جارالله، موسی

    از ویکی‌نور
    موسی جارالله
    نام موسی جارالله
    نام‎های دیگر
    نام پدر  فاطمة
    متولد 1873م
    محل تولد نووچرکاسک
    رحلت 1949م
    اساتید داملا ایواز افندی

    داملا اکرام افندی

    برخی آثار نظرة في کتاب الوشیعة لموسی جارالله
    کد مؤلف AUTHORCODE33546AUTHORCODE

    موسی جار الله (1873م-1949م)، دانشمند و متفکر اصلاح‌گرای روس که «براهین رحمت الهیه» از مهم‌ترین آثار اوست. این اثر واکنش‌های بسیاری را در پی داشته و آثار فراوانی در تأیید و رد آن نگاشته شده است.

    ولادت

    موسی جارالله اصالتاً از روستای «کیکینو» از توابع بخش چمبار استان پنزا واقــع در روســیه جنوبــی است. خانواده وی از آنجا کوچیده و در شهر روستوو سکونت می‌گزینند. موسی جارالله در حین این کوچ خانوادگی، در شهر نووچرکاسک [به تاریخ 25 دکابر 1873] زاده شد. پدرش از روستاییان فرهیخته و ثروتمند بود که به سبب تحصیلات دینی و روسی‌دانی، به‌عنوان روحانی در منطقه دونتسک تعیین گردید. مادر وی دختر حضرت داملا حبیب‌الله بود[۱]‏.

    تحصیلات

    او مدتی در شهر روستوف در مدرسه روسی تحصیل کرد. سپس به شهر قازان رفت و در سال 1888 به مدرسه کؤل بویو (گؤل بؤیو) داخل شد. در سال 1395 به ماوراءالنهر رفت و در مدارس بخارا به تحصیل خود ادامه داد. وی از اساتیدی مانند داملا ایواز افندی و داملا اکرام افندی، فقه و فلسفه و از داملا میر شریف افندی نیز ریاضیات را فراگرفت. سپس برای تکمیل تحصیلات دبیرستانی و آکادمیک به شهر روستوو برگشت. او تا هنگامی که وارد دانشگاه نشده بود، پانزده سال تمام به سیر و سیاحت دینی پرداخت. اگرچه نخستین جایی ‌که برای تحصیل ثبت نام نمود، دانشکده مهندسی استانبول بود، اما خیلی زود این رشته را رها کرد و به علوم اسلامی روی آورد. او نتوانست گمشده خود را در استانبول بیابد و برای تحقق آرزویش به قاهره کوچید. در قاهره سه سال سکونت گزید و در این مدت فقه و حدیث را فراگرفت. در کتاب پژوهش‌های خود در زمینه مصاحف و قرآن، با محمد عبده و محمد بخیت [المطیعی] آشنا شد. حتی نقل شده که از این اساتید علوم دینی آموخته است. او سپس به مکه و مدینه رفت و به پژوهش در حدیث و فقه ادامه داد. در سیاحت دینی خود از حجاز تا شهر دیوبند هندوستان هم دیدار کرد و به شهرهای شام و بیروت درآمد. در اثنای این سیاحت‌ها دانش زبان عربی و فارسی خود را کامل نمود[۲]‏.

    فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی

    1. سفر به روسیه در سال 1904 و تحصیل در دانشگاه پترزبورگ، در رشته حقوق به‌عنوان دانشجوی مهمان؛
    2. انتشار مقالاتی در مجلات و مطبوعات مترقی و تجددگرا، مانند مجله «الفت»، «التلميذ»، «الإصلاح و العصر الجديد»؛
    3. نگاشتن مقالاتی در باب فعالیت‌های سیاسی و حقوق انسانی مسلمانان روسی و لزوم اصلاح شیوه تعلیم و تربیت مدارس؛ # همکاری با روشنفکران روسی که اصالتاً ترک بودند و فعالیت‌های سیاسی آغاز کرده بودند، تقریباً از سال 1905؛
    4. دبیر اول در دومین کنگره سال 1906 ماه ژانویه؛
    5. عضو مرکزی تشکیلات اتحاد مسلمانان روسیه، در کنگره سوم سال 1906 در روسیه؛
    6. هجرت به شهر اورنبورگ، در اواخر سال 1909 و تدریس در مدرسه حسینیه آنجا؛
    7. جدا شدن از مدرسه مزبور و بازگشت به پترزبورگ در سال 1910، به سبب چاپ مقاله‌ای با نام «رحمت الهیه» در مجله شورا و مورد انتقاد سخت علمای سنت‌گرا واقع شدن؛
    8. شرکت در کنگره عمومی مسلمانان در مکه و کنگره خلافت در مصر در سال 1926؛
    9. سفر به قدس در سال 1927 به قصد ادای حج و شرکت در دومین کنگره خلافت؛
    10. سفر به برلین در سال 1933 و دایر نمودن چاپخانه‌ای با حروف عربی و انتشار بعضی از آثار خود؛
    11. سفر به ایران و عراق در سال 1934 برای بررسی و پژوهش درباره شیعیان؛

