المحصول في علم أصول الفقه

    از ویکی‌نور
    المحصول في علم أصول الفقه
    المحصول في علم أصول الفقه
    پدیدآورانفخر رازی، محمد بن عمر (نویسنده)
    ناشر
    المکتبة العصري
    مکان نشرلبنان - بيروت
    سال نشر1420ق. = 1999م.
    چاپ2
    موضوعاصول فقه اهل سنت - قرن 6ق.
    زبانعربی
    تعداد جلد4
    کد کنگره
    ‏‎‏ف3م3‏ / 155/7 BP

    المحصول في علم أصول الفقه، اثر فخرالدین محمد بن عمر خطیب رازی، معروف به فخر رازی (متوفی 606ق)، کتابی است در علم اصول فقه که با تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، به چاپ رسیده است.

    ساختار

    مطالب کتاب، در چهار جلد و هر جلد در چندین فصل، ارائه گردیده است.

    گزارش محتوا

    از‌آنجاکه که این کتاب، یک کتابی اصولی است، همان مطالب معروف و مرسوم اصولی در آن بررسی شده که چندان نیازی به گزارش تفصیلی آنها نیست؛ فقط فهرستی اجمالی از آنها ارائه می‌گردد تا کیفیت ورود و خروج نویسنده و ترتیب طرح مباحث از نظر او روشن شود. جلد نخست، با ده فصل به‌عنوان مباحث مقدماتی، آغاز شده است. در این فصول، ابتدا به تفسیر «اصول فقه» پرداخته شده[۱]، سپس ضمن اشاره به مقدماتی که اصول فقه، بدان نیازمند است[۲]، مباحثی همچون تحدید علم و ظن[۳]، تعریف «نظر»، «دلیل» و «اماره»[۴]، حکم شرعی[۵]، تقسیم احکام شرعی به واجب، مستحب، مکروه و حرام[۶]، اثبات حسن و قبح اشیاء تنها با شرع میسر است[۷]، عدم وجوب عقلی شکر منعم[۸]، حکم اشیاء قبل از شرع[۹] و ضبط ابواب اصول فقه مطرح شده است[۱۰].

    فخر رازی در ادامه، به بیان حکم تعلیم علم اصول فقه پرداخته[۱۱] و سپس، مباحث الفاظ را در نه باب، به شرح ذیل، مطرح کرده است: در باب نخست، احکام کلی لغات، از جمله ماهیت کلام[۱۲]، واضع الفاظ[۱۳]، موضوع[۱۴]، موضوع‌له[۱۵] و آنچه با آن وضع شدن لفظ برای معنایش شناخته می‌شود[۱۶] مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در باب دوم، به تقسیم الفاظ از حیث دلالت بر معنا، از دو جهت، پرداخته شده است. این دلالت از جهت نخست، به «تطابقی»، «تضمنی» و «التزامی» تقسیم شده[۱۷] و از جهت دیگر، به مدلول «لفظی» و «غیر لفظی» تقسیم شده است[۱۸].

    اسامی مشتق[۱۹]، احکام ترادف و تأکید[۲۰]، اشتراک[۲۱]، حقیقت و مجاز[۲۲]، تعارض حاصل بین احوال مختلف الفاظ[۲۳]، تفسیر حروفی که در فقه نیاز شدیدی به معرفت معانی آنهاست [۲۴] و کیفیت استدلال با خطاب خداوند تعالی و پیامبر(ص) بر احکام[۲۵]، از جمله موضوعاتی است که در سایر ابواب این جلد، مربوط به بحث الفاظ، مورد بحث و بررسی، قرار گرفته است.

    در ادامه بحث الفاظ، در یک مقدمه و سه قسم به شرح ذیل، مباحث مربوط به «اوامر و نواهی»، مطرح گردیده است: مقدمه، مشتمل است بر سه مسئله پیرامون «حقیقت بودن لفظ امر در قول مخصوص»[۲۶]، «حد و تعریف امر»[۲۷] و «ماهیت طلب»[۲۸].

    قسم اول، مباحث لفظی مربوط به «امر» را در خود جای داده است که از جمله آنها، عبارتند از: امر مقید به عدد[۲۹]، امر مقید به اسم[۳۰]، امر مقید به صفت[۳۱]، دخول یا عدم دخول آمر تحت امر[۳۲] و امر پس از امر به‌واسطه حروف عطف و غیر آن[۳۳].

    قسم دوم، درباره مسائل معنوی است و نظر در آنها، در چهار امر است:

    1. اقسام وجوب؛
    2. احکام وجوب؛
    3. مأموربه؛
    4. مأمور [۳۴].

    قسم سوم، درباره نواهی است[۳۵].

    از دیگر مطالب مطرح‌شده در کتاب، می‌توان به مباحثی همچون: بحث عموم و خصوص[۳۶]، مجمل و مبین[۳۷]، ناسخ و منسوخ[۳۸]، اجماع و مباحث مربوط به آن[۳۹]، تواتر[۴۰]، قیاس[۴۱]، تعادل و تراجیح[۴۲] و اجتهاد[۴۳]، اشاره کرد.

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد آمده و در پاورقی‌ها که توسط محققین نوشته شده است، علاوه بر ذکر منابع[۴۴] و اشاره به اختلاف نسخ[۴۵]، به توضیح و تشریح برخی از مطالب متن[۴۶] و ترجمه مختصر اعلام مذکور در متن، پرداخته شده است[۴۷].

    پانویس

    1. ر.ک: متن کتاب، ج1، ص5
    2. ر.ک: همان، ص8
    3. ر.ک: همان، ص9
    4. ر.ک: همان، ص16
    5. ر.ک: همان، ص18
    6. ر.ک: همان، ص23
    7. ر.ک: همان، ص48
    8. ر.ک: همان، ص66
    9. ر.ک: همان، ص74
    10. ر.ک: همان، ص79
    11. ر.ک: همان، ص81
    12. ر.ک: همان، ص83
    13. ر.ک: همان، ص87
    14. ر.ک: همان، ص95
    15. ر.ک: همان، ص97
    16. ر.ک: همان، ص99
    17. ر.ک: همان، ص109
    18. ر.ک: همان، ص118
    19. ر.ک: همان، ص120
    20. ر.ک: همان، ص130
    21. ر.ک: همان، ص134
    22. ر.ک: همان، ص151
    23. ر.ک: همان، ص194
    24. ر.ک: همان، ص203
    25. ر.ک: همان، ص219
    26. ر.ک: همان، ص245
    27. ر.ک: همان، ص250
    28. ر.ک: همان، ص252
    29. ر.ک: همان، ص331
    30. ر.ک: همان، ص334
    31. ر.ک: همان، ص335
    32. ر.ک: همان، ص345
    33. ر.ک: همان، ص346
    34. ر.ک: همان، ص350- ج2، ص436
    35. ر.ک: همان، ج2، ص437-458
    36. ر.ک: همان، ص459
    37. ر.ک: همان، ص618
    38. ر.ک: همان، ص700- ج3، ص764
    39. ر.ک: همان، ج3، ص768
    40. ر.ک: همان، ص900
    41. ر.ک: همان، ص1071
    42. ر.ک: همان، ج4، ص1308
    43. ر.ک: همان، ص1363
    44. ر.ک: پاورقی، ج1، ص47
    45. ر.ک: همان، ص56
    46. ر.ک: همان، ص66
    47. ر.ک: همان، ص85

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها

    [[]]

    [[]]

    [[]]

    [[]]