كتاب الرجال لتقي‌الدين الحسن بن علي بن داود حلي قدس‌سره و يتقدمه كتاب الرجال لابي‌جعفر احمد بن ابي‌عبدالله البرقي رضوان‌الله‌علیه
| الرجال | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | میاموی، محمدکاظم (مصحح)
برقی، احمد بن محمد (نويسنده) تقی‌الدین حلی، حسن بن علی (نويسنده) محدث، جلال‌الدین (مقدمه‌نويس) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب الرجال |
| ناشر | دانشگاه تهران |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1342 ش |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الرجال (تقي‌الدين حلي) تأليف شيخ تقى‌الدين، ابومحمد، حسن بن على بن داود حلى از علماى بزرگ شيعه در قرن هفتم هجرى.
موضوع
علم رجال و معرفى راويان احاديث ائمه عليهم‌السلام و بيان اعتبار و عدم اعتبار آنها.
ابن داود در اين كتاب با استفاده از منابع غنى، قديمى و معتبر علم رجال و با شيوه‌اى نو و ابتكارى در ترتيب روات به ترتيب حروف الفبا و بيان آدرس مستند خود به صورت رمز، مجموعه‌اى ارزشمند و گرانبها را بوجود آورده است.
ارزش و اعتبار
كتاب رجال ابن داود از كتاب‌هاى رجالى معتبر شيعه در آغاز قرن هشتم هجرى به شمار مى‌آيد و با توجه به نسخه‌ها و منابع معتبرى كه در اختيار مؤلف اين كتاب بوده از ارزش و اعتبار خاصى برخوردار شده است.
سخنان علما
شهيد ثانى درباره اين كتاب مى‌فرمايد: «كتاب رجال ابن داود از تأليفات مهم و از تحقيقات ارزشمند ايشان به شمار مى‌آيد.
وى در اين كتاب شيوه‌اى نو و ابتكارى را به كار گرفته كه تا آن زمان ميان اصحاب سابقه نداشته است.هر كس آن كتاب را مطالعه نمايد بر ارزش و اعتبار و عظمت مؤلف آن آگاهى خواهد يافت».
شيخ حر عاملى در كتاب أمل الآمل درباره اين كتاب مى‌فرمايد: «ابن داود اين كتاب را به ترتيب حروف الفبا نگاشته است.
وى تمام كتاب‌هاى رجالى قدما كه به دستش رسيده را در كتاب آورده و مستند خود قرار داده است.
ابن داود علاوه بر ترتيبى زيبا و تهذيبى جالب مطالب آن كتاب‌ها را نيز آورده است.
وى در اين كتاب فقط نام شخصيت‌هاى قبل از شيخ طوسى را آورده و كمتر به متاخرين از ايشان اشاره دارد».
انگيزۀ نگارش
علم رجال يكى از مقدمات اساسى و مهم اجتهاد و استنباط احكام شرعى است زيرا براى بدست آوردن احكام الهى بعد از مراجعه به قرآن، مهم‌ترين راه مراجعه به اخبار اهل بيت عليهم‌السلام است.
با توجه به اينكه دشمنان اهل بيت روايات فراوانى را جعل كرده‌اند تا راه حق را مشوه سازند چاره‌اى نمى‌ماند مگر آنكه روات احاديث را شناسايى كنيم تا بتوان روايات صحيح و معتبر را از روايات غير صحيح و غير معتبر جدا ساخت و براى اين مهم راهى نيست مگر مراجعه به علم رجال و علم شناخت مردانى كه روايات اهل بيت را روايت كرده‌اند.
ابن داود در مقدمه كتاب در بارۀ انگيزۀ خود از نگارش اين كتاب مى‌فرمايد:
«هنگامى كه من به اصول فتاواى فقهى و فروع نظرى آن نگريستم و سعى بر نجات از تقليد و پيروى از فتاواى نقل شده نمودم، ديدم كه راهى بجز بررسى روايات ائمه هدى عليهم‌السلام نيست و آن هم ممكن نيست مگر با استفاده صحيح از قواعد اصولى و توجه به نظريات اصحاب و فتاواى فرعى آنها، تا بتوان راهى صحيح و موافق با حق را برگزيد و مخالف آن را رها ساخت.
و اين مهم امكان ندارد مگر با شناخت علم رجال و تحقيق در احوال روات احاديث».
شيوۀ نگارش
ابن داود در اين كتاب تمام اسامى را به ترتيب حروف الفبا آورده و اين ترتيب را تا آخر حروف هر اسمى رعايت كرده است.
اين شيوه تا آن زمان ميان اصحاب بى‌سابقه بوده و ابن داود اولين رجالى است كه ترتيب كتاب رجال خود را به اين شكل آورده است.
نكته ديگر اينكه ابن داود كتاب خود را در دو بخش آورده است:
بخش اول در ممدوحين و رواتى كه موثق و معتبر شناخته شده‌اند.
بخش دوم در رواتى كه ضعيف و غير معتبر شناخته شده‌اند.
وى در اين كتاب توثيق يا تضعيف خود را مستند به يكى از كتاب‌هاى رجالى معتبر مى‌كند و آدرس آن را نيز به صورت رمز آورده است.
منابع مقاله
ابن داود در اين كتاب بر منابع معتبر و اوليه رجالى شيعه استناد كرده است مانند:
- كتاب الرجال نوشته شيخ طوسى ابوجعفر محمد بن حسن طوسى.
- كتاب الفهرست نوشته شيخ طوسى ابوجعفر محمد بن حسن طوسى.
