القواعد و الفوائد الأصولية و ما يتعلق بها من الأحكام الفرعية

    از ویکی‌نور
    ‏القواعد و الفوائد الأصولية و ما يتعلق بها من الأحكام الفرعية
    القواعد و الفوائد الأصولية و ما يتعلق بها من الأحكام الفرعية
    پدیدآورانابن اللحام، علی بن محمد (نويسنده) فضیلی، عبدالکریم (محقق)
    ناشرالمکتبة العصرية المکتبة العصرية
    مکان نشرلبنان - بيروت لبنان - صيدا
    سال نشرمجلد1: 2009م , 1430ق,
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره

    القواعد و الفوائد الأصولية و ما يتعلق بها من الأحكام الفرعية، اثر ابوالحسن علاءالدین بن محمد بن عباس بعلی حنبلی، معروف به ابن لحام (متوفی 803ق)، کتابی است در معرفی و بررسی قواعد و فواید اصولی که با تحقیق عبدالکریم فضیلی منتشر شده است.

    این کتاب در برخی از مصادر، با نام «القواعد الأصولية و الأخبار العلية في اختيارات الشيخ تقي‎الدين بن تيمية» ذکر گردیده است، اما بنا به تحقیقات نویسنده، این امر اشتباه بوده و این نام، نام سه کتاب این نویسنده است[۱].

    ساختار

    کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب دربردارنده 66 قاعده می‎باشد

    از جمله امتیازات روش نویسنده، آن است که غالبا، به توثیق آرا و رد آنها به منابع و مصادر اصلی به‎صورت اشاره و بدون افاضه در نقل - ‎مگر در موارد ضروری - ‎پرداخته است. از جمله منابع مورد استفاده وی که بیشتر به آنها اشاره گردیده است، عبارتند از:

    1. مصادر اصولی حنبلی:
      1. «العدة في أصول الفقه»، قاضی ابویعلی بن فراء؛
      2. «التمهيد» ابوالخطاب کلوذانی؛
      3. «منهاج الوصول إلی الأصول»، ابن جوزی؛
      4. «عمدة الأدلة» و «الواضح» في أصول الفقه، ابوالوفاء بن عقیل؛
      5. «غرر البيان»، ابوالحسن بن زاغونی؛
      6. «روضة الناظر و جنة المناظر»، ابن قدامه؛
      7. «المسودة في أصول الفقه»، آل بن تیمیه.
    2. منابع مربوط به فقه حنبلی:
      1. «المختصر»، خرقی؛
      2. «الجامع الكبير»، «المجرد في المذهب»، «كتاب الخلاف الكبير»، «الجامع الصغير»، «الكفاية» و «كتاب الروايتين و الوجهين» قاضی ابویعلی بن فراء؛
      3. «الإرشاد» و «شرح الخرقي»، قاضی ابن ابوموسی؛
      4. «الهداية»، ابوالخطاب کلوذانی؛
      5. «المفردات»، ابوالوفاء بن عقیل؛
      6. «الإقناع» و «الواضح»، ابوالحسن بن زاغونی و...
    3. مصادر اصولی فقهی دیگر مذاهب:
      1. «المحصول»، فخرالدین رازی؛
      2. «المستصفی» و «المنخول»، غزالی؛
      3. «التبصرة»، ابواسحاق شیرازی؛
      4. «البرهان»، جوینی و...
    4. مصادر مختص به قواعد فقهی، مانند: «قواعد الأحكام في مصالح الأنام» عز بن عبدالسلام[۲].

    گزارش محتوا

    محقق در مقدمه خود، ابتدا از برخی آثاری که پیرامون قواعد فقهی نوشته شده، نام برده و سپس به معرفی کتاب حاضر و نویسنده آن، پرداخته است[۳]. در مقدمه کوتاه نویسنده، به تعریف اصول فقه پرداخته شده است[۴].

    نویسنده در هر مورد، ابتدا به ذکر قاعده پرداخته و سپس مسائل پیرامون و مرتبط و متفرع بر آن را، مورد بحث و بررسی قرار داده است؛ این امر، پس از عباراتی مانند: «إذا تقرر هذا، فمن فروع هذه القاعدة...» یا «فههنا مسائل تتعلق بذلك» یا «إذا علمت ذلك، فمن فروع المسألة» واقع شده است[۵].

    ویژگی خاص کتاب، ایجاز مطالب و شمول مسائل آن می‎باشد؛ به‎عنوان مثال، عبارت زیر، در بیان شرایط تکلیف است: «شرط التكليف: العقل و فهم الخطاب». ویژگی دیگر این اثر، آن است که در مواردی که نفس قاعده‎ای، چه در بین مذاهب مختلف و چه در میان مذهب حنبلی، مورد اختلاف باشد، به‎صورت استفهام، مطرح شده است؛ به‎عنوان مثال: «الترك هل هو من قسم الأفعال أم لا؟»[۶].

    قواعد کتاب را در نگاهی کلی، می‎توان در چهار بخش زیر، تقسیم‎بندی نمود:

    1. قسم اول (قاعده اول): مختص به تعریف علم فقه؛
    2. قسم دوم (از قاعده 2 تا 8): مختص به قواعد مربوط به مباحث محکوم‎فیه؛
    3. قسم سوم (از قاعده 9 تا 22): متضمن قواعد مرتبط با مباحث حکم تکلیفی و انواع آن (البته قاعده 19، به حکم وضعی مربوط است)؛
    4. قسم چهارم (از قاعده 23 تا 65): مختص به قواعد مرتبط با مباحث دلالت الفاظ. این قواعد را می‎توان در پنج بخش زیر، تقسیم‎بندی نمود:
      1. قاعده 23 تا 28: قواعد متعلق به مباحث حقیقت و مجاز؛
      2. قاعده 29 تا 37، قواعد متعلق به معانی حروف و مباحث مربوط به آن؛
      3. قاعده 38 و 39: قواعد حقیقت کلام؛
      4. قاعده 42 تا 51: قواعد مربوط به مباحث امر و نهی؛
      5. قاعده 52 تا 64: قواعد مرتبط با مباحث عموم و خصوص[۷].

    قواعد منفردی نیز در قسم چهارم وجود دارد که عبارتند از:

    1. قاعده قرائت شاذ (قاعده 40)؛
    2. قاعده مربوط به نسخ (قاعده 41)؛
    3. قاعده مربوط به فرض عین و فرض کفایت (قاعده 49)؛
    4. قاعده مربوط به اجماع صحابه و اجتهاد صحابی (قاعده 66)[۸].

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‎ها، علاوه بر ذکر منابع[۹] و اشاره به اختلاف نسخ[۱۰]، به تشریح و تبین لغات سخت و دیرباب متن[۱۱] و نیز معرفی مختصر اعلام مذکور در متن، پرداخته شده است[۱۲].

    پانویس

    1. ر.ک: مقدمه محقق، ص8
    2. ر.ک: همان، ص12-‎13
    3. ر.ک: همان، ص5-‎14
    4. ر.ک: مقدمه مؤلف، ص15
    5. ر.ک: مقدمه محقق، ص11-‎12
    6. ر.ک: همان، ص12
    7. ر.ک: همان، ص10-11
    8. ر.ک: همان، ص11
    9. مثلا ر.ک: پاورقی، ص392
    10. مثلا ر.ک: همان، ص390
    11. مثلا ر.ک: همان، ص388
    12. مثلا ر.ک: همان، ص394

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها