نمایش مبدأ برای الرحلات المغربية و الأندلسية مصدر من مصادر تاريخ الحجاز في القرنين السابع و الثامن الهجريين

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR14632J1.jpg
| عنوان =الرحلات المغربیة و الأندلسية مصدر من مصادر تاريخ الحجاز في القرنين السابع و الثامن الهجريين
| عنوان‌های دیگر =مصدر من مصادر تاریخ الحجاز فی القرنین السابع و الثامن الهجریین -دراسه تحلیله مقارنه-
| پدیدآوران = 
[[نواب، عواطف محمد یوسف]] (گردآورنده)
| زبان =عربی
| کد کنگره =‏DS‎‏ ‎‏206‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏9‎‏ر‎‏3
| موضوع =
سفر نامه‌ها

عربستان - اوضاع اجتماعی - قرن 7 - 8ق.

عربستان - اوضاع اقتصادی - قرن 7 - 8ق.

عربستان - سیر و سیاحت - قرن 7 - 8ق.
| ناشر = 
مکتبة الملک فهد الوطنیة
| مکان نشر =ریاض - عربستان
| سال نشر = 1417 ق 

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE14632AUTOMATIONCODE
| چاپ =1
| شابک =9960-00-071-0
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =14632
| کتابخوان همراه نور =14632
| کد پدیدآور =
| پس از =
| پیش از =
}}
'''الرحلات المغربیة و الأندلسية مصدر من مصادر تاريخ الحجاز في القرنين السابع و الثامن الهجريين'''، اثر [[نواب، عواطف محمد یوسف|عواطف محمد يوسف نواب]]، مطالعه تحليلى و نقدى سفرنامه‌هایى است كه برخى از اهالى مغرب اسلامى و اندلس، در مورد حجاز در خلال قرن هفتم و هشتم هجرى نوشته‌اند؛ به همراه توثيق آنها از برخى مصادر تاريخ عمومى و بررسى اوضاع اجتماعى، سياسى و علمى حجاز در آن عصر.

كتاب، به زبان عربى و در قرن چهاردهم قمرى، نوشته شده است.

ديدن كتبى كه در مورد حجاز نوشته شده، انگیزه نویسنده براى گردآورى اثر حاضر، بوده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/18 مقدمه نویسنده، ص18]</ref>

كتاب، داراى اهميت فراوانى است؛ زيرا دربردارنده مطالبى مفيد، موثق و جامع پيرامون حجاز مى‌باشد.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/504 متن كتاب، ص504]</ref>

==ساختار==
كتاب با دو مقدمه از فواز على بن جنيدب الدهاس و نویسنده و يك تمهيد، آغاز و مطالب در شش فصل و يك خاتمه، تنظيم شده است.

نویسنده در ابتدا فن سفرنامه‌نويسى در ميان مغربیان و اهالى اندلس را مورد بحث قرار داده و سپس به بررسى سفرنامه‌هاى جهانگردانى كه در قرن هفتم و هشتم، از حجاز ديدن كرده‌اند پرداخته و بر اساس آنها، اوضاع سياسى، اجتماعى و علمى حجاز در آن عصر را مورد بررسى قرار داده است. در پایان نيز به ذكر مشاهدات جغرافيايى و عمرانى جهانگردان كه از خلال سفرنامه‌هاى ايشان به دست آمده، پرداخته است.

وى در تدوين اين اثر، از كتب فراوان و باارزشى، به غير از سفرنامه‌ها، استفاده كرده است كه اهم آنها، عبارتند از:

#مصادرى كه در نوشتن معلومات مربوط به مكه مورد استفاده قرار گرفته است: «[[العقد الثمين في تاريخ البلد الأمين]]» و «[[شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام]]»، اثر [[فاسی، محمد بن احمد|تقى‌الدين فاسى]] (كه از مهم‌ترين مصادر مورد استفاده نویسنده مى‌باشد)؛ «[[إتحاف الوری بأخبار أم القری|إتحاف الورى بأخبار أم القرى]]»، تأليف [[ابن فهد، عمر بن محمد|عمر بن محمد بن فهد]] و «الدرر الفرائد المنظمة في أخبار الحاج و طريق مكة المعظمة»، اثر عبدالقادر ابن محمد الجزيرى.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/21 مقدمه نویسنده، ص21]</ref>
#مصادر مربوط به مدينه منوره: «أخبار مدينة الرسول المسمى الدرة الثمينة»، اثر محمد بن محمود بن نجار؛ «وفاء الوفا بأخبار دار المصطفى»، اثر نورالدين على سمهودى و «[[التحفة اللطيفة في تاريخ المدينة الشريفة]]»، تأليف [[سخاوی، محمد بن عبدالرحمن|شمس‌الدين سخاوى.]]<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/21 همان]</ref>

==گزارش محتوا==
در مقدمه آقاى فواز، از اهميت كتاب و جايگاه و اسلوب جديد آن، سخن به ميان آمده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/11 متن كتاب، ص11 - 13]</ref>

در مقدمه نویسنده، ضمن تبيين اهميت موضوع كتاب و سبب گزينش آن، اهم مصادرى كه نویسنده در تدوين اثر خويش، از آنها بهره برده، ذكر گرديده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/18 مقدمه نویسنده، ص18]</ref>

تمهيد، مشتمل بر تحديد حجاز و تبيين مفهوم «رحله» در قرآن، سنت نبوى و لغت بوده و در ضمن بيان انواع سفرنامه‌ها، به معروف‌ترين سفرنامه‌هاى اسلامى، كه مربوط به غرب يا شرق جهان اسلام مى‌باشد، اشاره شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/19 همان، ص19]</ref>

