جلوه‌هایی از هنر تصویرآفرینی در قرآن

    از ویکی‌نور
    نسخهٔ قابل چاپ دیگر پشتیبانی نمی‌شود و ممکن است در زمان رندر کردن با خطا مواجه شوید. لطفاً بوکمارک‌های مرورگر خود را به‌روزرسانی کنید و در عوض از عمبکرد چاپ پیش‌فرض مرورگر خود استفاده کنید.
    جلوه‌هایی از هنر تصویرآفرینی در قرآن‏
    جلوه‌هایی از هنر تصویرآفرینی در قرآن
    پدیدآورانمحمدقاسمي، حميد (نويسنده)
    ناشرشرکت انتشارات علمي و فرهنگی
    مکان نشرايران - تهران
    سال نشرمجلد1: 1387ش,
    شابک978-964-445-908-5
    موضوعقرآن -- مسائل ادبي قرآن -- مسائل لغوي
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏BP‎‏ ‎‏82‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏2‎‏ج‎‏8‎‏
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    جلوه‌هایی از هنر تصویرآفرینی در قرآن، تألیف حمید محمدقاسمی (معاصر)، نمایش جلوه‌هایی از هنر خارق‎العاده قرآن در صحنه‌پردازی و تجسم بخشیدن مفاهیم و خلق تصاویری زنده و بدیع است که نویسنده با ذکر نمونه‌هایی از تابلوها و چشم‌اندازهای زیبای قرآن، اثر نو و تازه‌ای ارائه داده است.

    ساختار

    کتاب از مقدمه، متن در سه فصل و خاتمه تشکیل شده است.

    گزارش محتوا

    نویسنده در مقدمه مطالبی درباره تصاویر هنری خارق‎العاده‌ای که خداوند در قرآنش خلق نموده، بیان کرده، سپس خلاصه‌ای از محتویات کتاب را به تصویر کشیده است[۱].

    در فصل نخست، ضمن اشاره به تعریف تصویر و جایگاه و اهمیت آن در آشکار نمودن معانی، به اقسام تصویرگری در قرآن پرداخته و آنگاه مزیت‎های روش تصویرگری را در قرآن بازشمرده است[۲].

    مقصود از تصویر در اینجا، بهره‌گیری از کلمات و جملات با نظمی دقیق و به شیوه‌ای لطیف و هنری است؛ به‌گونه‌ای که یک معنا و مفهوم خاص را در قالب حقیقتی زنده و مجسم ارائه دهد و ضمن برانگیختن خیال و احساسات مخاطب، فکر و پیام خاصی را نیز به وی منتقل نماید[۳].

    تصویر در قرآن بر پایه اصولی چون تجسیم، تشخیص و تخییل استوار است[۴].

    روش تصویرگری مزایایی چند دارد که دمیدن روح حیات و حرکت در معانی، تأثیرگذاری عمیق بر دل‎ها، انتقال معانی بسیار در قالب الفاظ اندک (ایجاز) و برانگیختن قوای حسی در جهت اقناع عقلی از جمله آن‌هاست[۵].

    نویسنده در ذیل دمیدن روح حیات و حرکت در معانی می‌گوید: قرآن، فراوان از این شیوه بهره می‌جوید و بر اندام معانی مجرد و ذهنی، خلعتی از حیات می‌پوشاند و با تعابیر اعجازگر خود صحنه‌های زنده و احساس‎برانگیز می‌آفریند؛ مثلاً: به‌جای آنکه بگوید که حق بر باطل پیروز می‌گردد، از این تعبیر مصور بهره می‌جوید که: «ما حق را به‌شدت بر سر باطل می‌کوبیم تا سرش را خرد و متلاشی کند؛ در اینجاست که باطل محو و نابود می‌شود»؛بَلْ نَقْذِفُ بِالْحَقِّ عَلَى اَلْبٰاطِلِ فَيدْمَغُهُ فَإِذٰا هُوَ زٰاهِقٌ وَ لَكمُ اَلْوَيلُ مِمّٰا تَصِفُونَ ﴿انبیاء: 18﴾.

