ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین
| نام | ابن شهید ثانی، حسن بن زین‌الدین |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابن الشهید الثانی، حسن بن زی‍ن ال‍دی‍ن
اب‍و منصور جمالالدین حسن بن شهید ثانی صاحب معالم شیخ حسن عاملی |
| نام پدر | زین‌الدین |
| متولد | 959 هجرى قمرى |
| محل تولد | روستاى جبع از منطقۀ جبل عامل لبنان |
| رحلت | 1011 ق |
| اساتید | شیخ زین‌الدین بن على عاملى، شهید ثانى (متوفاى 966 قمرى)؛ ملا احمد، مقدس اردبیلى؛ ملا عبدالله بن حسین یزدى، صاحب حاشیۀ ملا عبداللّه مشهور در منطق؛ سید على بن ابى الحسن، پدر صاحب مدارک |
| برخی آثار | تعلیقة علی معالم الأصول (نجفی) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE00207AUTHORCODE |
جمالالدین حسن بن شیخ زین‌الدین شهید ثانى بن على بن احمد عاملى نحاریرى جبعى (۹۵۹-۱۰۱۱ق)، معروف به صاحب معالم، فرزند شهید ثانی، از فقهای شیعه قرن یازدهم قمری، از مشهورترین تألیفات ایشان معالم‌الدین و ملاذ المجتهدین است.
ولادت
او در ۱۷ رمضان ۹۵۹ ه.ق در روستاى جبع از منطقۀ جبل عامل لبنان، زادگاه بسیارى از علماى شیعه، چشم به جهان گشود.
هفت ساله بود که پدر بزرگوارش در سال 966 به مقام عظماى شهادت نائل شد و او را با مشکلات زیادى تنها گذاشت.
تحصیلات
صاحب معالم از ابتداى تحصیل با خواهر زاده‌اش صاحب مدارک هم درس بود. این دو نفر هر کدام در نماز به دیگرى اقتدا مى‌کرد. در درس اساتید مختلف با هم شرکت می‌کردند، بلکه هر کدام چیزى مى‌نوشت به دیگرى ارائه مى‌کرد تا او نظرش را بیان کند و به اتفاق هم نوشته‌هایشان را تصحیح می‌کردند و تا آخر عمر یار و قرین هم بودند و حتى زمان وفات آنها خیلى به هم نزدیک است.
آنها در جبل عامل نزد ملا عبدالله یزدى، صاحب حاشیۀ ملا عبداللّه، منطق و ریاضیات و فقه و حدیث آموختند و از محضر سید على بن حسین موسوى، پدر صاحب مدارک استفاده‌هاى شایانى بردند.
آنان قبل از سال 983 هجرى قمرى به عراق هجرت کرده و نزد ملا احمد مقدس اردبیلى (متوفاى 993 قمرى) در نجف اشرف متون اصولى و فقهى نظیر شرح عمیدى و شرح ارشاد را آموختند و در زمرۀ مقربین این عالم بزرگوار شمرده شدند به حدى که استاد بعضى عبارتهاى شرح ارشاد را به آنان مى‌سپرده و مى‌گفته است، «انظرو فی عباراته و أصلحوا منها ما شئتم فإنی أعلم أن بعض عباراته غیر فصیح».[۱]
فرزندان
شیخ حسن بن شهید ثانى داراى دو فرزند فاضل و جلیل القدر بود به نامهاى شیخ ابوجعفر، پدر شیخ على صاحب درر المنثور و شیخ زین‌الدین که به فضل و علم مشهور هستند و سایر فضلا و علماى این خاندان از این دو نفر مى‌باشند و به هر دو اجازۀ نقل روایت داده است.[۲]
کثرت تألیفات
اکثر تألیفات شیخ حسن در نجف اشرف نوشته شده است. از خصوصیات نوشته‌هاى این شیخ جلیل القدر آن است که با وجود تعداد زیاد آنها، که حدود 30 تألیف است، متن آنها کامل و تمام نیست، زیرا او مثل علامه و شهیدین در یک زمان مشغول به تألیف و تصنیف کتاب‌هاى متعددى بوده است. در نسخه‌اى از من لا‌یحضره الفقیه که با مقابلۀ ایشان تصحیح شده نقش خاتمى وجود دارد که این طور نوشته شده است: «بمحمد و الآل معتصم حسن بن زین‌الدین عبدهم» و در آنجا از اختلاف اساس فقه و نظام حدیث در آن زمان اظهار ناراحتى کرده است.
مشرب علمى
شیخ حسن در زمان خود از اکابر و بزرگان فقها شمرده مى‌شده و داراى سلیقه‌اى معتدل و دیدگاه‌هایى درست و متقن بوده و از نمونه‌هاى محققین و مدققین در فقه است که با مراجعه به کتاب مناسک حج آن بزرگوار، این خصوصیات بخوبى قابل درک و مشاهده است.
از نظر عمل به روایات، فقط به روایات صحیح و حسن عمل مى‌کرده و عدالت در راوى را معتبر مى‌دانسته است. در مقابل اخبارى‌ها که اعتقاد به درستى تمام روایات کتب اربعه داشته‌اند، با ایجاد اصطلاح مشهور اقسام خبر به صحیح، ضعیف، حسن و موثق نظر آنان را رد مى‌کرده است.
