دیوان نثار شیرازی: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - '==پانویس == <references />' به '==پانویس== <references/>')
    جز (جایگزینی متن - 'ن‎خ' به 'ن‌خ')
    (۳۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۴: خط ۴:
    | عنوان‌های دیگر =ديوان
    | عنوان‌های دیگر =ديوان
    | پدیدآوران =  
    | پدیدآوران =  
    [[نثار شیرازی، محمد بن علی‌بابا]] (نويسنده)
    [[نثار شیرازی، محمد بن علی‌بابا]] (نویسنده)


    [[طاووسي، محمود]] (مصحح)
    [[طاووسي، محمود]] (مصحح)
    | زبان =فارسي
    | زبان =فارسی
    | کد کنگره =‏‏PIR‎‏ ‎‏7461‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9  
    | کد کنگره =‏‏PIR‎‏ ‎‏7461‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9  
    | موضوع =شعر فارسی - قرن 13ق.
    | موضوع =شعر فارسی - قرن 13ق.
    خط ۲۱: خط ۲۱:
    | تعداد جلد =1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =
    | کتابخوان همراه نور =24506
    | کد پدیدآور =16078  
    | کد پدیدآور =16078  
    | پس از =
    | پس از =
    خط ۲۶: خط ۲۷:
    }}
    }}
       
       
    '''دیوان نثار شیرازی'''، مجموعه اشعار [[نثار شیرازی، محمد بن علی‌بابا|محمد بن علی‎بابا]]، متخلص به [[نثار شیرازی، محمد بن علی‌بابا|نثار شیرازی]] است که با تنظیم و تصحیح [[طاووسي، محمود|محمود طاووسی]]، به چاپ رسیده است.
    '''دیوان نثار شیرازی'''، مجموعه اشعار [[نثار شیرازی، محمد بن علی‌بابا|محمد بن علی‌بابا]]، متخلص به [[نثار شیرازی، محمد بن علی‌بابا|نثار شیرازی]] است که با تنظیم و تصحیح [[طاووسي، محمود|محمود طاووسی]]، به چاپ رسیده است.


    ==ساختار==
    ==ساختار==
    کتاب با مقدمه مصحح آغاز شده و در تنظیم شعرها، چنان‎که مرسوم است، به ترتیب الفبای قافیه و یا ردیف آنها نظر بوده و در دسته‎بندی نیز نخست قصیده‎ها و به دنبال آن، غزل‎ها و سپس مثنوی‎ها و مسمط و مخمس ترکیب و ترجیع‎بندها و در پایان نیز قطعه‎ها و رباعی‎ها که تعداد آنها زیاد نیست، آورده شده است<ref>ر.ک: مقدمه، ص31-‎32</ref>.
    کتاب با مقدمه مصحح آغاز شده و در تنظیم شعرها، چنان‌که مرسوم است، به ترتیب الفبای قافیه و یا ردیف آنها نظر بوده و در دسته‌بندی نیز نخست قصیده‌ها و به دنبال آن، غزل‎ها و سپس مثنوی‌ها و مسمط و مخمس ترکیب و ترجیع‎بندها و در پایان نیز قطعه‌ها و رباعی‌ها که تعداد آنها زیاد نیست، آورده شده است.<ref>ر.ک: مقدمه، ص31-‎32</ref>.


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    در مقدمه، ابتدا شرح ‎حال نویسنده ذکر گردیده و در ادامه، به بیان ویژگی‎های شعر وی و چاپ کتاب، پرداخته شده است<ref>ر.ک: همان23-‎32</ref>.
    در مقدمه، ابتدا شرح ‎حال نویسنده ذکر گردیده و در ادامه، به بیان ویژگی‌های شعر وی و چاپ کتاب، پرداخته شده است.<ref>ر.ک: همان23-‎32</ref>.


