بيان مذهب الباطنية و بطلانه من كتاب قواعد عقائد آل‌محمد

    از ویکی‌نور
    بيان مذهب الباطنية و بطلانه من كتاب قواعد عقائد آل‎محمد
    نام کتاب بيان مذهب الباطنية و بطلانه من كتاب قواعد عقائد آل‎محمد
    نام های دیگر کتاب قواعد عقائد آل محمد (ص). برگزيده
    پدیدآورندگان ديلمي، محمد بن حسن (نويسنده)


    اشتروتمان، رودلف (محقق)

    زبان فارسي عربي
    کد کنگره ‏BP‎‏ ‎‏240‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9‎‏ ‎‏ق‎‏901
    موضوع اسماعيليه - دفاعيه‏ها و رديه‏ها
    ناشر دار بيبليون
    مکان نشر فرانسه - پاريس
    سال نشر مجلد1: 2008م ,
    کد اتوماسیون AUTOMATIONCODE14787AUTOMATIONCODE

    بيان مذهب الباطنية و بطلانه من كتاب قواعد عقائد آل‎محمد، بخشی از کتاب «قواعد عقائد آل‎محمد»، تألیف دانشمند زیدی‎مذهب محمد بن حسن دیلمی (متوفای ۷۱۱ یا 707ق) است که توسط ر. شتروطمان مورد تحقیق قرار گرفته و منتشر شده است.

    «قواعد عقائد آل‎محمد»، در روز پنج‎شنبه، بیست‎وچهارم شوال سال هفتصدوهفت به پایان رسیده است[۱].

    کتاب مزبور شامل سه فن است: فن اول در موضوع اصول دین و در هفت فصل است؛ فن دوم در امامت اهل‎بیت در شش فصل است؛ فن سوم در فروعات مذهب اهل‎بیت در پنج فصل است[۲]. اثر حاضر پنجمین فصل از فن سوم است[۳].

    ساختار

    کتاب با مقدمه ناشر آغاز شده، سپس متن مختصری (پانزده صفحه‎ای) از نویسنده درباره فرقه باطنیه آمده و در ادامه مطالب کتاب در هفت موضع بیان شده است.

    مؤلف برای نگاشتن این اثر به مصادر بسیاری مراجعه کرده است؛ مانند «البلاغ» که گویا از مجموعه‎های اسماعیلیه است، المبدء و المنتهی، الجامع، العلم المكنون و...[۴].

    گزارش محتوا

    برای آشنایی با محتوای این کتاب توجه به نکات زیر ضروری است:

    الف)- صنعای یمن، زادگاه شخصی است که مورخان و نویسندگان مسلمان او را مؤسس مذهب غلات شیعه می‎خوانند و او عبدالله بن سبأ یا ابن سوداء (بنا بر اختلاف روایات) و نیز وطن مؤسس دولت فاطمیان عبدالله شیعی است[۵].

    ب)- یمن به‎طور کلی از مهم‎ترین میادین مبارزات داخلی بین فرقه‎های شیعه بوده است. این کشور شاهد مبارزاتی بین دو گروه شیعی بوده که یکی از آن‎ها به اهل سنت نزدیک و دیگری نبست به آن‎ها دورتر است؛ به‎گونه‎ای که در برخی موارد درگیری‎های شدیدی بین آن دو رخ داده است. آن دو گروه شیعی، زیدیه و اسماعیلیه هستند. در تاریخ طولانی این دو گروه، جنگ‎های پی‎درپی صورت گرفته است. این جنگ‎ها منحصر به جنگ‎های با شمشیر نبوده، بلکه شامل جنگ‎هایی با قلم و نگارش نیز بوده است؛ به‎گونه‎ای که یکی از عالمان زیدی به نام حمید المحلی (متوفی 653ق) کتابی علیه اسماعیلیه به نام «الحسام البتار في الرد علی القرامطة الكفار» نوشته و در سال 707ق، محمد بن حسن دیلمی کتابی به نام «قواعد عقائد آل‎محمد» نوشت که «فصل پنجم از فن سوم» آن کتاب برگرفته از «الحسام البتار» است[۶].

    ج)- این کتاب، رساله‎ای تند و آکنده از تعابیر درشت درباره اسماعیلیه و رد آن‎هاست. مؤلف در مقدمه، اسماعیلیه را از غلات شمرده و می‎گوید: اینان با غلات و امامیه در بسیاری مسائل مشترکند و این است که گفته‎اند: «الإمامية دهليز الباطنية». آنگاه پس از مقدمه‎ای کوتاه درباره غلات، ابتدا به‎گونه‎ای گذرا و در 15 صفحه، درباره اسماعیلیه سخن گفته و بعد به‎ تفصیل آن پرداخته است. او می‎گوید: اسماعیلیه را مجوس و یهود فلاسفه بنیاد نهادند و میمون قداح ثنوی از آخرین دعوتگران آنان بوده است؛ اینان گو اینکه به‎ظاهر شیعی هستند، ولی «باطنهم الكفر المحض»[۷].

    د)- مؤلف اصلاحاتی را درباره میمون قداح آورده و آنگاه از قرامطه و عقاید آنان درباره توحید، نبوت، امامت، شریعت و معاد سخن گفته است. بحثی را درباره حیله‎ها و ترفندهای آنان در جلب مردم آورده که شیرین است و خواندنی و مانند آن را غزالی در «فضائح الباطنية» آورده است[۸].