معاصران
صاحب معالم، معاصر شیخ بهائى بوده و شش سال کوچکتر از او بوده و در کرک با هم بوده‌اند.
از دیگر معاصران او عبداللطیف بن شیخ على بن احمد جامعى است که شاگرد او و شیخ بهائى است. او کتاب‌هائى در رد نظریات صاحب معالم نوشته مثل کتاب «تقلید المیت» و کتاب «الرد على صاحب المعالم فی الاجتهاد و التقلید».[۳]
او در ابتداى کتاب تقلید المیت این گونه گفته است: «بعد وقوفه على رسالة شیخه صاحب المعالم التی ضیق فیها على المکلفین المسالک و أوقعهم فی المهالک» تصمیم به نوشتن آن کتاب گرفته است.[۴]
نکتۀ قابل ذکر اینکه پدر صاحب مدارک سید على یکبار با خواهر صاحب معالم که از مادر دیگرى بوده است ازدواج مى‌کند و صاحب مدارک حاصل این ازدواج است و یکبار با مادر صاحب معالم همسر شهید ثانى ازدواج مى‌کند که نور‌الدین سید على بن على که هم نام با خود او است به دنیا مى‌آید که در این صورت صاحب معالم هم دایى صاحب مدارک و هم برادر مادرى سید نور‌الدین مى‌باشد که او نیز برادر پدرى صاحب مدارک مى‌باشد.
گفتار بزرگان
روضات الجنات
«الشیخ المحقق المدقق الضابط المتقن، جمال الملّة و الحق و‌الدین، أبو منصور الحسن بن شیخنا الشهید الثانی زین‌الدین، أمره فی العلم و الفقه و التبحر و التحقیق و حسن السلیقة و جودة الفهم و جلالة القدر و کثرة المحاسن و الکمالات أشهر من أن یذکر و أبین من أن یسطر».[۵]
فوائد رضویه
«أبو منصور جمالالدین شیخ المشایخ الأجلة و رئیس المذهب و الملة، الواضع الطریق و السنن و الموضح للفروض و السنن یم العلم الذی یفید و یفیض و جم الفضل الذی لا ینصب و لا یغیض، المحقق الذی لا یراع له و المدقق الذی راق فضله و راع المتفنن فی جمیع الفنون و المفتخر به الأدباء و البنون، قام مقام والده فی تمهید قواعد الشرایع و شرح الصدر بتصنیفه الرایق».[۶]
أمل الآمل
«کان عالماً فاضلاً عاملاً متبحراً محققاً ثقة فقیهاً وجیهاً نبیهاً محدثاً جامعاً للفنون أدیباً شاعراً زاهداً عابداً ورعاً جلیل القدر، عظیم الشأن، کثیر المحاسن، وحید دهره، أعرف أهل زمانه بالفقه و الحدیث و الرجال، کان حسن الخط، جید الضبط، عجیب الاستحضار، حافظاً للرجال و الأخبار و الأشعار و شعره حسن کاسمه و الجید منه کثیر و محاسنه أکثر».[۷]
در الفوائد الرضویة و أعیان الشیعة به نقل از درر المنثور تألیف شیخ على بن محمد بن حسن زین‌الدین، نوۀ صاحب معالم چنین آمده: «شیخ حسن در زهد و تقوى به مرتبۀ اقصى و در ورع و عبادت به منتهى رسیده بود و قوت بیش از یکماه را نگه نمى‌داشت تا با فقرا مساوى باشد و از شباهت به اغنیا دور باشد».[۸]
ریاض العلماء
«الفقیه الجلیل و المحدث الأصولی الکامل النبیل، المعروف بصاحب المعالم، ذو النفس الطاهرة و الفضل الجامع و المکارم الباهرة، هو مصداق قوله صلى‌الله‌علیه‌وآله الولد سرّ أبیه، بل هو أعلم، و مظهر المثل السائر و من یشابه أبه فما ظلم. کان رضى‌اللّه‌عنه علامة عصره و فهامة دهره و هو و أبیه و جدّه الأعلى و جدّه الأدنى و ابنه و سبطه قدس اللّه أرواحهم کلهم من أعاظم العلماء».[۹]
لؤلؤ البحرین
«أما صاحب المدارک و خاله المحقق المدقق الشیخ حسن، فضلهما أشهر من أن ینکر و لا سیما الشیخ حسن فإنّه کان فاضلاً محققاً و کان ینکر کثرة التصنیف مع عدم تحریره و یبذل جهده فی تحقیق ما ألفه و تحریره و هو حق حقیق بالاتباع».[۱۰]
رجال بحر العلوم
«علم التحقیق و التدقیق الجامع بین الرأی الوثیق و اللفظ الرشیق أوحد زمانه علماً و عملاً و فضلاً و أدباً و أرفعهم ذکراً و شاناً و حسباً و نسباً، حقق الفقه و الحدیث و الأصول و الرجال أحسن تحقیق بیان...».[۱۱]