    در فصل دوم، به روش‌های جذاب قرآن در تصویرپردازی صحنه‌ها پرداخته و در این زمینه، هشت روش بدیع قرآن را مورد اشاره قرار داده است[۶]. بیشترین صفحات این بخش به سه روش تصویرپردازی با حروف، تصویرپردازی با کلمات و بهره جستن از فنون بلاغت اختصاص یافته است. نویسنده در تصویرپردازی با حروف، نمونه‌هایی از تصویرگری با حروف «علی»، «فی»، «لام»، «فاء»، «اذا» و «هاء» را به معرض نمایش گذاشته است. در تصویرگری با حرف «علی» به آیه شریفهوَ إِنَّك لَعَلىٰ خُلُقٍ عَظِيمٍ ﴿قلم: 4﴾، استناد نموده است و گفته: خداوند عالی‌ترین مکارم اخلاقی را برای پیامبر اسلام(ص) در قالب تصویری گویا و محسوس ترسیم نموده است. حرف «علی» به معنای استعلا و برتری و تسلط است و این آیه پیامبر را در بالاترین مراتب اخلاق و کمالات انسانی قرار داده است که کسی را یارای رسیدن به آن مرتبت عظیم و قله رفیع نیست. گویی مکارم اخلاقی چنان منقاد و تسلیم اویند که او بر بلندای آن‌ها استقرار یافته و آن‌ها را چنان در اختیار خود گرفته که هرگونه بخواهد، در آن‌ها تصرف می‌کند[۷].

    ایشان در تصویرگری به‌وسیله حرف «فاء» در قرآن می‌گوید: قرآن در برخی تعابیر خود، با به‌کار بردن حرف «فاء» که بر وقوع حوادث پشت سر هم و بدون وقفه دلالت دارد، آن جریان را از یک واقعه معمولی به صحنه‌ای پرتحرک و زنده مبدل می‌سازد و نبض کلمات را به تپش وامی‌دارد؛ به‌عنوان نمونه در این آیه شریفه که می‌فرماید:فَكذَّبُوهُ فَعَقَرُوهٰا فَدَمْدَمَ عَلَيهِمْ رَبُّهُمْ بِذَنْبِهِمْ فَسَوّٰاهٰا ﴿شمس: 14﴾، چهار مرتبه و به‌طور پیاپی از حرف «فاء» استفاده نموده و از این طریق صحنه‌ای سرشار از حرکت و پویایی آفریده است که حوادث آن سلسه‌وار و بی‌وقفه در برابر چشمان ما می‌آیند و می‌روند[۸].

    نویسنده در تصویرگری کلمات قرآن به چند واژه، از جمله «دواب» استناد نموده است. ایشان در ذیل این واژه می‌گوید: در آیهإِنَّ شَرَّ اَلدَّوَابِّ عِنْدَ اَللّٰهِ اَلصُّمُّ اَلْبُكمُ اَلَّذِينَ لاٰ يعْقِلُونَ ﴿انفال: 22﴾، کلمه «دواب» تصویرگر انسان‌هایی حیوان‎صفت است؛ زیرا «دواب» جمع «دابة» به‎ تمامی جنبندگان زمین اطلاق می‌شود و غالباً ً این کلمه در خصوص حیوانات به‌کار می‌رود و به‌کار بردن آن برای انسان، نشانگر تحقیر است؛ لذا گزینش عمدی این کلمه برای انسان‌های غافل و بی‌تفاوت در برابر آیات الهی، نقش مؤثری در مجسم کردن صفت حیوانی و ترسیم حالت جهل و بی‌خبری آن کوردلان دارد[۹].

    در آخرین فصل نیز نمونه‌هایی چند از تصاویر هنری قرآن در موضوعاتی مختلف، همچون مباحث اعتقادی، اخلاقی، اجتماعی، تاریخ، روان‌شناسی و پدیده‌های شگفت‌آور جهان خلقت که هریک در قالب صحنه‌هایی بدیع و شگفت‌انگیز به نمایش گذارده شده‌اند، ارائه شده است[۱۰].

