خاوری شیرازی، فضل‌الله بن عبدالنبی
| نام | خاوری شیرازی، فضل‌الله بن عبدالنبی |
|---|---|
| نامهای دیگر | ح‍س‍ی‍ن‍ی شیرازی خاوری، ف‍ض‍ل ال‍ل‍ه
شیرازی، ف‍ض‍ل ال‍ل‍ه بن ع‍ب‍د ال‍ن‍ب‍ی |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 1266 ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE3858AUTHORCODE |
ميرزا فضل‌الله شريفى ذهبى خاورى شيرازى، از مهم‌ترين مورخان صدر دوره‌ى قاجاريه، در سال 1190ق در شيراز متولد شد. پدرش ميرزا عبدالنبى شريفى حسينى، پسر ميرزا ابوالقاسم شريفى و برادر ميرزا محمدحسين شريفى، صاحب اختيار فارس، از جمله پيروان طريقت آقا هاشم ذهبى شيرازى بود كه به دامادى همان پير و مرشد خود رسيد و از دختر او صاحب دو پسر شد كه يكى از آنان، همين مؤلف تاريخ ذوالقرنين بود و ديگرى ميرزا ابوالقاسم كه «راز» تخلص مى‌كرد. اجداد خاورى شيرازى، از سادات شيراز و از احفاد مير سيد شريف علامه هستند كه اغلب در شيراز مناصب كلانترى، قضاوت و امامت جمعه و جماعت را به عهده داشتند. برخى از آنان نيز از منشيان و كاتبان دربار شاهان بوده‌اند. ميرزا فضل‌الله خاورى علاوه بر وقايع‌نگارى، طبع شعرى نيز داشته و از او ديوانى به يادگار مانده است.
بنابراين، او از صوفيان ذهبى شيراز نسب مى‌برد. تولد ميرزا فضل‌الله در خاندانى از اهل علم و عرفان و ادب باعث شد تا وى از همان ابتداى كودكى، علاقه‌ى وافرى به شعر و ادب نشان دهد و بعدها در سلك منشيان و دبيران دربار قاجار درآمد. ميرزا فضل‌الله كه شعر نيز مى‌سرود و «خاورى» تخلص مى‌كرد، در ابتداى جوانى و در همان شيراز، به دستگاه حكومت حسينعلى ميرزا فرمانفرماى فارس راه يافت و مدتى در شمار منشيان دستگاه حكومت فرمانفرما درآمد، متأسفانه قلت اطلاعات موجود در تذكره‌ها؛ مانع از آن است كه بدانيم او چرا و چگونه از شيراز روانه تهران شد و در شمار منشيان ميرزا شفيع مازندرانى، صدر اعظم با وجود دبيرى شايسته، باعث احضار او به تهران شده باشد. شايد بتوان گفت كه بنا بر گزارش دنبلى رويداد تصرف املاك موقوفه اجداد وى، علت عمده اين عزيمت بوده است.
ميرزا فضل‌الله به قرار نوشته خودش، مدت ده سال در تهران به شغل دبيرى اشتغال داشت و پس از درگذشت ميرزا شفيع به دستور شاه، به عنوان دبير و منشى دستگاه شاهزاده همايون ميرزا حاكم نهاوند، روانه آن سامان شد. وى از اين ماموريت به بدى ياد مى‌كند؛ زيرا همايون ميرزا به بهانه‌اى، تمام اموالش را ضبط كرد و ميرزا فضل‌الله را به زندان فرستاد و به مدت هفت ماه در «قلعه‌ى رويين دژ» نهاوند محبوس كرد. و پس از هفت ماه حبس، با آگاهى شاه از وضعيت وى، از زندان آزاد و به تهران فراخوانده شد. در تهران به شاعران ملتزم ركاب شاه پيوست و به انشاى انواع شعر نزد شاه پرداخت. در همين زمان، به فرمان شاه، اقدام به نگارش «تاريخ ذوالقرنين» كرد و بعد از فوت فتحعلى شاه به خدمت محمد شاه رسيد، خاورى تا اواسط حكومت محمد شاه نيز به خدمت ديوانى مشغول بود تا آن كه از خدمت دولتى معاف و ساكن شيراز شد. گويا در سال 1266ق فوت كرد و در شيراز دفن شد.