نویسنده در فصل اول، به بررسى و بحث پيرامون فن سفرنامه‌نويسى در ميان مغربیان و اهل اندلس پرداخته و تحت اين عنوان، مباحث فرعى ديگرى پيرامون انواع سفرنامه‌ها، ويژگى‌هاى عام و خاص سفرنامه‌هاى مغربى و اندلسى را مورد بررسى قرار داده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/19 همان]</ref>

در پایان اين فصل، به اهميت سفرنامه‌هاى مغربى و اندلسى و لزوم توجه و اعتماد بر آنها به‌عنوان مصادر مهمى در تاريخ حجاز، اشاره شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/19 همان]</ref>

در فصل دوم، توجه نویسنده، معطوف به جهانگردان قرن هشتم و سفرنامه‌هاى ايشان گرديده است. اين جهانگردان عبارتند از: [[ابن جبیر، محمد بن احمد|ابن جبير]]، الرعينى، ابن رشيد، العبدرى، التجيبى، السبتى، ابن جابر الوادى‌آش، [[ابن بطوطه، محمد بن عبدالله|ابن بطوطه]] و البلوى.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/19 همان]</ref>

نویسنده در اين فصل، به بررسى دوران زندگانى اين جهانگردان، جايگاه اجتماعى و علمى و تأليفات ايشان پرداخته و سپس به ويژگى‌ها و مميزات سفرنامه‌هاى هريك، اشاره نموده است. چينش اين افراد، بر حسب تاريخ سفر آنها به حجاز، صورت گرفته است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/19 همان]</ref>

نویسنده در فصل سوم، به بحث پيرامون اوضاع سياسى حجاز، طبق نوشته سفرنامه‌هاى به‌يادگارمانده از گذشتگان پرداخته است. وى در اين فصل، در كنار پرداختن به سياست‌هاى داخلى و خارجى امراى حجاز، نظام حكومت و نحوه اداره جامعه در حجاز را نيز مورد كنكاش قرار داده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/19 همان]</ref>

اين بررسى‌ها، دربرگیرنده اوضاع داخلى شهرهاى حجاز و ذكر اسامى بعضى از امرا و اشراف معاصر هر فتره تاريخى، بر اساس برداشت سفرنامه‌ها و تطبيق آنها، با مصادر تاريخى معاصر يا قديمى است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/19 همان]</ref>

فصل چهارم، به بحث از اوضاع اجتماعى حجاز، اختصاص يافته است و در آن، عناصر و طبقات اجتماعى، عادات و تقاليد مردم كه در آن فتره تاريخى غالب بوده، نحوه خوردن و آشاميدن مردم، لباس‌هایى كه مى‌پوشيدند، مركب‌هایى كه استفاده می‌كردند و... مورد بررسى قرار گرفته است. در اين فصل، به اوضاع اقتصادى مردم نيز نظر افكنده شده است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/20 همان، ص20]</ref>

در فصل پنجم، وضعيت علمى بلاد حجاز، طبق آنچه در سفرنامه‌ها به آن اشاره گرديده، با تمركز بر مذاهب موجود در آن زمان و اهم مراكز علمى حجاز كه عبارت بودند از مسجدالحرام و مسجدالنبى؛ به‌علاوه مدارس موجود آن زمان، از جمله مدرسه مظفريه، منصوريه و... و مشهورترين علما و مهم‌ترين علوم و كتب متداول در آن دوران، مورد بحث قرار گرفته است؛ عالمانى همچون عمر بن عبدالمجيد ميانشى؛ احمد بن على فنكى؛ ابن ابى‌الصيف؛ ابواليمن عبدالصمد بن عساكر؛ احمد بن محمد بن ابى‌بكر بن خليل عسقلانى و... و علومى مانند علم قراءات، علم حديث، علم فقه، علم تفسير و... و كتبى مثل [[صحيح بخارى]]، [[صحيح مسلم]]، الوسيط في التفسير و.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/264 همان، ص264]</ref>

در فصل ششم، مشاهدات جغرافيايى و عمرانى جهانگردان، از خلال سفرنامه‌هاى ايشان، در شش قسمت زير، ذكر گرديده است:

#مشاهدات جغرافيايى: شامل تشريح موقعيت جغرافيايى مكه مكرمه، منى، مزدلفه، مدينه منوره، قريه‌ها و برخى از منازل حج.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/309 همان، ص309]</ref>
#عمارات و ساختمان‌هاى دينى، از جلمه: مسجدالحرام و ساير مساجد مكه مكرمه، مسجد نبوى و ديگر مساجد مدينه منوره و مساجد جده.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/335 همان، ص335]</ref>
#عمارات مدنى و شهرى، شامل: مدارس، رباطها و.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/389 همان، ص389]</ref>
#عمارات جنگى، از جمله: قلعه‌ها، ديوارها، دژها و.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/400 همان، ص400]</ref>
#نقوش و تزيينات.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/410 همان، ص410]</ref>
#آبراه‌ها.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/418 همان، ص418]</ref>

خاتمه، مشتمل بر مهم‌ترين نتايج بحث است.<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/23901/1/427 همان، ص427]</ref>

== وضعيت كتاب ==
فهرست مطالب در ابتدا و فهرست منابع و مصادر مورد استفاده نویسنده، در انتهاى كتاب آمده است.

پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته است.

==پانويس ==
<references/>
==منابع مقاله==

مقدمه و متن كتاب.

==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}


[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده: تاریخ (عمومی)]]
[[رده: تاریخ آسیا]]