السنن الواردة في الفتن
| السنن الواردة في الفتن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دانی، عثمان بن سعید (نویسنده) عبوشي، ابو عمر نضال (مصحح) |
| ناشر | بيت الأفكار الدولية |
| مکان نشر | اردن - عمان |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ف2د2 141/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
السنن الواردة في الفتن، یا «السنن الواردة في الفتن و غوائلها و فسادها و الساعة و أشراطها»، تألیف ابوعمرو عثمان بن سعید دانی (متوفی 444ق) از جمله کتب فتن و ملاحم و کتابی جامعى در باب روایات مربوط به حوادث آخرالزمان و فساد روزگار و علامت‌های قیامت گرد آورده است. ابوعمر نضال عیسی العبوشی تحقیق کتاب را به انجام رسانیده است.
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه محقق (در شرح‌حال مؤلف و شیوه تحقیق اثر)، مقدمه مؤلف، شش جزء و 112 باب است. در ابواب کتاب 726 حدیث رسول‌الله(ص) و آثار صحابه ذکر شده است.
محقق کتاب در انتهای هر حدیث، به منبع آن و صحت و اعتبارش از دیدگاه علمای اهل سنت و نیز تکرار آن در دیگر منابع اشاره کرده است.
گزارش محتوا
واژه فتن (جمع فتنه) به معنای ابتلاء و امتحان و اختبار است و در اصل، به معنای تفکیک طلا و نقره سره از ناسره به‌وسیله آتش است[۱]. در قرآن نیز در آیات مختلف تعبیر «فتنه» در معانی مختلفش آمده است. پس از درگذشت پیامبر اسلام این واژه وارد فضای سیاست شد؛ به‌عنوان‌مثال دوران حکومت عمر بن خطاب دوره خاموشی فتنه‌ها و دوره عثمان را آغاز فتنه‌ها نام نهادند که با قتل او فتنه‌ای بزرگ به پا شد. فتن (فتنه‌ها) به آشوب‌ها و شورش‌هایی اطلاق می‌شد که در طول تاریخ به‌وجود می‌آمدند و البته برخی مدعی بودند که توانایی پیشگویی آنها را دارا هستند. از جمله آشنایان به این امور می‌توان به حسن بصری اشاره کرد. چه‌بسا در جامعه‌ای که در آن فتنه‌ها رخ می‌داد این نیاز به‌وجود آمد تا کتاب‌های فتن تدوین شوند تا حوادث و رخدادهای آینده را پیش‌بینی کنند. شاید یکی از کارکردهای آنها پرهیز دادن مردم در هنگام فتنه‌ها از ورود به این معرکه‌ها بود[۲].
اهل سنت در این موضوع (فتن) کتاب‌هایی نگاشته‌اند، الفتن ابن حماد، الفتن ابوعمرو دانی، الفتن حنبل بن اسحاق، الفتن سلیلی، الفتن زکریا بن یحیی، الفتن ابونعیم اصفهانی، الفتن و الملاحم (آخرین بخش کتاب البدایة و النهایة) ابن کثیر از جمله این کتب هستند. احمد بن حنبل، بخاری، مسلم، ترمذی و دیگران نیز در کتب روایی خود بابی به‌عنوان الفتن داشته‌اند[۳].
کتاب با روایتی که یزید (برید) بن ابی مریم از پدرش نقل کرده آغاز شده است: رسول‌الله(ص) در میان ما در جایی نشسته بود و از اخباری که تا روز قیامت رخ خواهد به ما خبر داد[۴].
در ادامه باب اول نیز به فتنه‌ها و بلاهایی که امت اسلامی تا روز قیامت گرفتار آن خواهند بود به توجه به روایات به آن اشاره شده است[۵].