    و...[۳]‏.

    تفکرات اصلاح‌گرایانه

    موسی جارالله از علمای پیش‌گام حرکات اصلاحی تجددگرایی در میان مسلمانان روسیه از جمله قورساوی، مرجانی و رضاءالدین فخرالدین متأثر بود. به این سبب در اندیشه‌های وی به‌وفور به تفکرات سلفی‌گری و تصوف برمی‌خوریم. علی‌رغم دفاع از تجددگرایی به مخالفتش با لزوم اجتهاد و تقلید پرداخته و گفته که نیازی نیست اسلام به اصلاحات، رفرم و همه‌پرسی گذاشته شود. به اعتقاد موسی جارالله، اصلاح سیستم مکاتب و مدارس و به سامان رساندن اوضاع اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مسلمانان روسیه از مهم‌ترین مسائل مسلمانان روسیه بود. او از دور بودن مفاد درسی مدارس از علوم اسلامی گله کرده، خواستار برجسته‌سازی علومی مانند کلام و منطق و توجه به جنبه‌های اجتماعی قرآن شد. وی همچنین بر لزوم تدریس علومی مانند حدیث، تفسیر، تاریخ، علوم طبیعی و ریاضیات صحه گذارده، اشتباه بودن تعلیماتی که از زندگی اجتماعی و علوم مدرن دور است را گوشزد نموده است. به این ترتیب او مخالفت خود با دو گروه سنت‌گرایان مخالف تجدد مدارس و نیز تجددگرایانی که فقط طرف‌دار تدریس علوم مدرن بودند ابراز داشت[۴]‏.

    وفات

    جارالله در ماه اکتبر 1949م، در قاهره وفات نمود و در گورستان خدیویه در عفیفیه دفن گردید[۵]‏.

    آثار

    در میان آثار منتشرشده وی، 44 اثر تألیفی و 15 ترجمه، شرح و نشر کتاب وجود دارد. برخی از آثار وی عبارت است از:

    1. تاريخ القرآن و المصاحف؛
    2. سومین ندوات رسمی عموم مسلمین روس؛
    3. برنامه اتحاد مسلمانان روسیه؛
    4. تصحیح رسم خط قرآن؛
    5. قواعد فقهیه؛
    6. براهین رحمت الهیه؛
    7. نظری به عقاید الهی انسان‌ها؛
    8. روزه در روزهای طولانی؛
    9. مسائلی در باب اعتقادات مردم؛
    10. تفکرات خفیف و کوچک در موضوعات بزرگ؛
    11. ملاحظات؛
    12. اساس اصلاحات؛
    13. اساس شریعت؛
    14. خطاب به ملل اسلامی؛
    15. الوشيعة في نقد عقائد الشيعة[۶]‏.

    پانویس

    1. ر.ک: کانلی‌دره، احمد، ص12
    2. ر.ک: همان، ص13-12
    3. ر.ک: همان، ص13-14
    4. ر.ک: همان
    5. ر.ک: همان، ص14
    6. ر.ک: همان، ص17-16

    منابع مقاله

    کانلی‌دره، احمد، «موسی جارالله، دانشمند و متفکر مسلمان تاتار»، ترجمه احمد رنجبری حیدرباغی، پایگاه مجلات تخصصی نور، آینه پژوهش، سال بیست‌وهفتم، شماره سوم، مرداد و شهریور 1395، ص‌17-12.

    وابسته‌ها