تربية الطفل في الإسلام

تربية الطفل في الإسلام
پدیدآوران	محمدی ری‌شهری، محمد (نویسنده) پسندیده، عباس (همکاری)
ناشر	مؤسسه علمي فرهنگي دار الحديث. سازمان چاپ و نشر
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1428ق. = 1386ش.
چاپ	يکم
شابک	‎978-964-493-224-3
موضوع	کودکان - احاديث کودکان - جنبه‌‎هاي مذهبي احاديث شيعه - قرن 14 احاديث اهل سنت - قرن 14
زبان	عربي
کد کنگره	‏/ت4م3 / 141/5 BP

تربية الطفل في الإسلام تألیف محمد محمدی ری‌شهری، با همکاری عباس پسندیده؛ در اين اثر تلاش شده است مهم‌ترين رهنمودهاى قرآن و احاديث اسلامى در زمينه تعليم و تربيت كودك پيش‌رو نهاده شود. شرح و تحليل‌هاى كتاب دربارۀ روايات بر سودمندى آن افزوده است.

اساس كار در اين كتاب بر اين است كه تربيت فرزند صالح در گرو تأمين سه ركن اساسى است، يعنى خانواده شايسته، پاسداشت حقوق كودك، پرورش احساس مسئوليت در كودك.

آيات و روايات گردآورى‌شده در اين كتاب براى ريزكاوى در اين سه ركن است و از اين‌رو كتاب پس از مقدمه، به سه بخش چندفصلى تقسيم گشته و در هر بخش آن به يكى از سه ركن يادشده پرداخته است.

بخش اول كه مبانى تربيت كودك عنوان گرفته است به شرح و بررسى ركن اول اختصاص يافته و داراى چهار فصل است. در فصل يكم به تشكيل خانواده و اهميت آن و ارزش طلب فرزند و فضيلت فرزند صالح و بر خود هموار داشتن دشوارى‌هاى فرزنددارى اشاره شده است و تأكيد گشته است كه در بند جنس فرزند نبايد بود و بايد توجه داشت كه تربيت دختران پاداشى فزون‌تر دارد و فرزندان مؤمنان در بهشت به خانواده خود مى‌پيوندند.

در فصل دوم از نقش وراثت در شكل‌گيرى شخص و شخصيت كودك و حتى تأثير ويژگى‌هاى اجداد دور زن و مرد در فرزند ياد و اشاره شده است كه نقش وراثتى مادر بر فرزندان بيش از پدر است. از اين‌رو لازم است در گزينش همسر دقت شود.

فصل سوم دربارۀ نقش غذاى والدين بر آينده كودك است و در آن آمده است كه در اسلام از آثار سوء غذاى حرام بر فرزند ياد و اشارت رفته است كه نطفه شكل‌گرفته از حرام، زمينه را براى بسيارى از رفتارهاى نادرست كودك فراهم مى‌سازد. از اين‌رو لازم است از غذاى حرام پرهيز شود، و به‌ويژه مادران بايد بيشتر مراقب باشند. در اين فصل به فضيلت استفاده از برخى از خوراكى‌ها و تأثير آن‌ها بر فرزند، پيش از بسته شدن نطفه، در دوران باردارى و پس از آن هم پرداخته شده است.

فصل چهارم دربارۀ چگونگى آميزش و نقش حلال و حرام بودن آن بر آينده فرزند است و در آن از آثار مثبت پاك‌زادگى و آثار منفى پليدزادگى هم ياد شده است.

عنوان بخش دوم كه بيش از نيمى از حجم كتاب را گرفته است، حقوق كودك مى‌باشد. اين بخش، از مقدمه و شش فصل تشكيل شده است. در فصل يكم از حقوق نوزاد يعنى شستن او، گفتن اذان و اقامه در گوش راست و چپ او، كام برداشتن از او، نام نهادن بر او، تراشيدن موى سر او، قربانى براى او و ختنه او ياد شده است.