در باب دوم روایاتی در لزوم تمسک به دین و تبعیت از سنت نبوی(ص) به هنگام اختلاف و ظهور دین نقل شده است. بر پیروی از حاکمان و اطاعت از ایشان در بسیاری از روایات اهل سنت تأکید شده است؛ مثلاً در کلامی از حذیفة بن یمان که از شیعیان خالص امام علی(ع) بوده چنین نقل شده است: همانا امربه‌معروف و نهی از منکر نیکوست و لکن سنت نیست که بر ضد امام خویش سلاح برداری[۶]. گاه فتنه و شبهات آن‌قدر فضا را تاریک می‌کرده است که مردم از مقابله با اهل گمراهی به تردید می‌افتادند. به‌عنوان نمونه از صحابی بزرگ جابر بن عبدالله انصاری سؤال شد که اگر بر ما امام ظالمی حاکم بود و با او به جنگ اهل ضلالت آمدیم آیا به همراه او با آنها قتال کنیم، درحالی‌که او را دوست نداریم و هیچ‌گونه تمایلی به کمک به او نداریم. گفت: با اهل ضلالت و گمراهت هرکجا یافتید مبارزه کنید.... البته نویسنده این حدیث را موقوف می‌داند که از صحابه نقل شده اما اتصال به پیامبر(ص) ندارد و بنابراین از دیدگاه اهل سنت حدیث ضعیفی است[۷].
در باب سوم به بخش‌های دیگری از فتنه آخرالزمان اشاره شده است. از جمله اینکه به‌مرور، صالحین جای خود را به اشرار می‌دهند. در روایتی در تفسیر آیه 41 سوره رعد «او لم یروا أنّا نأتی الارض ننقصها من اطرافها»، منظور از این آیه «رفتن برگزیدگان و خوبان امت» معنا شده است. نویسنده این روایت را نیز موقوف و به‌شدت ضعیف دانسته است[۸].
از دیگر روایاتی که به نقل از العلل المتناهیة ابن جوزی آمده روایتی است که در آن از شیعه با عنوان «رافضه» یاد شده و دستور به قتل شیعیان داده شده با این استدلال که مشرک هستند. جالب آنکه این روایت ابوجناب کلبی از ابو سلیمان همدانی از علی بن ابی‌طالب از رسول‌الله(ص) روایت شده است. نویسنده، سوار بن مصعب صمدانی در سند این روایت را «متروک» و ابوجناب کلبی را جداً ضعیف معرفی کرده است[۹].
در برخی دیگر از روایات اهل سنت «غیبت و نیرنگ» از ویژگی‌های مردم آخرالزمان دانسته شده است[۱۰].
برخی از روایات از اسرائیلیات هستند که به آنها در بررسی سند روایت اشاره شده است[۱۱]. محقق اثر همچنین تصریح کرده که کعب الاحبار مشهور به نقل اسرائیلیات و لذا اسناد به وی ضعیف است[۱۲].
وضعیت کتاب
اختلاف نسخ، معانی برخی الفاظ و ارجاع به منابع در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.
فهارس آیات قرآنی، احادیث و آثار، شرح‌حال روات، مراجع و مطالب کتاب در انتهای آن ذکر شده است.
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه، ص9
- ↑ ر.ک: بصیری، عباس، ص3-2
- ↑ ر.ک: همان، ص3
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص27
- ↑ ر.ک: همان، ص31-27
- ↑ ر.ک: همان، ص84، شماره133
- ↑ ر.ک: همان، ص85، شماره 135
- ↑ ر.ک: همان، ص133، شماره 260
- ↑ ر.ک: همان، ص141، شماره 279
- ↑ ر.ک: همان، ص152، شماره 306
- ↑ ر.ک: همان، ص237 - 238، شماره 516 و 517
- ↑ ر.ک: همان، ص314، شماره 673
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- بصیری، عباس؛ «ملاحم و فتن؛ در بررسی انتقادی سه روایت از کتاب الفتن نعیم بن حماد»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کارنامه تاریخ، بهار 1394، شماره 3، ص1 تا 14.