اللمع في التصوف: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    (نقد کیفی ترجمه)
    جز (جایگزینی متن - 'ه ای ' به 'ه‌ای ')
     
    (۱۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۱۹: خط ۱۹:
    | چاپ =1
    | چاپ =1
    | تعداد جلد =1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =  
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =10436
    | کتابخوان همراه نور =10436
    | کد پدیدآور =
    | کد پدیدآور =
    | پس از =
    | پس از =
    | پیش از =
    | پیش از =
    }}
    }}
    {{کاربردهای دیگر| اللمع (ابهام زدایی)}}


    '''اللمع في التصوف''' که به اختصار با نام (اللمع)، مشهور است، البته در برخى نسخه‌هاى چاپى كتاب، عنوان «اللمع في تاريخ التصوف الاسلامى» ذكر شده، اما چنين عنوانى، درست و شناخته شده نيست و با محتواى كتاب نيز مطابقت چندانى ندارد.
    '''اللمع فی التصوف''' که به اختصار با نام (اللمع)، مشهور است، البته در برخى نسخه‌هاى چاپى کتاب، عنوان «اللمع فی تاریخ التصوف الاسلامى» ذکر شده، اما چنین عنوانى، درست و شناخته شده نیست و با محتواى کتاب نیز مطابقت چندانى ندارد.


    كتاب، به زبان عربى و تأليف [[ابونصر سراج، عبدالله بن علی|ابونصر، عبدالله بن على سراج طوسى]] است. زمان تأليف كتاب، مشخص نيست، اما بنا بر احتمال يكى از پژوهش‌گران، بين سال‌هاى 340 تا 360ق، بوده است.<ref>سراج طوسى، ص34 مقدمه مترجم</ref>
    کتاب، به زبان عربى و تألیف [[ابونصر سراج، عبدالله بن علی|ابونصر، عبدالله بن على سراج طوسى]] است. زمان تألیف کتاب، مشخص نیست، اما بنا بر احتمال یکى از پژوهش‌گران، بین سال‌هاى 340 تا 360ق، بوده است.<ref>سراج طوسى، ص34 مقدمه مترجم</ref>


    كتاب، در موضوع احوال و مقامات و منازل سير و سلوك است و در واقع يك دوره كامل عرفان عملى را در بر مى‌گيرد و به پرسش‌هاى گوناگون درباره سنن و آداب تصوف و آموزه‌ها و سخنان جنجالى و شطحيات صوفيان، پاسخ مى‌دهد. گستردگى اين موضوعات، به حدى است كه مى‌توان «اللمع» را دايرةالمعارف دانش و اخلاق و عقايد صوفيانه تا قرن چهارم دانست.<ref>همو، ص35 مقدمه مترجم</ref>
    کتاب، در موضوع احوال و مقامات و منازل سیر و سلوک است و در واقع یک دوره کامل عرفان عملى را در بر مى‌گیرد و به پرسش‌هاى گوناگون درباره سنن و آداب تصوف و آموزه‌ها و سخنان جنجالى و شطحیات صوفیان، پاسخ مى‌دهد. گستردگى این موضوعات، به حدى است که مى‌توان «اللمع» را دایرةالمعارف دانش و اخلاق و عقاید صوفیانه تا قرن چهارم دانست.<ref>همو، ص35 مقدمه مترجم</ref>


    گويند سراج، با تأليف «اللمع»، براى نخستين بار علم تصوف را تدوين كرد.<ref>سجادى، ص78</ref>
    گویند سراج، با تألیف «اللمع»، براى نخستین بار علم تصوف را تدوین کرد.<ref>سجادى، ص78</ref>


    كتاب اللمع، در زمانى نوشته شد كه فشارها و مشكلات بسيارى براى صوفيه پديد آمده و حتى برخى از صوفيان، مانند [[حلاج، حسین بن منصور|حسين بن منصور حلاج]] در سال 309ق، محاكمه و اعدام شده بودند. اين وضعيت، نويسندگان صوفى را واداشت كه از عقايد و اعمال خود دفاع كنند. از سوى ديگر، انحرافات اعتقادى و اباحى‌گرى عملى برخى از مدعیان تصوف، دفاع‌پذير نبود و عارفان و صوفيان در صدد برآمدند كه حساب خود را از آنان جدا سازند.<ref>جمعى از مؤلفان، ص25</ref>؛ به همين جهت، ابونصر سراج در «اللمع» سعى بليغى كرد تا بين شريعت و طريقت، صلح و سازش برقرار سازد و با تفسير و تحليل دينى، انديشه‌ها و رفتارهاى متصوفه را پذيرفتنى و معقول و آنان را پيرو سيره و سنت رسول اكرم(ص) معرفى كند و لذا سرتاسر اين اثر، مستند به آيات قرآن كريم و احاديث است؛ به‌طورى كه شايد مجموع آيات مكرر استفاده شده در متن كتاب، به اندازه مجموع آيات قرآن باشد.<ref>سراج طوسى، ص37 مقدمه مترجم</ref>
    کتاب اللمع، در زمانى نوشته شد که فشارها و مشکلات بسیارى براى صوفیه پدید آمده و حتى برخى از صوفیان، مانند [[حلاج، حسین بن منصور|حسین بن منصور حلاج]] در سال 309ق، محاکمه و اعدام شده بودند. این وضعیت، نویسندگان صوفى را واداشت که از عقاید و اعمال خود دفاع کنند. از سوى دیگر، انحرافات اعتقادى و اباحى‌گرى عملى برخى از مدعیان تصوف، دفاع‌پذیر نبود و عارفان و صوفیان در صدد برآمدند که حساب خود را از آنان جدا سازند.<ref>جمعى از مؤلفان، ص25</ref>؛ به همین جهت، ابونصر سراج در «اللمع» سعى بلیغى کرد تا بین شریعت و طریقت، صلح و سازش برقرار سازد و با تفسیر و تحلیل دینى، اندیشه‌ها و رفتارهاى متصوفه را پذیرفتنى و معقول و آنان را پیرو سیره و سنت رسول اکرم(ص) معرفى کند و لذا سرتاسر این اثر، مستند به آیات قرآن کریم و احادیث است؛ به‌طورى که شاید مجموع آیات مکرر استفاده شده در متن کتاب، به اندازه مجموع آیات قرآن باشد.<ref>سراج طوسى، ص37 مقدمه مترجم</ref>