اساتید
- سید على بن حسین صائع حسینى عاملى حزینى
- شیخ عز‌الدین، حسین بن شیخ عبدالصمد جبعى عاملى حائرى، پدر شیخ بهایى (متوفاى 984 قمرى)
- شیخ زین‌الدین بن على عاملى، شهید ثانى (متوفاى 966 قمرى)
- ملا احمد، مقدس اردبیلى
- ملا عبدالله بن حسین یزدى، صاحب حاشیۀ ملا عبداللّه مشهور در منطق
- سید على بن ابى الحسن، پدر صاحب مدارک
- سید نور‌الدین، على بن فخر‌الدین هاشمى عاملى
- شیخ احمد بن حسن نباطى عاملى
شاگردان
- سید نجم‌الدین بن محمدحسینى موسوى سکیکى
- سید على بن نجم‌الدین بن محمدحسینى عاملى
- شیخ احمد بن على بن سیف‌الدین عاملى
- سید حسین بن على حسینى عاملى جبعى
- شیخ زین‌العابدین بن محمد بن احمد عاملى نباطى
- شیخ نجم‌الدین طومال (یا طمان) بن احمد عاملى منادى
- سید اسماعیل بن على عاملى
- سید بدر‌الدین بن محمد عاملى کرکى
- شیخ حسن بن عبدالنبى عاملى نباطى
- شیخ حسن بن على عاملى
- شیخ عبدالسلام بن محمد حر عاملى، صاحب وسائل
- عبداللطیف بن على بن احمد عاملى
- شیخ على بن معالى عاملى
- سید محمد بن نجم‌الدین بن محمدحسینى عاملى
- شیخ حسن بن حسن ظهرى
تألیفات
- معالم‌الدین و ملاذ المجتهدین فی الفقه
- حاشیه بر خلاصة الأقوال
- حاشیه بر شرح لمعه
- حاشیه بر مطول
- حاشیه بر استبصار
- حاشیه بر تهذیب
- حاشیه بر معالم العلماء
- شرح ألفیۀ شهید
- حاشیه بر وسائل الشیعة
- منتقى الجمال فی الأحادیث الصحاح و الحسان
- حاشیه بر مختلف علامه
- دیوان اشعار
- التحریر الطاوسی لکتاب الاختیار من کتاب أبیعمر الکشی
- النفخة القدسیة لإیقاظ البریّة
- الفوائد الرجالیّة
- مشکوة القول السدید فی الاجتهاد و التقلید
- کتاب الإجازات
- الفصول الأنیقة
- الفسطاس المستقیم للعالم فی کشف الحجاب عن مقدمة المعالم
- جوابات المسائل المدنیات الأولى
- جوابات المسائل المدنیات الثانیة
- جوابات المسائل المدنیات الثالثة
- معاهدة التنبیه فی شرح من لا‌یحضره الفقیه
- معالم الأصول
- کتاب فی المنع عن تقلید المیت
- الاثنا عشریة فی الصلاة و الطهارة
- شرح بر تذهیب الأکمام
- ترتیب مشیخۀ من لا‌یحضره الفقیه
- شرح اعتقادات صدوق
وفات
صاحب مدارک، یار دیرین صاحب معالم در سال 1009 هجرى قمرى در زادگاهش دار فانى را وداع گفت و هنوز دو سال نگذشته بود که صاحب معالم نیز در محرم سال 1011 هجرى قمرى در همان مکان به لقاء حق شتافت و بدن مطهر او را در نزدیکى مرقد صاحب مدارک به خاک سپردند.
پانویس
- ↑ مقدمۀ منتقى الجمان في الأحاديث الصحاح و الحسان ص7 و 8
- ↑ فوائد رضویه ص101
- ↑ الذريعة ج 4 ص392 و ج 2 ص297
- ↑ الذريعة ج 4 ص392
- ↑ روضات الجنات ج 2 ص296
- ↑ فوائد رضویه ص99 و أمل الآمل ج 1 ص62 به نقل از سيد على بن میرزا احمد از کتاب سلافة العصر
- ↑ أمل الآمل ج 1 ص57
- ↑ الفوائد الرضویة ص101 و أعيان الشيعة ج 5 ص92
- ↑ أعيان الشيعة ج 5 ص93 به نقل از رياض العلماء
- ↑ أعيان الشيعة ج 5 ص93 به نقل از لؤلؤ البحرين
- ↑ أعيان الشيعة ج 5 ص93 به نقل از رجال بحر العلوم
وابسته‌ها
معالم‌الدين و ملاذ المجتهدين، قسم الفقه
تعلیقة علی معالم الأصول (موسوی قزوینی، علی)
تلخيص المرام في فقه حج بيت‌الله الحرام
هداية المسترشدين في شرح أصول معالم‌الدين
شرح هدایة المسترشدین (حجیة الظن)
معالم الأصول (با حواشی سلطان العلماء)
توضیحات و تعلیقات علی كتاب معالم‌الدين
تعليقة علی معالم الأصول (نجفي)
اوامر و نواهی از کتاب معالم‌الدین و ملاذ المجتهدین