تلخيص المتشابه في الرسم و حمایة ما أشكل منه عن بوادر التصحيف و الوهم
تلخيص المتشابه في الرسم و حمایة ما أشكل منه عن بوادر التصحيف و الوهم، اثر احمد بن علی بن ثابت ابی‌بکر خطیب بغدادی (392-463ق)، کتابی است پیرامون اسامی متشابه راویان که با تحقیق سکینه شهابی به چاپ رسیده است.
| تلخيص المتشابه في الرسم وحمایة ما أشكل منه عن بوادر التصحيف والوهم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شهابی، سکینه (مصحح) خطیب بغدادی، احمد بن علی (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب تلخيص المتشابة في الرسم و حماية ما أشکل منه عن بوادر التصحيف و الوهم |
| ناشر | طلاس |
| مکان نشر | سوريه - دمشق |
| سال نشر | 1985م. |
| چاپ | چاپ اول |
| موضوع | حديث - علم الرجال
محدثان اهل سنت احاديث اهل سنت - قرن 5ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /خ6ت8 / 114/8 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب با مقدمه محقق آغاز و مطالب در پنج فصل، در دو جلد، تنظیم شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه، ابتدا شرح حال مختصری از مؤلف ارائه گردیده[۱] و سپس، به برخی از خصوصیات و ویژگی‌های کتاب، اشاره شده است[۲].
اسم متشابه، آمیزه‌ای از اسم متفق و مفترق (اسم‌هایی که در تلفظ و خط یکسان و در مصداق، متفاوت باشند) با مؤتلف و مختلف (اسم‌هایی که در نوشتن یکسان و در شکل و تلفظ، متفاوت باشند) است. در حالتی که اسم یا کنیه دو نفر یکسان باشد و نسب یا نسبت آنها از نظر نوشتاری یکسان و از لحاظ تلفظ متفاوت باشد یا برعکس، به آن متشابه می‌گویند. به دیگر سخن، اسامی متشابه در نوشتن یکسان و در تلفظ متفاوتند و از طرفی کنیه، نسب یا نسبت آنها یکسان است؛ مانند موسی بن عَلِی و موسی بن عُلَی، محمد بن عبدالله مُخَرَّمِی و محمد بن عبدالله مَخرَمِی، عَمرو بن زراره و عُمَر بن زراره، حَیان الأسدی و حَنّان الأسدی. این دانش در شناخت تصحیف و تحریف سودمند است و اثر حاضر، از مهم‌ترین کتاب‌های اهل سنت می‌باشد که در این زمینه نوشته شده است[۳].
خطیب کتاب را به پنج فصل، به شرح زیر، تقسیم کرده است:
فصل اول: اسم‌هایی که در نوشتن یکسان و در حرکات برخی حروف از یکدیگر متمایزند؛ مانند: عمرو بن سَلَمه (به فتح سین و لام) و عمرو بن سَلِمه (به فتح سین و کسر لام)[۴]؛ عبدالله بن رُبَیعه (به ضم راء) و عبدالله بن رَبیعه (به فتح راء)[۵]؛ عبدالله بن الزُبیر (به ضم زاء) و عبدالله بن الزَّبیر (به تشدید و فتح زاء)[۶] و عبدالله بن حَکیم (به فتح حاء) و عبدالله بن حُکیم (به ضم حاء)[۷].
فصل دوم: اسم‌هایی که در نوشتن مشابه و در هجای برخی حروف، متفاوتند؛ مانند: عبدالله بن بُسر (به ضم باء) و عبدالله بن بِشر (به کسر باء)[۸]؛ عبدالرحمان بن خَبّاب (به فتح خاء) و عبدالرحمان بن حُباب (به ضم حاء)[۹]؛ عبدالله بن مُنَین (به ضم میم و فتح نون) و عبدالله بن مُنیر (به ضم میم)[۱۰]؛ عبدالله بن بَحِیر (به فتح باء و کسر حاء) و عبدالله بن بُجَیر (به ضم باء و فتح جیم)[۱۱] و عبدالله بن رباح و عبدالله بن ریاح[۱۲].
فصل سوم: اسم‌هایی که در ترتیب حروف با هم متفاوتند؛ مانند: عبدالله بن ارقم و عبدالله اقرم[۱۳]؛ عبدالله بن یسار و عبدالله بن سیار[۱۴]؛ موسی بن یسار و موسی بن سیار[۱۵]؛ اسحاق بن یسار و اسحاق بن سیار[۱۶]؛ ولید بن ابی‌هشام و ولید بن ابی‌هاشم[۱۷]؛ ابراهیم بن هاشم و ابراهیم بن هشام[۱۸]؛ عمرو بن هاشم و عمرو بن هشام[۱۹] و عبید بن هاشم و عبید بن هشام[۲۰].