- كتاب رجال كشى نوشته ابوعمرو محمد بن عمر بن عبدالعزيز كشى.
- كتاب رجال نجاشى نوشته شيخ ابوالعباس احمد بن على بن احمد نجاشى.
- كتاب رجال برقى نوشته ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد برقى.
- كتاب رجال ابن غضائرى نوشته شيخ ابوالحسن احمد بن ابى عبدالله الحسين بن عبيد الله غضائرى.
- كتاب رجال عقيقى نوشته شريف على بن احمد بن على بن محمد عقيقى.
- كتاب رجال ابن عقده نوشته شيخ ابوالعباس احمد بن محمد بن سعيد بن عبدالرحمان بن زياد معروف به ابن عقده.
- كتاب رجال فضل بن شاذان نوشته ابومحمد فضل بن شاذان نيشابورى.
- كتاب رجال ابن عبدون نوشته شيخ ابوعبدالله احمد بن عبدالواحد بن احمد بزاز معروف به ابن عبدون.
و بسيارى ديگر از منابع رجالى قدماى شيعه.
رمزهاى كتاب
ابن داود براى كوتاه‌تر شدن جملات كتاب بسيارى از كلمات را به صورت رمز آورده است كه اينك به برخى از آنها اشاره مى‌كنيم:
- رجال كشى - كش
- رجال نجاشى - جش
- رجال شيخ طوسى - جخ
- الفهرست - ست
- البرقى - قى
- على بن احمد عقيقى - عق
- ابن عقده - قد
- فضل بن شاذان - فش
- ابن عبدون - عب
- غضائرى - غض
- محمد بن بابويه - يه
- ابن فضال - فض
و براى هر يك از ائمه عليهم‌السلام نيز يك حرف از نام آنها را علامت قرار داده است.
سند كتاب
ابن داود در مقدمه كتاب سند خود را به هر يك از كتاب‌هاى رجالى كه از آنها در كتاب استفاده كرده و به آنها استناد نموده آورده است تا به اين طريق نقلهاى كتاب همه مستند و معتبر شود و بر اعتبار مطالب كتاب بيفزايد.
تتمه كتاب
ابن داود در پايان كتاب 17 فصل و 9 تنبيه آورده و در آنها نكات بسيار سودمند و مفيد رجالى را ذكر كرده است مانند اسامى افرادى كه واقفى، فطحى، زيدى، عامى، كيسانى، ناووسى، غلات، ضعيف، مضطرب، منكر، فاسد المذهب، جاعل حديث، لعنت يا نفرين شده و يا مجهول بوده‌اند و افراد ثقه‌اى كه از ضعفاء نقل حديث كرده‌اند را به صورت فهرست‌هاى جداگانه آورده و در پايان نيز 35 كنيه از روات ضعيف را بر شمرده است.
نقد كتاب
سيد مصطفى تفرشى در كتاب نقد الرجال درباره اين كتاب مى‌گويد: «كتاب رجال ابن داود از ترتيب خوبى برخوردار است ولى غلطهاى فراوانى نيز در آن وجود دارد».
مولى عبدالله شوشترى در شرح تهذيب الاحكام درباره اين كتاب مى‌گويد:
«كتاب ابن داود را من قابل اعتماد نديدم زيرا اشكالات فراوانى را در آن يافتم مانند اشتباه در نقل سخن قدما و يا بررسى روات و يا تعيين آنها و اين نكته با كمى دقت در اين كتاب آشكار مى‌شود».
علامه محقق ابوالهدى كلباسى اصفهانى در كتاب «سماء المقال في تحقيق علم الرجال» اشتباهات كتاب ابن داود را شمرده و مشخص نموده است.
شيخ حر عاملى در كتاب أمل الآمل مى‌گويد: «مراد از اشتباهات ابن داود اعتراضات ايشان بر علامه حلى است».
سيد محسن امين در كتاب اعيان الشيعه مى‌گويد: دليل اشتباهات كتاب رمزى بودن برخى كلمات است.
صاحب رياض مى‌فرمايد: «دليل اشتباهات كتاب اختلاف نسخه و اشتباه نساخ بوده است».
مولى ابوعلى حائرى در كتاب «منتهى المقال في الرجال» مى‌گويد: «احتمالا دليل اشتباهات كتاب بد خط بودن ابن داود بوده ولى اعتراضات ايشان به علامه اكثرا صحيح بوده است».
اما صاحب رياض العلما مى‌فرمايد: «من خط ايشان را ديده‌ام، ايشان داراى خطى زيبا بوده‌اند» و شيخ عباس قمى مى‌فرمايد: «خط ابن داود مانند نامش زيباست».
محدث نورى مى‌فرمايد: «خط ابن داود مانند نامش زيبا و خوب بوده است و اكثر اصحاب با اين كتاب مانند ديگر كتب رجالى برخورد كرده‌اند و آن را معتبر دانسته‌اند».
نتيجه اينكه اين ديدگاه بهتر به نظر مى‌رسد زيرا با توجه به اعتبار و شهرت علمى مؤلف و دسترسى داشتن ايشان به بسيارى از منابع غنى رجالى، صحيح نيست كه به دليل برخى اشتباهات بخواهيم از اين كتاب دست بكشيم و يا از امتيازات و ویژگی‌هاى آن محروم شويم و بهتر آن است كه آن را در رديف ديگر كتاب‌هاى رجالى به شمار آورده و در تحقيقات رجالى به آن هم مراجعه شود.