    ==ساختار==
    ==ساختار==
    اين اثر اصيل و معتبر عرفانى.<ref>مطهرى، خدمات متقابل اسلام و ایران، ص560 و همو، كليات علوم اسلامى (2)، ص110</ref>كه بسيار مفيد و جالب.<ref>زرين‌كوب، ص131</ref>و منسجم و منظم.<ref>دهباشى و ميرباقرى‌فرد، ص122</ref>است، به چهارده بخش اصلى تحت عنوان «كتاب» تقسيم شده و هر كتاب، حاوى چند باب است و در مجموع، شامل 162 باب مى‌شود.
    این اثر اصیل و معتبر عرفانى.<ref>مطهرى، خدمات متقابل اسلام و ایران، ص560 و همو، كليات علوم اسلامى (2)، ص110</ref>که بسیار مفید و جالب.<ref>زرين‌كوب، ص131</ref>و منسجم و منظم.<ref>دهباشى و ميرباقرى‌فرد، ص122</ref>است، به چهارده بخش اصلى تحت عنوان «کتاب» تقسیم شده و هر کتاب، حاوى چند باب است و در مجموع، شامل 162 باب مى‌شود.


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    گزارش تفصيلى يكايك باب‌هاى كتاب نيازمند مجالى وسيع‌تر است و لذا در اين‌جا گزيده‌اى از مهم‌ترين مطالب هر بخش، به ترتيب مورد بحث، به‌صورت اجمالى گزارش مى‌شود:
    گزارش تفصیلى یکایک باب‌هاى کتاب نیازمند مجالى وسیع‌تر است و لذا در این‌جا گزیده‌اى از مهم‌ترین مطالب هر بخش، به ترتیب مورد بحث، به‌صورت اجمالى گزارش مى‌شود:


    #مقدمات(شامل هجده باب): در اين‌جا، معنا و ماهيت تصوف و ويژگى‌هاى آن بيان شده است. در نظر ابونصر، دانشمندان حقيقى، عدل‌محور و وارثان پيامبرانند و آنان سه گروهند: محدثان، فقيهان و صوفيان. به همين ترتيب هر چند علوم فراوان است، ولى علم دين سه‌تاست: علم قرآن، علم سنت و علم حقايق ايمان و صوفيان حقيقى، دانشمندانى هستند كه علم حقايق ايمان دارند.
    #مقدمات(شامل هجده باب): در این‌جا، معنا و ماهیت تصوف و ویژگى‌هاى آن بیان شده است. در نظر ابونصر، دانشمندان حقیقى، عدل‌محور و وارثان پیامبرانند و آنان سه گروهند: محدثان، فقیهان و صوفیان. به همین ترتیب هر چند علوم فراوان است، ولى علم دین سه‌تاست: علم قرآن، علم سنت و علم حقایق ایمان و صوفیان حقیقى، دانشمندانى هستند که علم حقایق ایمان دارند.
    #احوال و مقامات(شامل نوزده باب): به نظر مى‌رسد كه «اللمع»، قديمى‌ترين اثرى است كه منازل عرفانى را در هفت مقام(توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توكل و رضا) و ده حال(مراقبه، قرب، محبت، خوف، رجا، شوق، انس، اطمينان، مشاهده و يقين) بيان و به‌صورت منظم طبقه‌بندى كرده است.<ref>انصارى، ص129 مقدمه مصحح</ref>
    #احوال و مقامات(شامل نوزده باب): به نظر مى‌رسد که «اللمع»، قدیمى‌ترین اثرى است که منازل عرفانى را در هفت مقام(توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و رضا) و ده حال(مراقبه، قرب، محبت، خوف، رجا، شوق، انس، اطمینان، مشاهده و یقین) بیان و به‌صورت منظم طبقه‌بندى کرده است.<ref>انصارى، ص129 مقدمه مصحح</ref>
    #درباره برداشت‌هاى صوفيان از قرآن و پيروى از آن (شامل نه باب): در اين بخش، چگونگى فهم قرآن به‌وسيله اهل دل و سابقان و مقربان و ابرار و هم‌آهنگى تصوف با قرآن، مطرح شده است.
    #درباره برداشت‌هاى صوفیان از قرآن و پیروى از آن (شامل نه باب): در این بخش، چگونگى فهم قرآن به‌وسیله اهل دل و سابقان و مقربان و ابرار و هم‌آهنگى تصوف با قرآن، مطرح شده است.
    #اسوه بودن پيامبر(ص) و اقتدا به او(شامل چهار باب): در اين بخش، چگونگى پيروى مشايخ از پيامبر(ص) و روايات نبوى در مورد تساهل در مباحات آمده است.  
    #اسوه بودن پیامبر(ص) و اقتدا به او(شامل چهار باب): در این بخش، چگونگى پیروى مشایخ از پیامبر(ص) و روایات نبوى در مورد تساهل در مباحات آمده است.  
    #مستنبطات(شامل پنج باب): در اين بخش، روش صوفيان در موضوع دريافت درست قرآن و حديث و استنباطهاى آنان درباره فضيلت پيامبر(ص) بر همگان و تفسير روايات نبوى مطرح است.
    #مستنبطات(شامل پنج باب): در این بخش، روش صوفیان در موضوع دریافت درست قرآن و حدیث و استنباطهاى آنان درباره فضیلت پیامبر(ص) بر همگان و تفسیر روایات نبوى مطرح است.
    #صحابه پيامبر(ص)(شامل هفت باب): ويژگى و صفات و كلمات گروهى از ياران پيامبر(ص) و به‌خصوص خلفاى چهارگانه (ابوبكر، عمر، عثمان و على(ع)) و تأثيرگذارى آنان در صوفيان آمده است تا تذكرى براى پيمودن منازل سير و سلوك باشد.
    #صحابه پیامبر(ص)(شامل هفت باب): ویژگى و صفات و کلمات گروهى از یاران پیامبر(ص) و به‌خصوص خلفاى چهارگانه (ابوبکر، عمر، عثمان و على(ع)) و تأثیرگذارى آنان در صوفیان آمده است تا تذکرى براى پیمودن منازل سیر و سلوک باشد.
    #آداب صوفيان (شامل بيست و شش باب): در اين بخش، آداب و رسوم متصوفه از چگونگى وضو و طهارت و نماز و زكات و صدقه گرفته تا دوستى و معاشرت و عيادت و... به‌صورت مفصل بيان شده است.
    #آداب صوفیان (شامل بیست و شش باب): در این بخش، آداب و رسوم متصوفه از چگونگى وضو و طهارت و نماز و زکات و صدقه گرفته تا دوستى و معاشرت و عیادت و... به‌صورت مفصل بیان شده است.
    #درباره مسائل و اختلاف سخنان اهل تصوف در پاسخ‌هاى آنان (شامل دوازده باب): در اين بخش، مجموعه‌اى از پاسخ‌هاى صوفيان در مورد مسائل اختلافى، مثل روح، فقر، فنا، بقا، ذكر و... مطرح است.
    #درباره مسائل و اختلاف سخنان اهل تصوف در پاسخ‌هاى آنان (شامل دوازده باب): در این بخش، مجموعه‌اى از پاسخ‌هاى صوفیان در مورد مسائل اختلافى، مثل روح، فقر، فنا، بقا، ذکر و... مطرح است.
    #مكاتبات، خطبه‌ها، اشعار، دعاها و رسائل صوفيان (شامل پنج باب): در اين بخش، نامه‌ها، ادعيه، وصيت‌نامه‌ها و اشعارى از صوفيانى همانند ابوعلى رودبارى، ذو النون مصرى، جنيد و شبلى ذكر شده است.
    #مکاتبات، خطبه‌ها، اشعار، دعاها و رسائل صوفیان (شامل پنج باب): در این بخش، نامه‌ها، ادعیه، وصیت‌نامه‌ها و اشعارى از صوفیانى همانند ابوعلى رودبارى، ذو النون مصرى، جنید و شبلى ذکر شده است.
    #سماع(شامل دوازده باب): در اين بخش، معنا و انواع سماع و طبقات شنوندگان آن و نيز حالات كاملان در هنگام سماع و... مطرح است.
    #سماع(شامل دوازده باب): در این بخش، معنا و انواع سماع و طبقات شنوندگان آن و نیز حالات کاملان در هنگام سماع و... مطرح است.
    #وجد(شامل شش باب): در اين بخش، ماهيت وجد و صفات اهل وجد، مطرح و مطالبى نيز از كتاب «وجد» نوشته ابوسعيد بن اعرابى نقل شده است.
    #وجد(شامل شش باب): در این بخش، ماهیت وجد و صفات اهل وجد، مطرح و مطالبى نیز از کتاب «وجد» نوشته ابوسعید بن اعرابى نقل شده است.
    #اثبات نشانه‌ها و كرامات صوفيان (شامل شش باب): در اين بخش، معناى آيات و كرامات و تفاوت اولیاى خدا با پيامبران(ع) و روش إثبات كرامات اولیاء و... آمده است.
    #اثبات نشانه‌ها و کرامات صوفیان (شامل شش باب): در این بخش، معناى آیات و کرامات و تفاوت اولیاى خدا با پیامبران(ع) و روش إثبات کرامات اولیاء و... آمده است.
    #در بيان مشكلات(شامل دو باب): در اين بخش، بيش از صد و پنجاه مورد از اصطلاحات دشوار رايج در بين صوفيان، مانند سر، قبض، بسط، سكر، صحو، شرب، فنا، بقا و... معنا شده است.
    #در بیان مشکلات(شامل دو باب): در این بخش، بیش از صد و پنجاه مورد از اصطلاحات دشوار رایج در بین صوفیان، مانند سر، قبض، بسط، سکر، صحو، شرب، فنا، بقا و... معنا شده است.
    #در تفسير شطحيات و سخنانى كه ظاهرشان غلط و ناروا به نظر مى‌آيد، ولى در باطن صحيح و رواست(شامل سى و دو باب): در اين بخش، افزون بر تعريف معناى شطح و تفسير برخى از شطحيات بايزيد بسطامى و شبلى و ابوحسين نورى و دفاع از آن، انتقادات متعدد ابونصر سراج طوسى بر اشتباهات نظرى و عملى برخى صوفيان در زمينه عزلت، ولايت، إباحه، فناى بشرى و... به تفصيل تحت عنوان «فى ذكر من غلط من المترسمين بالتصوف»(غلطهاى صوفى‌نمايان) بيان شده است.
    #در تفسیر شطحیات و سخنانى که ظاهرشان غلط و ناروا به نظر مى‌آید، ولى در باطن صحیح و رواست(شامل سى و دو باب): در این بخش، افزون بر تعریف معناى شطح و تفسیر برخى از شطحیات بایزید بسطامى و شبلى و ابوحسین نورى و دفاع از آن، انتقادات متعدد ابونصر سراج طوسى بر اشتباهات نظرى و عملى برخى صوفیان در زمینه عزلت، ولایت، إباحه، فناى بشرى و... به تفصیل تحت عنوان «فى ذکر من غلط من المترسمین بالتصوف»(غلطهاى صوفى‌نمایان) بیان شده است.