فصل چهارم: اسم‌هایی که به دلیل شباهت به هم نزدیکند و برخی حروف آنها در نوشتن با یکدیگر متفاوتند؛ مانند حکیم بن حِزام و حکیم خِذام[۲۱]؛ خالد بن غرفطه و خالد بن عرفجه[۲۲]؛ زیاد بن حارث و زیاد بن حرد[۲۳]؛ عبدالرحمان بن بجید و عبدالرحمان بن بجیر[۲۴]، عبدالله بن منیب و عبدالله بن منیر[۲۵]؛ عبدالرحمان بن عداء کندی و عبدالرحمان بن عدی کندی[۲۶] و فضیل بن بزوان و فضیل بن غزوان[۲۷].
فصل پنجم: نوادر (تفاوت با تذکیر و تأنیث با اتفاق حروف در هجا؛ تفاوت با تذکیر و تأنیث با اختلاف حروف هجای ابناء نه آباء و...)؛ مانند: امیة بن ابی‌صلت و امیة بنت ابی‌صلت[۲۸]، امیة بن عبدالله و امیة بنت عبدالله[۲۹]؛ عمارة بنت حمزه و عمارة بن حمزه[۳۰]؛ فضالة بنت فضل و فضالة بن فضل[۳۱]؛ بُسره (به ضم باء و سکون سین) بنت صفوان و یَسَره (به فتح یاء و فتح سین) بن صفوان[۳۲] و...
هریک از این فصول به باب‌هایی تقسیم شده و ذیل نام هر فرد، اساتید و شاگردان و یک یا چند حدیث یا خبری را که او در سندش قرار دارد، آورده شده است[۳۳].
وضعیت کتاب
فهارس فنی کتاب، در انتهای جلد دوم، جای گرفته است که به‌ترتیب، عبارتند از فهارس فصول و ابواب کتاب؛ اعلامی که شرح حالی از ایشان ارائه شده است (به‌ترتیب حروف الفبا)؛ آیات قرآن؛ احادیث شریف؛ شعر؛ اخبار و احادیث نادر؛ شیوخ خطیب (اسامی، کنیه، نسب و شهرت و شیوخی که کتاب آنها را خوانده است)؛ کتب مهمی که مؤلف به ذکر آنها پرداخته است (شامل کتب عامه و کتبی که خطیب آنها را تألیف کرده است)؛ مصادر و مراجع مورد استفاده محقق و فهرست تجزية الأصل.
در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۳۴] و اشاره به اختلاف نسخ[۳۵]، به توضیح و تشریح برخی از کلمات و عبارات متن، پرداخته شده است[۳۶].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه، ج1، ص9
- ↑ ر.ک: همان، ص25
- ↑ ر.ک: رحمان‌ستایش، محمدکاظم، ص275، 276 و 279
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ج1، ص6
- ↑ ر.ک: همان، ص17
- ↑ ر.ک: همان، ص19
- ↑ ر.ک: همان، ص24
- ↑ ر.ک: همان، ص181
- ↑ ر.ک: همان، ص188
- ↑ ر.ک: همان، ص190
- ↑ ر.ک: همان، ص192
- ↑ ر.ک: همان، ص196
- ↑ ر.ک: همان، ج2، ص590
- ↑ ر.ک: همان، ص591
- ↑ ر.ک: همان، ص596
- ↑ ر.ک: همان، ص600
- ↑ ر.ک: همان، ص603
- ↑ ر.ک: همان، ص605
- ↑ ر.ک: همان، ص611
- ↑ ر.ک: همان، ص613
- ↑ ر.ک: همان، ص709
- ↑ ر.ک: همان، ص713
- ↑ ر.ک: همان، ص715
- ↑ ر.ک: همان، ص716
- ↑ ر.ک: همان، ص719
- ↑ ر.ک: همان، ص721
- ↑ ر.ک: همان، ص724
- ↑ ر.ک: همان، ص846
- ↑ ر.ک: همان، ص849
- ↑ ر.ک: همان، ص851
- ↑ ر.ک: همان، ص853
- ↑ ر.ک: همان، ص859
- ↑ ر.ک: رحمان‌ستایش، محمدکاظم، ص280
- ↑ ر.ک: پاورقی، ج1، ص33
- ↑ ر.ک: همان، ص37
- ↑ ر.ک: همان، ص45
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- رحمان‌ستایش، محمدکاظم، «کتب رجال اهل سنت»، دانشکده مجازی علوم حدیث، ایران، قم.