    نثار در شعر بیشتر قصیده‎سراست؛ به‎طوری‎که در دیوان حاضر، حدود یک‎صد قصیده از وی آمده است؛ درحالی‎که تنها نوزوده غزل دارد. قصاید وی همچنان‎که رسم شاعران دوره قاجاریه است، بیشتر در مدح پیامبر(ص) و [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] و ائمه اطهار(ع) و یا ستایش بزرگان روزگار شاعر است<ref>ر.ک: مقدمه، ص26</ref>.
    نثار در شعر بیشتر قصیده‌سراست؛ به‌طوری‌که در دیوان حاضر، حدود یک‎صد قصیده از وی آمده است؛ درحالی‌که تنها نوزوده غزل دارد. قصاید وی همچنان‌که رسم شاعران دوره قاجاریه است، بیشتر در مدح پیامبر(ص) و [[امام على(ع)|حضرت علی(ع)]] و ائمه اطهار(ع) و یا ستایش بزرگان روزگار شاعر است.<ref>ر.ک: مقدمه، ص26</ref>.


    پس از قصیده، طبع وی بیشتر تمایل به قطعه دارد، اما چند مثنوی کوتاه و تعدادی مخمس و ترکیب‎بند و ترجیع‎بند و مطایبه و هجونامه نیز دارد. از لحاظ مطایبه و هجو، نثار از معدود شاعرانی است که در این کار، ید طولایی دارد و به هیچ‎کس رحم نکرده است؛ از وزیر مملکت فارس «مستشارالدوله» گرفته تا امام جمعه وقت و متولی آستانه حضرت شاه‎چراغ، همه را با تیغ برنده هجو خود، مورد انتقاد و هجوم قرار داده است<ref>ر.ک: همان</ref>.
    پس از قصیده، طبع وی بیشتر تمایل به قطعه دارد، اما چند مثنوی کوتاه و تعدادی مخمس و ترکیب‌بند و ترجیع‎بند و مطایبه و هجونامه نیز دارد. از لحاظ مطایبه و هجو، نثار از معدود شاعرانی است که در این کار، ید طولایی دارد و به هیچ‎کس رحم نکرده است؛ از وزیر مملکت فارس «مستشارالدوله» گرفته تا امام جمعه وقت و متولی آستانه حضرت شاه‎چراغ، همه را با تیغ برنده هجو خود، مورد انتقاد و هجوم قرار داده است.<ref>ر.ک: همان</ref>.


    نثار در قصیده‎سرایی از انوری، مسعود سعد و دیگر شاعران کهن پیروی کرده و در مواردی قدرت و توانایی شگرفی از خود بروز داده است. روی‎هم‎رفته، وی شاعری است توانا، زبان‎آور با محفوظات واژگانی عربی و فارسی بسیار. در اشعار خود با قدرت بسیار در برابر عمال جور ایستاده و با زبان تند و تیز خود، آنان را مورد حمله قرار داده است؛ برخی را با عناوینی مانند مبرزالدوله یاد کرده و در برابر کسانی چون ظل‎السلطان و دیگر قدرتمندان چنان ایستادگی کرده و لب به انتقاد گشوده که در آن دوره ظلم و استبداد، نشان تهور و پردلی بسیار اوست<ref>ر.ک: همان، ص26-‎27</ref>.
    نثار در قصیده‌سرایی از انوری، مسعود سعد و دیگر شاعران کهن پیروی کرده و در مواردی قدرت و توانایی شگرفی از خود بروز داده است. روی‌هم‌رفته، وی شاعری است توانا، زبان‌آور با محفوظات واژگانی عربی و فارسی بسیار. در اشعار خود با قدرت بسیار در برابر عمال جور ایستاده و با زبان تند و تیز خود، آنان را مورد حمله قرار داده است؛ برخی را با عناوینی مانند مبرزالدوله یاد کرده و در برابر کسانی چون ظل‌السلطان و دیگر قدرتمندان چنان ایستادگی کرده و لب به انتقاد گشوده که در آن دوره ظلم و استبداد، نشان تهور و پردلی بسیار اوست<ref>ر.ک: همان، ص26-‎27</ref>.


