نمایش مبدأ برای الفوائد المنتخبة،‌ الصحا‌ح‌ و الغرائب‌

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر = NUR57603J1.jpg
| عنوان = الفوائد المنتخبة،‌ الصحا‌ح‌ و الغرائب‌ 
| عنوان‌های دیگر = الفوائد المهروانيا‌ت‌ 

الفوائد المنتخبة،‌ الصحا‌ح‌ و الغرائب‌ للهمذانی
| پدیدآوران =
 
[[مهروانی همدانی، یوسف بن محمد]] (نويسنده)

[[خطیب بغدادی، احمد بن علی]] (نويسنده)

[[جربوعي، سعود بن عيد]] (محقق)

| زبان = عربی
| کد کنگره = ‏‎/م9ف9 122/5 BP 
| موضوع = خطیب بغدادی، احمد بن علی، 392 - 463ق

احاديث اهل سنت - قرن 5ق

محدثان اهل سنت

حديث‌ - تخريج‌ 

حديث‌ - فوائد 

| ناشر =المملکة العربية السعودية. وزارة التعليم العالي. الجامعة الإسلامية بالمدينة النمورة. عمادة البحث العلمي

| مکان نشر = عربستان - مدينه منوره 

| سال نشر = 2002م , 1422ق 

| کد اتوماسیون = AUTOMATIONCODE57603AUTOMATIONCODE
| چاپ = 1
| شابک = 
| تعداد جلد = 3
| کتابخانۀ دیجیتال نور =57603
| کتابخوان همراه نور =57603
| کد پدیدآور = 
| پس از = 
| پیش از = 
}} 

'''الفوائد المنتخبة، الصحاح و الغرائب'''، گزینش و تخریج روایات و سماعات [[مهروانی همدانی، یوسف بن محمد|ابوالقاسم یوسف بن احمد مهروانی همدانی]] (متوفی 468ق) است که توسط [[خطیب بغدادی، احمد بن علی|امام ابوبکر خطیب بغدادی]] (متوفی 463ق)، صورت گرفته است.

[[جربوعي، سعود بن عيد|سعود بن عید بن عمیر بن عامر جربوعی]]، کتاب را به‌عنوان پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود مورد تحقیق قرار داده و در سه جلد منتشر نموده است.

برای کتاب و اجزای آن نام‌های متفاوت و نزدیک به هم ذکر شده که محقق در مقدمه به آن اشاره کرده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص380</ref>.

==ساختار==
جلد اول این اثر، حاوی مقدمه و قسم دراست (تحقیق و برسی) و شامل زندگی‌نامه ابوالقاسم مهروانی (فصل اول)، [[خطیب بغدادی، احمد بن علی|ابوبکر خطیب بغدادی]] (فصل دوم)، بررسی و تحقیق کتب فوائد حدیثیه (فصل سوم) و بررسی کتاب حاضر است.

جلد دوم و سوم، به متن تحقیق‌شده کتاب اختصاص یافته که دربردارنده 171 است.

در بخش اعظمی از جلد سوم به فهارس کتاب پرداخته شده است.

==گزارش محتوا==
صاحب‌نظران اهل سنّت، خبر را‌ به مستفیض، غریب و عزیز‌ تقسیم‌ کرده‌اند. دکتر [[صبحی صالح]] پس ‌از اینکه حدیث را به صحیح، حسن و ضعیف تقسیم می‌کند، می‌نویسد: و كما يوصف‌ الصحيح بأنه مسند و متصل، يوصف بأنه متواتر أو آحادي و يجوز وصفه بأنه غريب أو مشهور (همان ‌گونه که حدیث صحیح به مسند و متصل توصیف می‌شود، به متواتر و آحادی نیز‌ توصیف‌ می‌شود و نیز جایز است توصیف آن به غریب و مشهور).

دکتر [[عتر، نورالدین|نورالدین عتر]] در فصل دوم در مقام بیان انواع حدیث از جهت تعدد روات، می‌نویسد: و فيه هذه الأنواع‌: المتواتر‌، المشهور، المستفيض، العزيز، التابع، الشاهد (حدیث از جهت تعدد روات، مشتمل است بر این انواع: متواتر، مشهور، مستفیض، عزیز، تابع و شاهد).

عنوان مستفیض، غریب‌ و عزیز‌، در کلمات صاحب‌نظران اهل سنّت و عالمان شیعه به‌کار رفته، با این تفاوت که برخی از اهل سنت، حدیث صحیح را مقسم این اقسام دانسته‌اند<ref>ر.ک: رحمانی، محمد، ص54-55</ref>.

دکتر [[عتر، نورالدین|نورالدین عتر]] در کتاب «شرح الشرح»، درباره تعریف «غریب»، چنین می‌نویسد: حدیث غریب، نزد محدثان، عبارت است از حدیثی که راوی آن، یک نفر باشد؛ چه راوی از امامی که احادیث‌ او‌ را جمع می‌کند، واحد باشد و یا از غیر امام<ref>ر.ک: همان، ص66</ref>.

[[حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله|حاکم نیشابوری]] پس از بیان اینکه حدیث غریب، اقسام گوناگونی دارد، سه نوع از غریب الحدیث‌ را‌ با مثال برمی‌شمارد: انواع حدیث غریب، زیاد است. مهم‌ترین آنها‌ سه‌ نوع است: اول، نقل‌ یک‌ نفر از یک نفر... دوم، نقل اهل یک شهر از یک نفر... سوم، نقل یک فرد از اهل یک‌ شهر‌.

دکتر [[عتر، نورالدین|عتر]]، حدیث غریب را از جهت دیگری تقسیم می‌کند. وی در این‌باره می‌نویسد: علما، حدیث غریب را از جهت طبقه غرابت، به اقسام زیادی‌ تقسیم‌ کرده‌اند که به دو قسم مهم، برگشت می‌کند: اول، «حدیث غریب از جهت متن‌ و سند» و آن عبارت است از حدیثی که روایت نمی‌شود، مگر از جهت‌ واحد (یعنی راوی در‌ تمام‌ طبقات، یک نفر است)؛ قسم دوم، «حدیث غریب تنها از جهت سند، نه متن» و آن عبارت است از حدیثی که نقل آن از راه‌های متعددی (از طریق یک راوی، یا صحابی‌ و یا گروهی از راویان) مشتهر شود، سپس یک راوی، آن را از غیر آن جهتی که مشهور شده است، روایت کند.

لازم به ذکر است میان‌ تعریف عالمان شیعی از اصطلاح «غریب» با تعریف عالمان سنی، تفاوت قابل ‌توجهی وجود ندارد<ref>ر.ک: همان، ص66-67</ref>.

معرفی محتوای کتاب و غرض [[خطیب بغدادی، احمد بن علی|خطیب بغدادی]] از گزینش احادیث آن:
# وی احادیثی از اصول و سماعات ابوالقاسم مهروانی (که از اقران و هم‌طبقه وی بشمار می‌آید) را با رعایت اصول زیر برگزیده است:
## احادیث مزبور، فوائد صحیحی باشد که از صحیحین و یا از یکی از آن دو استخراج شده است؛
## از احادیث فوائد غرائب باشد؛
## از احادیث فوائدی باشد که دارای علتی از علل است.
# لزوماً جمیع احادیث صحاح انتخاب‌شده در این کتاب، از احادیثی نیست که شیخان ([[بخاری، محمد بن اسماعیل|بخاری]] و [[قشیری نیشابوری، مسلم بن حجاج|مسلم]])، هر دو بر آن اتفاق داشته باشند؛ برخی، از متفردات یکی و بعضی، از متفردات دیگری است.
# غالب شیوخی که از آنها احادیثی برای مهروانی گزینش شده، از شیوخی که وی از آنها سماع نموده و از ایشان روایت کرده، نیستند.
# در چینش مطالب کتاب، نظم خاصی در نظر گرفته نشده، مگر اینکه آغاز هر جزء، ابتدا با حدیث یا احادیثی آغاز شده که در صحیحین وجود دارد و در این راستا نخست احادیث انفرادی بخاری و سپس‌ احادیث انفرادی مسلم گزیده شده است و همه احادیث گزیده‌شده، از طریق شیخ وی (مهروانی) ابواحمد فرضی نقل شده است.
# در گزینش، هیچ‌یک از متون تکرار نشده، مگر متن برخی از احادیث، همچون: متن حدیث «وقوع الفأرة في السمن الجامد أو الذائب»، متن حدیث «أي الشرك أعظم؟»، متن حدیث «قبض العلم» متن حدیث «صلاة النبي(ص) علی خميصة لها أعلام» و متن حدیث «سعد بن أبي‌وقاص في عطاء النبي(ص).
# کتاب به پنج جزء تقسیم شده است<ref>ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص382-385</ref>.