فصل دوم دربارۀ حقوق كودك شيرخوار است و در آن به اين امور اشاره شده است: تغذيه با شير مادر در حد امكان، استفاده از دايه صالح، زنانى كه شايسته نيست كودك را شير دهند، استفاده از غذاى مفيد براى تغذيه كودك، احترام به احساس كودك.

در فصل سوم، تعليم و تربيت كودك مطرح شده است. ارزش آموزش در كودكى، ارزش تربيت، مسئوليت تعليم و تربيت فرزند، مهم‌ترين آموختنى‌ها، زمان تربيت و تأديب كودك، روش‌هاى تربيتى اسلام، آسيب‌شناسى تأديب، تربيت جنسى، بحث‌هاى اين فصل است.

فصل چهارم به بررسى اخلاق و آداب تربيت اختصاص يافته است، از آن‌هاست: ترغيب به محبت و مهربانى با كودكان، سيره نبوى در مهرورزى به كودكان و احترام به آن‌ها، سلام بر كودكان، نكوهش بى‌مهرى به كودكان، چارچوب محبت به فرزند، عدالت ميان فرزندان، خوش‌پيمانى با كودكان، شاد ساختن كودكان.

در فصل پنجم، آراستن كودك و بازى او بررسى شده است. آراستن كودك، ستايش شور و حال و فعاليت كودكى، اجازه بازى به كودك، كودكى كردن با كودكان و بازى با آن‌ها و اشارتى به نقش بازى در رشد كودك مطالب اين فصل است.

در فصل ششم، مسئله دعا براى فرزندان پيش كشيده شده است و در آن از تشويق به دعا براى فرزند، پرهيز از دعاى عليه كودك، دعاى امام سجاد(ع) براى فرزندش، نماز پدر براى فرزند سخن رفته است.

بخش سوم كتاب كه وظايف كودك خوانده شده است داراى چهار فصل است. در فصل اول به وظايف فردى كودك مانند نظم در امور، نظافت، مسواك، شستن دست‌ها قبل از غذا و پيش از خوابيدن، كوتاه كردن ناخن‌ها اشاره شده است.

فصل دوم دربارۀ وظايف كودك نسبت به والدين است و در آن از اهميت حقوق والدين، بركات نيكى به والدين ياد شده است.

در فصل سوم به وظايف كودك نسبت به معلم پرداخته شده است، يعنى اطاعت، احترام، بلند نكردن صدا، بى‌احترامى نكردن به معلم و كوچك نشماردن او.

فصل چهارم، محمل بررسى وظايف كودك نسبت به بزرگ‌ترها و دوستان است و در آن از وظايف ذيل ياد شده است: سلام كردن، احسان و بخشندگى، حفظ دوستى، برخورد خوش، به نيكى ياد كردن، اندرز دادن، بيان كاستى‌ها و نابايستى‌ها، گذشت از لغزش‌ها، دورى از نيش و كنايه، پرهيز از آزردن.

• مطالعه منابع ذيل نيز پيشنهاد مى‌شود:

عبدالله ناصح علوان، تربيه الاولاد فى الاسلام (چاپ سى‌ام: قاهره - بيروت، دارالسلام - دارالفكر المعاصر، 1417 ق/ 1996 م)؛ احمد بهشتى، اسلام و حقوق كودك (قم، دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، 1377)؛ محمدجواد طبسى، حقوق فرزندان در مكتب اهل‌بيت (قم، دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، 1374)؛ على قائمى، خانواده و مسائل جنسى كودكان (تهران، انجمن اوليا و مربيان جمهورى اسلامى ايران، 1368).

منابع مقاله

رفیعی، بهروز، کتاب‌شناسی تعلیم و تربیت در اسلام، مرکز بین‌المللی ترجمه و نشر المصطفی(ص)، قم، یکم، 1390ش.