    «اللمع»، به لحاظ قدمت تأليف، به‌ويژه در زبان عربى، جامعيت مطالب، نثر متين و سنجيده، رعايت اعتدال، تلفيق بين استدلال و استنباط، كوشش براى مطابقت طريقت با شريعت و استناد و استدلال به قرآن و حديث و اصالت انديشه‌ها و نقل قول‌ها، جزو تأثيرگذارترين ميراث علمى صوفيانه از زمان انتشار تا كنون است.<ref>همو، ص31 - 38 مقدمه مترجم</ref>
    «اللمع»، به لحاظ قدمت تألیف، به‌ویژه در زبان عربى، جامعیت مطالب، نثر متین و سنجیده، رعایت اعتدال، تلفیق بین استدلال و استنباط، کوشش براى مطابقت طریقت با شریعت و استناد و استدلال به قرآن و حدیث و اصالت اندیشه‌ها و نقل قول‌ها، جزو تأثیرگذارترین میراث علمى صوفیانه از زمان انتشار تا کنون است.<ref>همو، ص31 - 38 مقدمه مترجم</ref>


    تأثير لفظى و معنوى كتاب بر ادبيات عرفانى زبان فارسی و آثارى مانند«كشف المحجوب» هجويرى و «بوستان» و «گلستان» سعدى و... بس عميق و گسترده است. [[غزالی، محمد بن محمد|غزالى]] يكى از مهم‌ترين جلوه‌گاه‌هاى اين أثرگذارى است، زيرا بسيارى از منابع انديشه‌هایش را از كتاب «اللمع» برگرفته و سخت تحت تأثير اوست.<ref>همو، ص39 - 43، مقدمه مترجم</ref>
    تأثیر لفظى و معنوى کتاب بر ادبیات عرفانى زبان فارسی و آثارى مانند«کشف المحجوب» هجویرى و «بوستان» و «گلستان» سعدى و... بس عمیق و گسترده است. [[غزالی، محمد بن محمد|غزالى]] یکى از مهم‌ترین جلوه‌گاه‌هاى این أثرگذارى است، زیرا بسیارى از منابع اندیشه‌هایش را از کتاب «اللمع» برگرفته و سخت تحت تأثیر اوست.<ref>همو، ص39 - 43، مقدمه مترجم</ref>