روش [[خطیب بغدادی، احمد بن علی|خطیب]] در تخریج احادیث:
# در پی هر حدیث، بلافاصله و مستقیما تخریج آن آمده، مگر یک حدیث که تخریج آن در پی حدیث بعدی صورت گرفته؛ چون هر دو دارای یک سند بوده‌اند.
# گاهی یک حدیث، متفق‌علیه بوده، ولی [[خطیب بغدادی، احمد بن علی|خطیب]] آن را تنها از [[صحيح البخاري|صحیح بخاری]] یا [[صحيح مسلم|صحیح مسلم]]، تخریج کرده است.
# گاهی [[خطیب بغدادی، احمد بن علی|خطیب]]، در اثنای تخریج حدیث مهروانی، تعدادی احادیث را برای تنبیه بر فایده‌ای مورد نظر، ‌آورده است.
# گاهی اختلاف روات را در سند حدیث و لفظ آن تبیین ‌کرده است.
و...<ref>ر.ک: همان، ص385-387</ref>.

محقق برای آشنایی تفصیلی خوانندگان با این کتاب، در مبحث سوم از نوشته خود، تحت عنوان «تعریف کتاب و غرض خطیب از گزینش احادیث آن و روش وی در این گزینش»، مطلب مورد نظر خود را در چهار بعد زیر دنبال کرده است:
# معرفی محتوای کتاب و غرض [[خطیب بغدادی، احمد بن علی|خطیب بغدادی]] از گزینش احادیث آن.
# روش [[خطیب بغدادی، احمد بن علی|خطیب]] در تخریج احادیث.
# روش [[خطیب بغدادی، احمد بن علی|خطیب]] در بحث از طرق و اسانید.
# روش [[خطیب بغدادی، احمد بن علی|خطیب]] در بحث از روات<ref>ر.ک: همان، ص382-395</ref>.

==وضعیت کتاب==
روشی که محقق در تحقیق متن کتاب، در پیش گرفته، عبارت است از:
# نسخه‌برداری از کتاب، مطابق با قواعد نحوی و املایی متعارف؛
# مقایسه نسخه رونویسی‌شده با اصل؛
# مقایسه با دیگر نسخ و ثبت تفاوت‌ها؛
# تأکید بر سلامت نص و ویراستاری آن؛
# شماره‌گذرای احادیث، آثار و اشعار و اعراب‌گذاری آنها؛
# ضبط اسماء، القاب و کلمات مشکل و... با حروف؛
# ذکر نشانی آیات؛
# توثیق نصوص به‌قدر توان و امکان؛
# تخریج احادیث و طرقی که مخرِّج در اثنای بحث خویش در مورد احادیث کتاب آورده (محقق مفصلا، در جلد 1، از صفحه 415 تا 416، نحوه این تخریج را توضیح داده است)؛
# ذکر اشارات لطیف و موجز در ترجمه اعلام غیر مشهور و بیان حال آنان از جهت جرح و تعدیل، بر اساس امهات کتب رجال؛
# تبیین معانی مفردات غریب، از کتب غريب الحديث، شروح الحديث و معاجم لغوی؛
# شناساندن اماکن و بلدان؛
# تهیه فهارس فنی<ref>ر.ک: مقدمه همان، ج1، ص416-418</ref>.

لازم به ذکر است که بسیاری از موارد فوق، در پاورقی صورت گرفته است.

==پانویس==
<references />


==منابع مقاله==
# مقدمه محقق.
#[[:noormags:1428|رحمانی، محمد، «بحث‌های مقارن در علم حدیث (3)، خبر واحد»، علوم حدیث، زمستان 1377، شماره 10، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز)]].


==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}

[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
[[رده:حدیث]]
[[رده:متون احادیث]]
[[رده:احادیث اهل سنت]]