نمایش مبدأ برای بديع القرآن (ابن ابى‌الاصبع مصرى)

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR21611J1.jpg
| عنوان =بدیع القرآن
| عنوان‌های دیگر =
| پدیدآوران = 
[[ابن ابی‌اصبع مصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد]] (نویسنده)

[[شرف، محمد]] (محقق)
| زبان =عربی
| کد کنگره =‏BP‎‏ ‎‏83‎‏/‎‏8‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏ب‎‏4
| موضوع =
بدیع

قرآن - مسایل ادبی
| ناشر = 
نهضة مصر
| مکان نشر =فجاله - مصر
| سال نشر = 

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE21611AUTOMATIONCODE
| چاپ =2
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =21611
| کتابخوان همراه نور =21611
| کد پدیدآور =
| پس از =
| پیش از =
}}
'''بديع القرآن'''، به زبان عربى، تأليف [[ابن ابی‌اصبع مصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد|زكى‌الدين عبدالعظيم بن عبدالواحد]] معروف به [[ابن ابی‌اصبع مصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد|ابن ابى‌الاصبع مصرى]]، متوفى به سال 654ق، با مقدمه و تحقيق [[شرف، محمد|حفنى محمد شرف]] منتشر شده است.

==ساختار==
اين اثر، كتابى تك جلدى، مشتمل بر مقدمه محقق و مؤلف و متن كتاب. مقدمه محقق كه مفصل و حاوى مطالب ارزشمندى است، در سه فصل تدوين شده كه به ترتيب عبارت است از: تاريخ كلمه بديع و معانى مختلفى كه منجر به وضع اصطلاح معروف كنونى شده است؛ تاريخ بديع القرآن و مهم‌ترين تأليفات در اين زمينه؛ معرفى مؤلف و حيات و آثار علمى او.<ref>مقدمه محقق، ص4</ref>

==گزارش محتوا==
در آغاز درباره كلمه «بديع» و معناى لغوى و اصطلاحى آن بحث مى‌كنيم تا معلوم گردد كه در نظر [[ابن ابی‌اصبع مصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد|ابن ابى‌الاصبع]]، كلمه «بديع» بر تمام فنون بديعى و زيبايى‌هاى لفظى و معنوى كه به مجموع آنها، علوم بلاغى گويند و سه علم: معانى، بيان و بديع را شامل مى‌شود، اطلاق گرديده و منظور [[ابن ابی‌اصبع مصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد|ابن ابى‌الاصبع]] از «[[بديع القرآن]]» اطلاقى است عام و شامل تمام مسائل سه رشته مزبور مى‌شود.<ref>مقدمه محقق، ص33، علوى، سيد‌ ‎محمد، ص9</ref>

در كتب پيشينيان، مباحث بلاغت و نقد ادبى، به‌طور مختلط نوشته مى‌شد و همين نوشته‌ها، به نوشتن كتبى در باب صور بلاغى و اعجاز قرآنى، منتهى شد. البته در برخى از آثار، مباحث نقد ادبى، بيشتر مطرح مى‌شد و در بعضى ديگر غلبه با مباحث علوم بلاغى بود و تمام اينها سرانجام به جنبه‌هاى بلاغى قرآن و اعجاز آن منتهى شد.<ref>علوى، سيد‌ ‎محمد، ص21</ref>

پيش از [[ابن ابی‌اصبع مصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد|ابن ابى‌الاصبع]]، دانشمندانى بوده‌اند كه درباره مفردات و غريب قرآن، مجاز، معانى و نظم قرآن، كتاب نوشته‌اند و غرض اساسى آنان بيان خصائص اسلوب قرآن، از جنبه لغت و نظم و اسلوب آن بوده و حتى برخى نيز سرّ بلاغت قرآن و اعجاز آن و تأثيرش در نفوذ و اذهان را بيان كرده‌اند.

نویسنده، دو كتاب به نام‌هاى «تحرير التحبير» و «[[بديع القرآن]]» در زمينه علوم بلاغى تأليف كرده است. محقق كتاب در مقدمه «[[بديع القرآن]]» به وجوه اختلاف دو كتاب اشاره كرده است. وى به انواعى از بديع كه در «[[بديع القرآن]]» آمده و در «تحرير التحبير» نيامده اشاره مى‌كند كه عبارت است از: «التفصيل»، «الإلجاء»، «التنظير»، «الزيادة التى تفيد اللفظ فصاحة و حسناً»، «التفريق و الجمع» و «الرمز و الإيماء».<ref>مقدمه محقق، ص93</ref>

ليكن كتاب «[[بديع القرآن]]» [[ابن ابی‌اصبع مصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد|ابن ابى‌الاصبع]]، كتابى است كه انواع فنون بلاغى و صنايع ادبى موجود در قرآن را مورد بحث قرار داده و از اين نظر، حائز اهميت است و كتب نوشته‌شده پيش از او، از اين جامعيت برخوردار نيست.<ref>علوى، سيد‌ ‎محمد، ص22</ref>

كتاب «[[بديع القرآن]]»، دليل روشنى است بر توانايى علمى نویسنده آن؛ زيرا مثلاً در آيه 44 سوره هود:''' «و قيل يا أرض ابلعى ماءك و يا سماء اقلعى...»''' كه 17 كلمه غير مكرر دارد و نوزده قسم از فنون بديعى و بلاغى را، پس از تعريف ابداع، نشان داده و افزوده است كه در هيچ كلام منظوم و منثورى نه ديده‌ام و نه شنيده‌ام كه همچون آيه''' «و قيل يا أرض ابلعى ماءك...»'''، صنعت ابداع، وجود داشته باشد.<ref>همان، ص29</ref>

[[ابن ابی‌اصبع مصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد|ابن ابى‌الاصبع]]، تنها يك مصنف و نویسنده و مؤلف كتب بلاغى نيست، بلكه علاوه بر اينكه شاعر تواناى پراحساسى بوده و احساسات او در شعرش به‌خوبى نمودار است، ناقد بزرگى نيز بشمار مى‌آيد؛ زيرا اشعار بسيارى از شاعران را نقد كرده و خود نيز اشعار فراوانى سروده است.

وى از علماى بلاغى پيش از خود متأثر و در علماى بلاغى پس از خود مؤثر بوده است. وى بيش از همه از [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]]، متأثر شده و تأثير [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] در كتاب «بديع القرآن» محسوس است؛ زيرا پس از آنكه «تهكّم» را در بلاغت توضيح مى‌دهد، به اظهار نظر مفسران مى‌پردازد و مى‌گويد: «فقد ذهب بعض المفسرين إلى أنّهم...» و روشن است كه مفسر مورد نظر وى در اين مورد خاص، [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] بوده؛ زيرا [[زمخشری، محمود بن عمر|زمخشرى]] نخستين كسى است كه قرآن مجيد را از جنبه بلاغى، تفسير كرده است.<ref>همان، ص40 و 41</ref>

يكى ديگر از كسانى كه [[ابن ابی‌اصبع مصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد|ابن ابى‌الاصبع]] از او متأثر است، قدامة بن جعفر است كه در [[ابن ابی‌اصبع مصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد|ابن ابى‌الاصبع]] تأثير فراوان گذاشته و او هم به ديده احترام به قدامه نگريسته و از آراء قدامه دفاع كرده و او را بر ديگران ترجيح داده و همچون قدامة بن جعفر، صنعت اشاره، ارداف و تمثيل را سه صنعت جدا از يكديگر دانسته و اعتراض «آمدى» را بر قدامه، غير قابل قبول دانسته و گفته است: «و الحق مع قدامة دونه...»؛ زيرا «آمدى» سه صنعت مزبور را يك صنعت دانسته و تفاوتى ميان آنها قائل نبوده و در نامه‌اى به ابن عميد نوشته و اين مسئله را از اخطاء و اغاليط قدامة بن جعفر برشمرده است.

[[ابن ابی‌اصبع مصری، عبدالعظیم بن عبدالواحد|ابن ابى‌الاصبع]]، از رمّانى و كتاب «النكت في إعجاز القرآن» وى نيز متأثر است؛ زيرا در باب «استعاره» در طليعه گفتارش، سخن رمّانى را نقل كرده است. همچنين از ابن رشيق قيروانى و كتاب «العمدة» وى تأثر پذيرفته است؛ از اسامة بن منقذ و كتاب «البديع» او نيز بهره جسته است.

وى از دو دانشمند معاصرش، موفق‌الدين بغدادى (متوفى 629ق)، مؤلف «قوانين البلاغة» و شرف‌الدين التيفاشى (متوفى 651ق)، مؤلف كتاب «البديع» نيز بهره‌مند شده است.<ref>همان، ص41 و 42</ref>

== وضعيت كتاب ==
در انتهاى كتاب، فهرست موضوعات، آيات قرآنى، شعر و شعراء، اعلام و امم و قبائل، مراجع مؤلف، مراجع تحقيق و فهرست ايام ذكر شده است.

==پانويس ==
<references/>
==منابع مقاله==

#مقدمه و متن كتاب.
#بديع القرآن ابن ابى‌الاصبع، علوى مقدم، سيد‌ ‎محمد، مجله مشكوة، زمستان 1364، شماره 9.

==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}

[[بديع القرآن]]

[[رده:کتاب‌شناسی]]
[[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
[[رده:قرآن و علوم قرآنی]]
[[رده:علوم قرآنی]]
[[رده: مباحث ادبی و بلاغی قرآن]]