    == وضعيت كتاب ==
    == وضعیت کتاب ==
    كتاب را دكتر مهدى محبتی در سال 1382ش، به زبان فارسی ترجمه و به همراه مقدمه‌اى و نيز ترجمه و تلخيص مطالب مقدمه نيكلسون منتشر كرده است. اين ترجمه، دارای اغلاط فاحشی است و در مجموع ترجمه ای ضعیف ارزیابی می شود.
    کتاب را دکتر مهدى محبتی در سال 1382ش، به زبان فارسی ترجمه و به همراه مقدمه‌اى و نیز ترجمه و تلخیص مطالب مقدمه نیکلسون منتشر کرده است. این ترجمه، دارای اغلاط فاحشی است و در مجموع ترجمه‌ای ضعیف ارزیابی می‌شود.<ref>طاهری و نظری منظم، مقاله رفتارشناسی مترجمان متون عرفانی</ref>


    نسخه‌هاى متعدد كتاب عبارت است از:
    نسخه‌هاى متعدد کتاب عبارت است از:


    #تصحيح آلن رينولد نيكلسون، چاپ ليدن، 1914م؛ اين نسخه تصحيح شده، مهم و مورد توجه پژوهشگران است؛
    #تصحیح آلن رینولد نیکلسون، چاپ لیدن، 1914م؛ این نسخه تصحیح شده، مهم و مورد توجه پژوهشگران است؛
    #ضبط و تصحيح كامل مصطفى الهنداوى تحت عنوان «اللمع في تاريخ التصوف الاسلامى»، چاپ بيروت، 1431ق، دار الكتب العلمية؛
    #ضبط و تصحیح کامل مصطفى الهنداوى تحت عنوان «اللمع فی تاریخ التصوف الاسلامى»، چاپ بیروت، 1431ق، دار الکتب العلمیة؛
    #تحقيق عماد زكى البارودى، تحت عنوان «اللمع في تاريخ التصوف الاسلامى»(بدون تاريخ)، القاهرة، المكتبة التوفيقية؛ در اين نسخه، محقق، روايت‌هاى كتاب را در پاورقى، تخريج و تصحيح يا تضعيف كرده و گاه نقد و توضيحى آورده است.
    #تحقیق عماد زکى البارودى، تحت عنوان «اللمع فی تاریخ التصوف الاسلامى»(بدون تاریخ)، القاهرة، المکتبة التوفیقیة؛ در این نسخه، محقق، روایت‌هاى کتاب را در پاورقى، تخریج و تصحیح یا تضعیف کرده و گاه نقد و توضیحى آورده است.


    ==پانويس ==
    ==پانویس ==
    <references />
    <references/>


    ==منابع مقاله==
    ==منابع مقاله==
    #مجموعه رسائل فارسی خواجه عبدالله أنصارى، به كوشش محمد سرور مولائى، تهران، دوم، انتشارات توس؛
    #مجموعه رسائل فارسی خواجه عبدالله أنصارى، به کوشش محمد سرور مولائى، تهران، دوم، انتشارات توس؛
    #جمعى از مؤلفان (1388ش)، تاريخ و جغرافياى تصوف، تهران، نشر كتاب مرجع؛
    #جمعى از مؤلفان (1388ش)، تاریخ و جغرافیاى تصوف، تهران، نشر کتاب مرجع؛
    #دهباشى، مهدى و ميرباقرى‌فرد، سيد‌‎على‌اصغر (1386ش)، تاريخ تصوف(1)، تهران، دوم، سمت؛
    #دهباشى، مهدى و میرباقرى‌فرد، سید‌‎ على‌اصغر (1386ش)، تاریخ تصوف(1)، تهران، دوم، سمت؛
    #زرين‌كوب، عبدالحسين (2536ش)، ارزش ميراث صوفيه، تهران، امیرکبیر؛
    #زرین‌کوب، عبدالحسین (2536ش)، ارزش میراث صوفیه، تهران، امیرکبیر؛
    #سجادى، سيد‌‎ضياء‌الدين (1372ش)، مقدمه‌اى بر مبانى عرفان و تصوف، تهران، يازدهم، سمت؛
    #سجادى، سید‌‎ ضیاء‌الدین (1372ش)، مقدمه‌اى بر مبانى عرفان و تصوف، تهران، یازدهم، سمت؛
    #السراج الطوسى، ابونصر، اللمع في التصوف(1914م)، صححه رنولد الن نيكلسون، ليدن، مطبعة بريل؛
    #السراج الطوسى، ابونصر، اللمع فی التصوف(1914م)، صححه رنولد الن نیکلسون، لیدن، مطبعة بریل؛
    #السراج الطوسى، ابونصر، اللمع في التصوف(1382ش)، تصحيح و تحشيه رينولد آلن نيكلسون، ترجمه دكتر مهدى محبتى، تهران، انتشارات اساطير؛
    #السراج الطوسى، ابونصر، اللمع فی التصوف(1382ش)، تصحیح و تحشیه رینولد آلن نیکلسون، ترجمه دکتر مهدى محبتى، تهران، انتشارات اساطیر؛
    #السراج الطوسى، ابونصر، اللمع في تاريخ التصوف الاسلامى (1421ق)، ضبطه و صححه كامل مصطفى الهنداوى، بيروت، دار الكتب العلمية؛
    #السراج الطوسى، ابونصر، اللمع فی تاریخ التصوف الاسلامى (1421ق)، ضبطه و صححه کامل مصطفى الهنداوى، بیروت، دار الکتب العلمیة؛
    #السراج الطوسى، ابونصر، اللمع في التصوف، تحقيق عماد زكى البارودى، القاهرة، المكتبة التوفيقية؛
    #السراج الطوسى، ابونصر، اللمع فی التصوف، تحقیق عماد زکى البارودى، القاهرة، المکتبة التوفیقیة؛
    #مطهرى، مرتضى (1390ش) خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، چهل و يكم، انتشارات صدرا؛
    #مطهرى، مرتضى (1390ش) خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، چهل و یکم، انتشارات صدرا؛
    #مطهرى، مرتضى (1389ش)، كليات علوم اسلامى (2)، تهران، سى و پنجم، انتشارات صدرا.
    #مطهرى، مرتضى (1389ش)، کلیات علوم اسلامى (2)، تهران، سى و پنجم، انتشارات صدرا؛
    #طاهری، سید روح الله و نظری منظم، هادی، ترجمه متون عرفانی و چالش‌های فرا رو بررسی موردی ترجمه فارسی کتاب اللمع فی التصوف





    نسخهٔ کنونی تا ‏۲۶ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۳:۳۳

    اللمع فی التصوف
    اللمع في التصوف
    پدیدآوراننيکلسون، رينولد الين (مصحح) ابونصر سراج، عبدالله بن علی (نویسنده)
    عنوان‌های دیگرکتاب اللمع فی التصوف
    ناشرجهان
    مکان نشرتهران - ایران
    چاپ1
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    اللمع فی التصوف که به اختصار با نام (اللمع)، مشهور است، البته در برخى نسخه‌هاى چاپى کتاب، عنوان «اللمع فی تاریخ التصوف الاسلامى» ذکر شده، اما چنین عنوانى، درست و شناخته شده نیست و با محتواى کتاب نیز مطابقت چندانى ندارد.

    کتاب، به زبان عربى و تألیف ابونصر، عبدالله بن على سراج طوسى است. زمان تألیف کتاب، مشخص نیست، اما بنا بر احتمال یکى از پژوهش‌گران، بین سال‌هاى 340 تا 360ق، بوده است.[۱]

    کتاب، در موضوع احوال و مقامات و منازل سیر و سلوک است و در واقع یک دوره کامل عرفان عملى را در بر مى‌گیرد و به پرسش‌هاى گوناگون درباره سنن و آداب تصوف و آموزه‌ها و سخنان جنجالى و شطحیات صوفیان، پاسخ مى‌دهد. گستردگى این موضوعات، به حدى است که مى‌توان «اللمع» را دایرةالمعارف دانش و اخلاق و عقاید صوفیانه تا قرن چهارم دانست.[۲]

    گویند سراج، با تألیف «اللمع»، براى نخستین بار علم تصوف را تدوین کرد.[۳]

    کتاب اللمع، در زمانى نوشته شد که فشارها و مشکلات بسیارى براى صوفیه پدید آمده و حتى برخى از صوفیان، مانند حسین بن منصور حلاج در سال 309ق، محاکمه و اعدام شده بودند. این وضعیت، نویسندگان صوفى را واداشت که از عقاید و اعمال خود دفاع کنند. از سوى دیگر، انحرافات اعتقادى و اباحى‌گرى عملى برخى از مدعیان تصوف، دفاع‌پذیر نبود و عارفان و صوفیان در صدد برآمدند که حساب خود را از آنان جدا سازند.[۴]؛ به همین جهت، ابونصر سراج در «اللمع» سعى بلیغى کرد تا بین شریعت و طریقت، صلح و سازش برقرار سازد و با تفسیر و تحلیل دینى، اندیشه‌ها و رفتارهاى متصوفه را پذیرفتنى و معقول و آنان را پیرو سیره و سنت رسول اکرم(ص) معرفى کند و لذا سرتاسر این اثر، مستند به آیات قرآن کریم و احادیث است؛ به‌طورى که شاید مجموع آیات مکرر استفاده شده در متن کتاب، به اندازه مجموع آیات قرآن باشد.[۵]

    ساختار

    این اثر اصیل و معتبر عرفانى.[۶]که بسیار مفید و جالب.[۷]و منسجم و منظم.[۸]است، به چهارده بخش اصلى تحت عنوان «کتاب» تقسیم شده و هر کتاب، حاوى چند باب است و در مجموع، شامل 162 باب مى‌شود.

    گزارش محتوا

    گزارش تفصیلى یکایک باب‌هاى کتاب نیازمند مجالى وسیع‌تر است و لذا در این‌جا گزیده‌اى از مهم‌ترین مطالب هر بخش، به ترتیب مورد بحث، به‌صورت اجمالى گزارش مى‌شود:

    1. مقدمات(شامل هجده باب): در این‌جا، معنا و ماهیت تصوف و ویژگى‌هاى آن بیان شده است. در نظر ابونصر، دانشمندان حقیقى، عدل‌محور و وارثان پیامبرانند و آنان سه گروهند: محدثان، فقیهان و صوفیان. به همین ترتیب هر چند علوم فراوان است، ولى علم دین سه‌تاست: علم قرآن، علم سنت و علم حقایق ایمان و صوفیان حقیقى، دانشمندانى هستند که علم حقایق ایمان دارند.
    2. احوال و مقامات(شامل نوزده باب): به نظر مى‌رسد که «اللمع»، قدیمى‌ترین اثرى است که منازل عرفانى را در هفت مقام(توبه، ورع، زهد، فقر، صبر، توکل و رضا) و ده حال(مراقبه، قرب، محبت، خوف، رجا، شوق، انس، اطمینان، مشاهده و یقین) بیان و به‌صورت منظم طبقه‌بندى کرده است.[۹]
    3. درباره برداشت‌هاى صوفیان از قرآن و پیروى از آن (شامل نه باب): در این بخش، چگونگى فهم قرآن به‌وسیله اهل دل و سابقان و مقربان و ابرار و هم‌آهنگى تصوف با قرآن، مطرح شده است.
    4. اسوه بودن پیامبر(ص) و اقتدا به او(شامل چهار باب): در این بخش، چگونگى پیروى مشایخ از پیامبر(ص) و روایات نبوى در مورد تساهل در مباحات آمده است.
    5. مستنبطات(شامل پنج باب): در این بخش، روش صوفیان در موضوع دریافت درست قرآن و حدیث و استنباطهاى آنان درباره فضیلت پیامبر(ص) بر همگان و تفسیر روایات نبوى مطرح است.
    6. صحابه پیامبر(ص)(شامل هفت باب): ویژگى و صفات و کلمات گروهى از یاران پیامبر(ص) و به‌خصوص خلفاى چهارگانه (ابوبکر، عمر، عثمان و على(ع)) و تأثیرگذارى آنان در صوفیان آمده است تا تذکرى براى پیمودن منازل سیر و سلوک باشد.
    7. آداب صوفیان (شامل بیست و شش باب): در این بخش، آداب و رسوم متصوفه از چگونگى وضو و طهارت و نماز و زکات و صدقه گرفته تا دوستى و معاشرت و عیادت و... به‌صورت مفصل بیان شده است.
    8. درباره مسائل و اختلاف سخنان اهل تصوف در پاسخ‌هاى آنان (شامل دوازده باب): در این بخش، مجموعه‌اى از پاسخ‌هاى صوفیان در مورد مسائل اختلافى، مثل روح، فقر، فنا، بقا، ذکر و... مطرح است.
    9. مکاتبات، خطبه‌ها، اشعار، دعاها و رسائل صوفیان (شامل پنج باب): در این بخش، نامه‌ها، ادعیه، وصیت‌نامه‌ها و اشعارى از صوفیانى همانند ابوعلى رودبارى، ذو النون مصرى، جنید و شبلى ذکر شده است.
    10. سماع(شامل دوازده باب): در این بخش، معنا و انواع سماع و طبقات شنوندگان آن و نیز حالات کاملان در هنگام سماع و... مطرح است.
    11. وجد(شامل شش باب): در این بخش، ماهیت وجد و صفات اهل وجد، مطرح و مطالبى نیز از کتاب «وجد» نوشته ابوسعید بن اعرابى نقل شده است.
    12. اثبات نشانه‌ها و کرامات صوفیان (شامل شش باب): در این بخش، معناى آیات و کرامات و تفاوت اولیاى خدا با پیامبران(ع) و روش إثبات کرامات اولیاء و... آمده است.
    13. در بیان مشکلات(شامل دو باب): در این بخش، بیش از صد و پنجاه مورد از اصطلاحات دشوار رایج در بین صوفیان، مانند سر، قبض، بسط، سکر، صحو، شرب، فنا، بقا و... معنا شده است.
    14. در تفسیر شطحیات و سخنانى که ظاهرشان غلط و ناروا به نظر مى‌آید، ولى در باطن صحیح و رواست(شامل سى و دو باب): در این بخش، افزون بر تعریف معناى شطح و تفسیر برخى از شطحیات بایزید بسطامى و شبلى و ابوحسین نورى و دفاع از آن، انتقادات متعدد ابونصر سراج طوسى بر اشتباهات نظرى و عملى برخى صوفیان در زمینه عزلت، ولایت، إباحه، فناى بشرى و... به تفصیل تحت عنوان «فى ذکر من غلط من المترسمین بالتصوف»(غلطهاى صوفى‌نمایان) بیان شده است.

    «اللمع»، به لحاظ قدمت تألیف، به‌ویژه در زبان عربى، جامعیت مطالب، نثر متین و سنجیده، رعایت اعتدال، تلفیق بین استدلال و استنباط، کوشش براى مطابقت طریقت با شریعت و استناد و استدلال به قرآن و حدیث و اصالت اندیشه‌ها و نقل قول‌ها، جزو تأثیرگذارترین میراث علمى صوفیانه از زمان انتشار تا کنون است.[۱۰]

    تأثیر لفظى و معنوى کتاب بر ادبیات عرفانى زبان فارسی و آثارى مانند«کشف المحجوب» هجویرى و «بوستان» و «گلستان» سعدى و... بس عمیق و گسترده است. غزالى یکى از مهم‌ترین جلوه‌گاه‌هاى این أثرگذارى است، زیرا بسیارى از منابع اندیشه‌هایش را از کتاب «اللمع» برگرفته و سخت تحت تأثیر اوست.[۱۱]

    وضعیت کتاب

    کتاب را دکتر مهدى محبتی در سال 1382ش، به زبان فارسی ترجمه و به همراه مقدمه‌اى و نیز ترجمه و تلخیص مطالب مقدمه نیکلسون منتشر کرده است. این ترجمه، دارای اغلاط فاحشی است و در مجموع ترجمه‌ای ضعیف ارزیابی می‌شود.[۱۲]

    نسخه‌هاى متعدد کتاب عبارت است از:

    1. تصحیح آلن رینولد نیکلسون، چاپ لیدن، 1914م؛ این نسخه تصحیح شده، مهم و مورد توجه پژوهشگران است؛
    2. ضبط و تصحیح کامل مصطفى الهنداوى تحت عنوان «اللمع فی تاریخ التصوف الاسلامى»، چاپ بیروت، 1431ق، دار الکتب العلمیة؛
    3. تحقیق عماد زکى البارودى، تحت عنوان «اللمع فی تاریخ التصوف الاسلامى»(بدون تاریخ)، القاهرة، المکتبة التوفیقیة؛ در این نسخه، محقق، روایت‌هاى کتاب را در پاورقى، تخریج و تصحیح یا تضعیف کرده و گاه نقد و توضیحى آورده است.

    پانویس

    1. سراج طوسى، ص34 مقدمه مترجم
    2. همو، ص35 مقدمه مترجم
    3. سجادى، ص78
    4. جمعى از مؤلفان، ص25
    5. سراج طوسى، ص37 مقدمه مترجم
    6. مطهرى، خدمات متقابل اسلام و ایران، ص560 و همو، كليات علوم اسلامى (2)، ص110
    7. زرين‌كوب، ص131
    8. دهباشى و ميرباقرى‌فرد، ص122
    9. انصارى، ص129 مقدمه مصحح
    10. همو، ص31 - 38 مقدمه مترجم
    11. همو، ص39 - 43، مقدمه مترجم
    12. طاهری و نظری منظم، مقاله رفتارشناسی مترجمان متون عرفانی

    منابع مقاله

    1. مجموعه رسائل فارسی خواجه عبدالله أنصارى، به کوشش محمد سرور مولائى، تهران، دوم، انتشارات توس؛
    2. جمعى از مؤلفان (1388ش)، تاریخ و جغرافیاى تصوف، تهران، نشر کتاب مرجع؛
    3. دهباشى، مهدى و میرباقرى‌فرد، سید‌‎ على‌اصغر (1386ش)، تاریخ تصوف(1)، تهران، دوم، سمت؛
    4. زرین‌کوب، عبدالحسین (2536ش)، ارزش میراث صوفیه، تهران، امیرکبیر؛
    5. سجادى، سید‌‎ ضیاء‌الدین (1372ش)، مقدمه‌اى بر مبانى عرفان و تصوف، تهران، یازدهم، سمت؛
    6. السراج الطوسى، ابونصر، اللمع فی التصوف(1914م)، صححه رنولد الن نیکلسون، لیدن، مطبعة بریل؛
    7. السراج الطوسى، ابونصر، اللمع فی التصوف(1382ش)، تصحیح و تحشیه رینولد آلن نیکلسون، ترجمه دکتر مهدى محبتى، تهران، انتشارات اساطیر؛
    8. السراج الطوسى، ابونصر، اللمع فی تاریخ التصوف الاسلامى (1421ق)، ضبطه و صححه کامل مصطفى الهنداوى، بیروت، دار الکتب العلمیة؛
    9. السراج الطوسى، ابونصر، اللمع فی التصوف، تحقیق عماد زکى البارودى، القاهرة، المکتبة التوفیقیة؛
    10. مطهرى، مرتضى (1390ش) خدمات متقابل اسلام و ایران، تهران، چهل و یکم، انتشارات صدرا؛
    11. مطهرى، مرتضى (1389ش)، کلیات علوم اسلامى (2)، تهران، سى و پنجم، انتشارات صدرا؛
    12. طاهری، سید روح الله و نظری منظم، هادی، ترجمه متون عرفانی و چالش‌های فرا رو بررسی موردی ترجمه فارسی کتاب اللمع فی التصوف


    وابسته‌ها