    نویسنده در بحث فضائل اخلاقی در قالب تصاویر قرآنی، به مباحثی چون انفاق، بخل و اسراف، احترام به والدین، لباس معنوی و زاد و توشه معنوی پرداخته است. ایشان در بحث انفاق به آیه 261 و 265 سوره بقره اشاره می‌کند؛ آنجا که خداوند می‌فرماید: «کسانی که اموال خود را در راه خدا انفاق می‌کنند، همانند بذری هستند که هفت خوشه برویاند که در هر خوشه یک‎صد دانه باشد و خداوند آن را برای هرکس بخواهد (و شایستگی داشته باشد) دو یا چند برابر می‌کند و خدا (از نظر قدرت و رحمت) وسیع و (به همه‎ چیز) داناست» و «(کار) کسانی که اموال خود را برای خشنودی خدا و تثبیت (ملکات انسانی) در روح خود انفاق می‌کنند، همچون باغی است که در نقطه بلندی باشد و باران‌های درشت به آن برسد (و از هوای آزاد و نور آفتاب به حد کافی بهره بگیرد) و میوه خود را دوچندان دهد و اگر باران درشتی بر آن نبارد، باران‌های ریز و شبنم بر آن می‌بارند (لذا همیشه شاداب و باطراوت است) و خداوند به آنچه انجام می‌دهید آگاه است».

    ترسیم حالات طاغوتیان بعد از نزول عذاب نیز یکی از بخش‌های کتاب است که نویسنده در پایان و قبل از خاتمه به آن اشاره نموده است.

    ایشان با ذکر دو آیه شریفه 31 سوره قمر و 41 سوره مؤمنون می‌گوید: قرآن اجساد ثمودیان بعد از نزول عذاب را به گیاه خشک کوبیده‌ای که زیر دست و پای گوسفندان می‌ریزند و یا خاشاک و گیاهان خشکیده‌ای که به‌صورت درهم‌ریخته بر روی سیلاب قرار می‌گیرند تشبیه کرده[۱۱]. لشکریان پیل‎سوار ابرهه را به کاه جویده‌شده به تصویر کشیده است[۱۲].

    نویسنده در خاتمه می‌گوید: ما در قرآن با الفاظی عادی و تعابیری معمولی مواجه نیستیم، بلکه قرآن با کلمات خود صحنه‌ها و تصاویر زنده‌ای خلق نموده است که سرشار از حرکت و پویایی است و می‌توان تپش نبض زندگی را از لابه‌لای کلماتش احساس نمود... کسانی می‌توانند از مناظر دلربا یا صحنه‌های مهیب قرآن بهره جویند و از آن تأثیر پذیرند که دل‎ و جان خویش را در چشمه‌سار زلال ایمان شستشو داده باشند و دلداده این کلمات آسمانی باشند... اما آنان که به تعبیر لطیف قرآن، بر دل‎هایشان قفل زده شده، از درک لطایف و زیبایی‌های آن و شنیدن پیام روح‌بخشش محرومند[۱۳].

    وضعیت کتاب

    فهرست محتویات در ابتدا و نمایه آیات، اعلام و کتاب‌نامه در انتهای کتاب آمده است.

    پاورقی‌ها به ذکر منابع مطالب کتاب و ترجمه آیات متن اختصاص یافته است.

    روش نویسنده در استناددهی چنین است: نام نویسنده، نام کتاب، انتشارات، محل نشر، سال نشر، شماره جلد و صفحه. درصورتی‌که این منبع در صفحات دیگر به آن استناد شده باشد فقط به نام نویسنده، نام کتاب و شماره جلد و صفحه اشاره می‌کند.

    پانویس

    1. ر.ک: مقدمه، صفحه هفده تا بیست
    2. ر.ک: همان، صفحه نوزده
    3. ر.ک: متن کتاب، ص4
    4. ر.ک: همان، ص11-23
    5. ر.ک: همان، ص26-33
    6. ر.ک: مقدمه، صفحه نوزده
    7. ر.ک: متن کتاب، ص40-41
    8. ر.ک: همان، ص44
    9. ر.ک: همان، ص49
    10. ر.ک: مقدمه، صفحه نوزده
    11. ر.ک: متن کتاب، ص342
    12. ر.ک: همان، ص345
    13. ر.ک: همان، ص347-348

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.


    وابسته‌ها