    ه)- در فصل اول از فصول تفصیلی کتاب، از تاریخ پیدایش اسماعیلیه و زمینه‎های آن نوع مردمی که به آنان جذب می‎شدند، بحث درباره القاب آنان و وجه ‎تسمیه این القاب سخن به میان آورده است. در فصل‎های بعدی از حیله‎ها و ترفندها و عقاید و باورهای آنان و نقد و رد آن و... بحث شده است. مؤلف در ضمن بررسی عقاید آنان می‎گوید: اینان به نبوت پیامبر باور ندارند و منکر معجزات هستند و پس از بحثی درباره امامت، آورده است که اینان به معاد نیز باور ندارند[۹].

    و)- فصل پنجم، بیانگر چگونگی تأویلات آنان از ظواهر آیات است. در فصل ششم، مؤلف به کفر آن‎ها پرداخته است و به بیش از بیست وجه استناد می‎کند که برخی از این دلایل و وجوه خواندنی است و نشانگر تأثیر و تعصب در داوری‎هاست[۱۰].

    ز)- دیلمی از کتاب بلاغ که یکی از کتاب‎های اعتقادی اسماعیلیه است، نقل می‎کند که اسماعیلیه می‎گویند:

    1. وقتی انسان به درجه‎ای از ایمان رسید، دیگر انجام واجبات و دوری از محرمات بر او واجب نیست و تکلیف از او ساقط می‎شود و از این لحظه به بعد دوران استراحت او خواهد شد؛ بنابراین نماز خواندن و روزه گرفتن و دیگر واجبات بر او واجب نیست و تمام محرمات از قبیل خوردنی‎ها، نوشیدنی‎ها، پوشیدنی و ازدواج‎های حرام، حلال می‎شود. همچنین اسماعیلیه می‎گویند: امام، شریعت پیامبر را نسخ می‎کند؛ زیرا پیامبر اسلام مأمور به عمل بر ظاهر قرآن بود، اما در عصر امام و با عمل به باطن قرآن که غیر از امام کسی آن را نمی‎داند، حتی رسول گرامی اسلام، دیگر دوران عمل به شریعت پایان یافته است.
    2. اجماع علماء: مرحوم دیلمی ادعا کرده است که علمای اسلام به‎اتفاق، فتوا بر کفر و ارتداد همه افرادی داده‎اند که مبانی اسماعیلیه را بپذیرند و این به‎خاطر انکار ضروریات اسلام (عمل به فروع دین) توسط آن‎ها است.
    3. دلیل دیگری که دیلمی آورده اینکه اسماعیلیه درباره خداوند متعال، نبوت، ملائکه، معاد و... باورهایی دارند که نه با عقل سازگاری دارد و نه با آموزه‎های قرآنی و نبوی و ائمه اطهار(ع) و نیز تأویل آیات قرآن کریم و تفسیر کردن نماز، روزه و... به اشخاص، نه اعمال ظاهری و قائل شدن به اینکه مراد از قیامت، روز آخرت نیست، بلکه قیام حضرت مهدی(عج) (البته مرادشان از حضرت مهدی، همان امامی است که خودشان پذیرفته‎اند، نه اینکه حجت بن الحسن العسکری را قبول داشته باشند) است.
    4. دیلمی از کتاب بلوغ نقل کرده است که اسماعیلیه معتقدند: ملائکه جسم نیستند؛ برای همین دیدن آن‎ها یا شنیدن صدای آن‎ها ممکن نیست؛ پس جبرئیل هم که یکی از ملائکه است نمی‎تواند به دیدن پیامبر اسلام بیاید و قرآن را بر او عرضه بدارد، ولذا قرآن کریم را کلام خدا نمی‎دانند، بلکه آن را کلام رسول گرامی اسلام قلمداد می‎کنند که برای هدایت بشریت تنظیم نموده است[۱۱].

    وضعیت کتاب

    فهرست محتویات در ابتدا و فهارس فنی در انتهای کتاب آمده است. پاورقی‎ها حاوی اختلاف نسخ، مستند مطالب، توضیح برخی از لغات و ابهامات کتاب است. شماره‎گذاری پاورقی‎ها طبق شماره سطور هر صفحه از کتاب است.

    نسخ مورد اعتماد محقق و برخی از کارهایی که ایشان انجام داده، به‎همراه نام کامل کتبی که در پاورقی‎ها به‎صورت رمزی آمده، در مقدمه ناشر قید شده است[۱۲].

    پانویس

    1. ر.ک: متن کتاب، ص105
    2. ر.ک: حسینی اشکوری، احمد، ج2، ص357
    3. ر.ک: متن کتاب، ص2
    4. ر.ک: جعفریان، رسول، ص99
    5. ر.ک: مقدمه ناشر، صفحه واو
    6. ر.ک: همان، صفحه و - ‎ط
    7. ر.ك: جعفریان، رسول، ص99
    8. ر.ک: همان
    9. ر.ک: همان
    10. ر.ک: همان
    11. ر.ک: پایگاه اندیشه قم
    12. ر.ک: مقدمه ناشر، صفحه ط - ‎یب

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. حسینی اشکوری، احمد، «مؤلفات الزيدية»، مکتبه آیت‎الله‎العظمی مرعشی نجفی، قم، چاپ اول، 1413ق.
    3. جعفریان، رسول، «گزیده کتاب‎شناسی توصیفی فرق اسلامی»، آینه پژوهش، خرداد و تیر 1396، شماره 1، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور (نورمگز)، به آدرس:
      https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/34468
    4. پایگاه اندیشه قم (مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات، حوزه علمیه قم)، در پنجم اسفند 1396، به آدرس:

    http://www.andisheqom.com/fa/Question/View/8290


    وابسته‌ها

    پیوندها

    مطالعه کتاب بيان مذهب الباطنية و بطلانه من كتاب قواعد عقائد آل‌محمد در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور