نمایش مبدأ برای خاطرات پیر روشن‌ضمیر (فارس، از مشروطه تا پهلوی)

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR16809J1.jpg
| عنوان =‏خاطرات پیر روشن‎‌ضمیر (فارس، از مشروطه تا پهلوی)
| عنوان‌های دیگر =
| پدیدآوران = 
[[استخر، محمدحسین]] (نویسنده)

[[شفيعي سروستاني، مسعود]] (به کوشش)
| زبان =فارسی
| کد کنگره =‏‏DSR‎‏ ‎‏1453‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏5‎‏خ‎‏2‎‏ 
| موضوع =استخر، محمدحسین، ???? -???? - خاطرات 

ايران - تاريخ - انقلاب مشروطه، 1324 - 1327ق. - فارس 

فارس - تاريخ - قرن ??- 14ق. 

| ناشر =آوند انديشه 

| مکان نشر =ايران - شيراز
| سال نشر =مجلد1: 1388ش ,

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE16809AUTOMATIONCODE
| چاپ =
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =16809
| کتابخوان همراه نور =16809
| کد پدیدآور =9908
| پس از =
| پیش از =
}}
{{کاربردهای دیگر| خاطرات (ابهام زدایی)}}   
'''خاطرات پیر روشن‌‎ضمیر'''، خاطرات [[استخر، محمدحسین|محمدحسین استخر]] (متوفی 1348ش) است‎ که‎ یکی‌از‎ روزنامه‌نگاران و چهره‌نگاران برجسته‌ی فرهنگی و سیاسی فارس در یک‎صد‎ سال‎ اخیر است. وی در این کتاب وقایع شیراز را از مشروطه تا پهلوی شرح می‌دهد. این اثر به کوشش [[شفيعي سروستاني، مسعود|مسعود شفیعی سروستانی]] منتشر شده است. 
 
==ساختار==
کتاب مشتمل بر مقدمه محقق اثر و چهار فصل است که عناوین آن به‌ترتیب عبارتند از: طلوع‎ مشروطیت‎ در‎ فارس، فارس از مشروطه‌ی دوم (فارس پس ‎از فتح تهران)، فارس در جریان جنگ جهانی‎ اول‎، فارس پس‌از کودتای 1299ش (حوادث پس‌از کودتا). 

شیوه نگارش خاطرات، روایی و داستانی است و بیانگر سبک و شیوه ادبی رایج دهه‌های نخستین ‎ده معاصر است. 

==گزارش محتوا==
خاطرات پیر روشن‎‌ضمیر‎، وقایع شیراز را از مشروطه تا پهلوی شرح می‌دهد. [[استخر، محمدحسین|محمدحسین استخر]] نویسنده‌ی این خاطرات از روزنامه‌نگاران برجسته‌ی فارس است. او در سال 1297ش، اقدام به انتشار روزنامه «استخر» می‌کند که‎ انتشارش‎ تا چند دهه ادامه می‌یابد. در سن هفتاد سالگی هم‎زمان با جنبش ملی شدن نفت، به فکر گردآوری و انتشار مجموعه خاطرات مربوط به رویدادهای فارس به نام «خاطرات پیر روشن‎ ضمیر» می‌افتد‎. چون [[استخر، محمدحسین|استخر]] خود از سرشناسان فارس و عضو حزب دموکرات فارس بوده است، در بطن وقایع حضور داشته و از آن‌ها آگاهی داشته است، ولی چون در سن کهولت اقدام به‎ نگارش‎ خاطرات خود کرده، ممکن است تا حدودی حافظه‌اش او را یاری نکرده تا خاطراتش واقعاً آن‎ طوری که می‌خواسته به نگارش آمده باشد. اما با این‌وجود خاطراتش می‌تواند به‎‎ عنوان‎ منبعی‎ ارزنده در این مقطع برای‎ فارس‎ به‎ حساب آید<ref>ر.ک: رستمی، پروین، ص55</ref>.

دوره زمانی خاطرات [[استخر، محمدحسین|استخر]] که مشتمل بر روایات و رویدادهای فارس و شیراز است، تحولات فارس را طی دو دهه پایانی عمر سلسله قاجار، از شروع جنبش مشروطیت تا ظهور سلسله پهلوی، در بر دارد و سیمای سیاسی - ‎اجتماعی فارس را در آستانه قرن بیستم منعکس می‌سازد<ref>ر.ک: مقدمه، ص8</ref>. 
 
فصول کتاب، حوادث و وقایع مهم‎ فارس‎ را‎ در بر دارد؛ به‌غیر از فصل آخر آن، ‎که بسیار محدود ارائه شده است و همچنین حاکمانی که از‎ زمان‎ مشروطه در فارس منصوب شده‌اند را بیان می‌کند؛ از علاءالدوله، که‎ قبل ‎از‎ اینکه‎ حاکم تهران شود، حاکم فارس بوده است تا حکومت شاهزاده صارم‌الدوله، تا زمانی که‎ احمد‎ شاه‎ عازم سفر اروپا می‌شود و رضا خان رئیس‌الوزرای ایران است.<ref>ر.ک: رستمی، پروین، ص56</ref>.

قیام [[لاری، سید عبدالحسین|سید‎ عبد‎الحسین لاری]] بر ضد ظلم ‎و ستم و استبداد از جمله حوادث ذکرشده در کتاب است. سید لاری توسط حاج میرزا محمدحسن شیرازی‎ به‎ امامت و پیشوایی ناحیه لارستان فرستاده می‌شود.‎ انقلاب‎ مشروطیت در‎ فارس‎ موقعیتی‎ به دست او داد‎ که برای برانداختن ظلم قیام کند. رهبران انجمن اسلامی، سید عبدالحسین را از لار‎ به‎ شیراز دعوت کردند؛ زیراکه آیت‌‎‎الله‎ [[میرزا‎ ابراهیم‎ محلاتی‎]] و آقا شیخ [[محمد‎باقر‎ اصطهباناتی]] با جنبش مشروطه‌خواهی شیراز همکاری نکردند و به همین دلیل رو به‌سوی سید لاری آوردند‎. او‎ نیز‎ دعوت انجمن اسلامی را اجابت کرد و با‎ جمعی‎ از‎ همراهان‎ مسلح‎ و غیر مسلح‎ لاری به شیراز مهاجرت کردند و حوادث پیش می‌رود تا آغاز استبداد صغیر 1326ق، که سید لاری توقف در شیراز را مصلحت نمی‌بیند و با دارودسته‎ خود به لار‎ مراجعت می‌کند. پس ‎از مراجعت به لار اقدام به تشکیل حکومت دینی می‌نماید و لارستان از حکومت فارس مجزا می‌شود<ref>ر.ک: همان، ص57</ref>.
 
خاطرات پیر روشن‎ ضمیر هم‎زمان با وقایع به نگارش در نیامده است. نویسنده در طی خاطراتش بیان می‌کند که‎ خاطراتش‎ را در سن کهولت‎ با‎ کمک حافظه خود نگاشته است و بیان می‌کند: «متأسفانه کتابی و روزنامه و مجله‌ای در دست نداریم که وقایع این دوره از فارس را از منابع برداریم. حتی دسترسی به شماره‌ی روزنامه‌ی استخر‎ هم‎ که سال اول و دوم انتشار آن بود، پیدا نکردیم. آنچه در این فصول وقایع نوشته و می‌نویسیم به قوه‌ی ذاکره و خاطرات و مرکوزات ذهنی است. ممکن است در این میان اتفاق و سانحه‎ و واقعه‌ای‎ که مربوط‎ به مطالب است، از خاطر رفته و فراموش‌شده باشد و از قلم بیفتد، ولی اطمینان می‌دهم که چیزی پیش‎ خود بر آن نمی‌افزاییم. آنچه می‌گویم و می‌نویسم عین واقع است و خلاصه‌ی‎ ما‎وقع؛‎ اگر چیزی بر اصل مطلب اضافه شود، همان آرایش و زر و زیور سبک نویسندگی است که هیچ ربطی به ‎‎اصل‎ مطلب ندارد»<ref>ر.ک: همان، ص58</ref>. 

آیت‌الله میرزا ابراهیم ‎محلاتی از علمای بزرگ فارس بود که حاضر به‎ همکاری‎ و تأیید‎ مشروطه‌خواهان نشده بود و در کنار مستبدین نیز قرار نگرفت. [[استخر، محمدحسین|استخر]] در خاطراتش از او‎ بسیار‎ تمجید کرده و چون حاضر به تأیید مشروطه‌خواهان نشد، به‌هیچ‎وجه مقام علمی و روحانی‎ او‎ را‎ زیر سؤال نبرده است: «این روحانی بزرگ و باشخصیت، عقل و تدبیر و سیاست را با روحانیت‎ جمع‎ کرده بود... از آن شخصیت‎هایی بود که سیل حوادث مشروطیت و طوفان انقلاب سیاسی‎ فارس‎ نتوانست‎ او را تکان بدهد یا تحت تأثیر تمایلات و تبلیغات قرار بدهد... وی علاوه ‎بر معلومات اکتسابی‎ شخصاً‎ و ذاتاً مردی باتشخیص، عارف به مقتضیات و اوضاع سیاسی بود. شخصیتی که‎ نه‎ استبداد‎ و نه مشروطه نتوانست او را از راه‎ و روش یک روحانی بزرگ و مرجع تقلید منحرف نماید. در‎ صدور‎ حکم‎ و جواب استفتا فوق‎‌العاده فکور و محتاط، مهر و امضایش در اختیار خودش بود‎ و بس»<ref>ر.ک: همان، ص59</ref>. 

در قضیه‎ تشکیل کمیته‎ دفاع دولت ملی در قم و حمایت ژاندارمری فارس در‎ فرستادن‎ نیرو به کمک آنان و مبارزه با انگلیس، این جنبه از عملکرد آنان‎ در‎ به هرج‎ومرج کشاندن فارس را در مبارزه‎ با‎ حبیب‌‎‎الله خان قوام‌الملک پنهان نمی‌کند و یا‎ به‎ نفع آنان تفسیر نمی‌نماید<ref>ر.ک: همان</ref>.

[[استخر، محمدحسین|استخر]] از میهن‌دوستانی است که از‎ حضور‎ بیگانگان در کشور و شهرش احساس‎ انزجار‎ و تنفر و در‎ میان‎ خاطراتش‎ آن ‎را ابراز می‌کند و مقاله‌های تندی‎ برعلیه‎ حضور و دخالت آنان می‌نویسد؛ تا جایی ‎که‎ منجر به تبعیدش در‎ دوران‎ حکمرانی عبدالحسین فرمان‎فرما به‎ کازرون‎ می‌شود؛ البته خود نیز توضیح می‌دهد که فرمان‎فرما این تبعید را به مصلحت‎ وقت‎ انجام می‌دهد که جلوی اعتراض‎ بیشتر‎ کنسول‎ انگلیس را که‎ ممکن‎ بود عواقب بدی برای‎ نویسنده‎ داشته باشد، بگیرد و [[استخر، محمدحسین|استخر]] به‌هیچ ‎وجه به‌عنوان یک تبعیدی در کازرون حضور نداشته‎ و به‌مثابه‌ی یک میهمان از او استقبال‎ کرده‌اند<ref>ر.ک: همان</ref>. 

به فارس پس‎ از کودتای 1299ش، بسیار مختصر پرداخته شده است و به‎‎ جز بازدیدی که رضا خان‎ بعد از‎ سرکوب اسماعیل سمیتقو در غرب، به شیراز برای استقبال از موکب احمد شاه که از اروپا برگشته بود و از شیراز که در آن مورد دچار هرج ‎ومرج و آشوب شده بود می‌گذرد، دیگر واقعه‎ مهمی بیان نمی‌کند و حوادثی که در تهران می‌گذرد و کم‌کم زمینه برای سقوط قاجاریه و روی کار آمدن رضا خان صورت می‌گیرد و زمزمه‌ی جمهوری‌خواهی که شکل می‌گیرد، واکنش‌ها و عکس‌العمل‎های آن در شیراز مورد بحث‎ واقع‎ نمی‌شود و مطلب بسیار محدود ارائه می‌شود<ref>ر.ک: همان، ص60</ref>. 

==وضعیت کتاب==
فهرست مختصر مباحث در ابتدای کتاب آمده است. در انتهای آن نیز فهرست منابع و نمایه ذکر شده است. 
معانی الفاظ و اصطلاحات در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است. 

==پانویس==
<references />

==منابع مقاله==
# مقدمه و متن کتاب. 
#[[:noormags:692584|رستمی، پروین، «پیر روشن‎ضمیر»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، آذر 1389، شماره 151، صفحه 56 تا 60]].

==وابسته‌ها== 
{{وابسته‌ها}}

[[رده:کتاب‌شناسی]]
 
[[رده:تاریخ]]
 
[[رده:تاریخ ایران]]
 
[[رده:سلسله‌ها، تقسیم‌بندی دوره‌ای]]
 
[[رده:سلسله‌های پس از اسلام]]