الطراز (الطراز المتضمن لأسرار البلاغة و علوم حقائق الإعجاز)
الطراز یا الطراز المتضمن لأسرار البلاغة و علوم حقائق الإعجاز، اثر یحیی بن حمزة بن علی بن ابراهیم علوی یمنی (متوفی 705ق)، کتابی است در موضوع علم بلاغت.
| الطراز | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مويد، يحيي بن حمزه (نویسنده) هنداوي، عبدالحميد (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | الطراز لاسرار البلاغه و علوم حقائق الاعجاز |
| ناشر | المکتبة العصرية |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| چاپ | 1 |
| شابک | 9953-432-69-4 |
| موضوع | قرآن - اعجاز
قرآن - مسايل ادبي قرآن - مسايل لغوي |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | BP 82 /م9ط4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
اثر حاضر، کتابی دربردارنده یک دوره علوم قرآنی با شواهد قرآنی است[۱].
کتاب، توسط عبدالحمید هنداوی تحقیق شده است.
ساختار
کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در سه جلد، در سه فن و هر فن در چند مقدمه، تنظیم شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، به نام و موضوع کتاب، اشاره گردیده است.[۲].
در مقدمه نویسنده، خلاصه‌ای از محتوای فنون مذکور در کتاب، ارائه گردیده است.[۳].
این اثر، حاوی ذکر برخی از قواعد مربوط به علم بلاغت یا معانی و بیان با رویکردی قرآنی است. در این کتاب، قوانین مختلف فصاحت و بلاغت همراه با شاهد و مثالهای قرآنی بیان گردیده است. شرح و بررسی قواعدی مانند تمثیل، تشبیه، کنایه، استعاره، ایجاز، اطناب، مغالطه، موازنه، توریه، قلب، اطراد، تجاهل، تدبیح، توشیح، تردید، مبالغه، تذییل، استیعاب، تسمیط، تلمیح، توجیه، تفریغ، حذف و اضافه، محاوره و سایر صنایع ادبی به‌کارگرفته‌شده در قرآن کریم، از اصلی‌ترین مباحث مطرح‌شده در این نوشتار است.[۴].
نگارنده پس از معرفی اجمالی هریک از قواعد نام‌برده‌شده و شرایط آنها، به ذکر مؤونه‌های متعددی از آنها در قرآن کریم پرداخته و در ذیل آیات قرآن به تبیین جزئیات مربوط به آن قاعده پرداخته است.[۵].
وی در این کتاب از روش سکاکی که مشتمل بر مبالغه در تقسیم و تقعید و تعقید و نیز ایجاز و اختصار شدید است تا حدودی فاصله گرفته و از روش ابن اثیر در تحلیل ادبی بهره جسته است. هرچند به دلیل آنکه مؤلف، «مفتاح العلوم» سکاکی را فراگرفته و تحت تأثیر آن قرار دارد، در بسیاری موارد قادر نیست خود را از قید تبعیت سکاکی رها سازد[۶].
جلد اول، فن اول و قسمتی از فن دوم را در خود جای داده است. فن اول، در تفسیر و تشریح علم بیان بوده و در آن، به ماهیت، موضوع و منزلت این علم، در میان سایر علوم و نیز طریقه وصول به آن و همچنین بیان ثمرات آن و بیان ماهیت بلاغت و فصاحت و تفاوت میان آنها، پرداخته شده است.[۷].
این فن خود مشتمل بر پنج مقدمه، در موضوعات زیر است: تفسیر علم بیان؛ تقسیم الفاظ بر اساس معانی؛ حقیقت و مجاز و بیان اسرار آنها؛ مفهوم فصاحت و بلاغت و حصر مواقع غلط در لفظ مفرد و مرکب[۸].
در فن دوم، نخست مباحث مربوط به علم معانی، مورد اشاره قرار گرفته، سپس مباحث مربوط به علوم بیان و اقسام آن تشریح شده است. مباحث علم بدیع نیز در آن تبیین شده است. این فن، دارای چهار باب به شرح زیر می‌باشد: در باب اول، به بررسی کیفیت استعمال مجاز و ذکر مواقع آن در بلاغت پرداخته شده و از جمله مباحث آن عبارتند از: ماهیت استعاره؛ اقسام استعاره؛ احکام استعاره؛ ماهیت تشبیه و..[۹].
جلد دوم، تتمه فن دوم را در خود جای داده است که برخی از مهمترین مباحث آن، عبارتند از: مجاز در استعمال از حقیقت بلیغتر است؛ احوال فصل و وصل؛ مباحث مربوط به حروف عاطفه؛ تقدیم و تأخیر؛ ایهام و تفسیر؛ ایجاز با حذف و بدون حذف؛ التفات؛ مراعات احوال تألیف و بیان ظهور معانی مرکب؛ اطناب و بیان معنای آن؛ اقسام اطناب؛ لف و نشر و..[۱۰].
جلد سوم، دربردارنده قسمتی از فن دوم (شامل مباحثی همچون: بیان معنای تخییل و امثله آن؛ استطراد؛ تسجیع و شروط و اقسام و امثله آن؛ تصریع و درجات آن؛ موازنه؛ مغالطه؛ منافرت بین الفاظ؛ توریه؛ توشیح؛ تجرید محض و غیر محض؛ تدبیج؛ تجاهل؛ تردید؛ تفویف؛ توشیع؛ تطریز؛ اطراد؛ قلب؛ تسمیط؛ کمال بیان و مراعات حسن آن؛ ایضاح؛ تتمیم؛ استیعاب؛ اکمال؛ تذییل؛ تفسیر؛ مبالغه؛ ایغال؛ تفریع؛ توجیه؛ تعلیل؛ تفریق و جمع و تقسیم؛ ائتلاف؛ ترجیع در محاوره؛ اقتسام؛ ادماج؛ تعلیق؛ تهکم؛ الهاب و تهییج؛ تسجیل؛ تلمیح؛ حذف و حسن تخلص)[۱۱] و تمام فن سوم می‌باشد. این فن، به‌منزله تتمه و تکمله علوم سه‌گانه است و از جمله مهمترین موضوعات مطرح‌شده در آن، عبارت است از: بیان فصاحت قرآن و حسن تألیف آن[۱۲].
بنابراین، جلد سوم، شامل اصطلاحات بدیعی، موضوعات بیانی، بحث مستوفایی پیرامون بیان وجه اعجاز قرآن و موضوعات مربوط به علم معانی است.[۱۳].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر جلد، در انتهای آن آمده و در پاورقی‌ها، به میزان اعتبار احادیث و منابع آن، اشاره گردیده است.
پانویس
- ↑ خرمشاهی، بهاءالدین، ج2، ص1407
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص3-4
- ↑ ر.ک: مقدمه مؤلف، همان، ص5-8
- ↑ ر.ک: حوزه‌بوک
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص3
- ↑ ر.ک: مقدمه نویسنده، ص7-8
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ج1، ص9-95
- ↑ ر.ک: همان، ص97-215
- ↑ ر.ک: همان، ج2، ص3-212
- ↑ ر.ک: همان، ج3، ص3-115
- ↑ ر.ک: همان، ص119-233
- ↑ ر.ک: خرمشاهی، بهاءالدین، ج2، ص1047
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- خرمشاهی، بهاءالدین، «دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی»، تهران، دوستان و ناهید، چاپ اول، 1377.
- سایت معرفی و دانلود کتب حوزوی «حوزه‌بوک»،