    در شعرهای نثار بسیاری از وقایع فارس مورد بحث قرار گرفته که از نظر بررسی اوضاع اجتماعی آن روزگار منطقه، مفید فواید بسیار تاریخی است. قصیده‎ای درباره قحطی و کمبود و گرانی گندم و نان و اعتراض و آشوب مردم به انتصاب قوام‎الملک شیرازی به پیشکاری حکومت نظام‎السلطنه صاحب اختیار دارد که نتیجه آن اعتراض‎ها، به‎طوری‎که در شعر صراحت دارد، به عزل و اخراج قوام‎الملک از فارس منتهی می‎شود و اقدام حکومت به وارد کردن گندم برای مبارزه با قحطی. این قصیده که با مطلع:
    در شعرهای نثار بسیاری از وقایع فارس مورد بحث قرار گرفته که از نظر بررسی اوضاع اجتماعی آن روزگار منطقه، مفید فواید بسیار تاریخی است. قصیده‌ای درباره قحطی و کمبود و گرانی گندم و نان و اعتراض و آشوب مردم به انتصاب قوام‌الملک شیرازی به پیشکاری حکومت نظام‌السلطنه صاحب اختیار دارد که نتیجه آن اعتراض‎ها، به‌طوری‌که در شعر صراحت دارد، به عزل و اخراج قوام‌الملک از فارس منتهی می‌شود و اقدام حکومت به وارد کردن گندم برای مبارزه با قحطی. این قصیده که با مطلع:


    {{شعر}}
    {{شعر}}
    {{ب|''راستی را کس نمی‎داند که میر کامکار''|2=''از کجا برد این همه تدبیر و حکمت را به‎کار''}}
    {{ب|''راستی را کس نمی‌داند که میر کامکار''|2=''از کجا برد این همه تدبیر و حکمت را به‌کار''}}
    {{پایان شعر}}
    {{پایان شعر}}


    خط ۴۹: خط ۵۰:


    {{شعر}}
    {{شعر}}
    {{ب|''هم قوام‎الملک را چندی برای مصلحت''|2=''کرد در امر حکومت از تفضل پیشکار''}}
    {{ب|''هم قوام‌الملک را چندی برای مصلحت''|2=''کرد در امر حکومت از تفضل پیشکار''}}
    {{ب|''این خبر چون منتشر گردید از غیرت فتاد''|2=''در روان خاص و عام شهر از هر سو شرار''}}
    {{ب|''این خبر چون منتشر گردید از غیرت فتاد''|2=''در روان خاص و عام شهر از هر سو شرار''}}
    {{پایان شعر}}
    {{پایان شعر}}




    که این قصیده در یک‎صدوسه بیت جریان آن وقایع را بازگو می‎کند<ref>ر.ک: همان، ص27</ref>.
    که این قصیده در یک‎صدوسه بیت جریان آن وقایع را بازگو می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص27</ref>.


    نثار گاهی در قصیده‎های خود، تنها به ذکر وقایع بسنده نمی‎کند و نه‎تنها از حکومت، که به انتقاد از شاه نیز می‎پردازد. در قصیده‎ای نسبت به انتصاب بی‎مورد حکمرانانی چون مستشارالملک پرداخته، وی را مبرزالوزرا خوانده و به شکلی بسیار گویا، به پادشاه اعتراض کرده است:
    نثار گاهی در قصیده‌های خود، تنها به ذکر وقایع بسنده نمی‌کند و نه‌تنها از حکومت، که به انتقاد از شاه نیز می‌پردازد. در قصیده‌ای نسبت به انتصاب بی‌مورد حکمرانانی چون مستشارالملک پرداخته، وی را مبرزالوزرا خوانده و به شکلی بسیار گویا، به پادشاه اعتراض کرده است:


    {{شعر}}
    {{شعر}}
    خط ۶۲: خط ۶۳:
    {{پایان شعر}}
    {{پایان شعر}}


    و ادامه می‎دهد:
    و ادامه می‌دهد:


    {{شعر}}
    {{شعر}}
    {{ب|''چه مستراح به ملک و چه متشار به ملک ''|2='' به ملک حاصل هر دو عفونت است و وباست''}}
    {{ب|''چه مستراح به ملک و چه متشار به ملک ''|2='' به ملک حاصل هر دو عفونت است و وباست''}}
    {{ب|''تو شاه بین که مر او را وزیر خواند و نگفت ''|2='' که هر سفیه نه اندرخور وزارت ماست''}}
    {{ب|''تو شاه بین که مر او را وزیر خواند و نگفت ''|2='' که هر سفیه نه اندرخور وزارت ماست''}}
    {{ب|''مشام شاه گرفته است ورنه می‎فهمید ''|2='' که این کثافت سربسته مبرزالوزراست''}}
    {{ب|''مشام شاه گرفته است ورنه می‌فهمید ''|2='' که این کثافت سربسته مبرزالوزراست''}}
    {{پایان شعر}}
    {{پایان شعر}}


    این شعر سی بیت می‎باشد<ref>ر.ک: همان</ref>.
    این شعر سی بیت می‌باشد<ref>ر.ک: همان</ref>.


    در جایی دیگر و انتقادی دیگر، به شاه معترض می‎شود که چرا در مدت یک سال، دو حاکم را در فارس منصوب و عزل می‎کند؛ درحالی‎که هنوز مرکب امضای انتصاب نخستین، خشک نشده است:
    در جایی دیگر و انتقادی دیگر، به شاه معترض می‌شود که چرا در مدت یک سال، دو حاکم را در فارس منصوب و عزل می‌کند؛ درحالی‌که هنوز مرکب امضای انتصاب نخستین، خشک نشده است:


    {{شعر}}
    {{شعر}}
    {{ب|''زکارهای شه و وضع ملک‎داری او''|2=''دلم شکسته شد و خاطرم ز غصه ملول''}}
    {{ب|''زکارهای شه و وضع ملک‎داری او''|2=''دلم شکسته شد و خاطرم ز غصه ملول''}}
    {{ب|''کس از ملوک ندیدم چو او که در شش ماه ''|2='' کند دو حاکم منصوب خویش را معزول''}}
    {{ب|''کس از ملوک ندیدم چو او که در شش ماه ''|2='' کند دو حاکم منصوب خویش را معزول''}}
    {{ب|''همه خرابی ملک و همه تباهی خلق ''|2='' ز نیت بد سلطان بود به نزد عقول''}}
    {{ب|''همه خرابی ملک و همه تباهی خلق ''|2='' ز نیت بد سلطان بود به نزد عقول''}}
    {{ب|''ملک شبان و رعیت رمه است و دشمن گرگ ''|2='' رمه به حفظ شبان است روز و شب مشغول''}}
    {{ب|''ملک شبان و رعیت رمه است و دشمن گرگ ''|2='' رمه به حفظ شبان است روز و شب مشغول''}}
    {{ب|''شبان این رمه را در هلاک رمه خویش ''|2=''چو گرگ گرسنه بینم همی حریص و عجول''}}
    {{ب|''شبان این رمه را در هلاک رمه خویش ''|2=''چو گرگ گرسنه بینم همی حریص و عجول''}}
    {{پایان شعر}}
    {{پایان شعر}}


    خواننده خوب می‎داند که در آن عصر استبداد، کسی که شاه را «گرگ گرسنه» به این صراحت بخواند، باید از جان خویش گذشته باشد و از این قبیل سخنان تند و انتقادی و متهورانه در دیوان نثار کم نیست و همین سخنان بوده که سبب بی‎اعتنایی حکام و دربار نسبت به وی گردیده است<ref>ر.ک: همان، ص27-‎28</ref>.
    خواننده خوب می‌داند که در آن عصر استبداد، کسی که شاه را «گرگ گرسنه» به این صراحت بخواند، باید از جان خویش گذشته باشد و از این قبیل سخنان تند و انتقادی و متهورانه در دیوان نثار کم نیست و همین سخنان بوده که سبب بی‌اعتنایی حکام و دربار نسبت به وی گردیده است.<ref>ر.ک: همان، ص27-‎28</ref>.


    شعاع‎الملک نوشته است: «الحق در قصیده‎سرایی، عنصری عصر بود و در هجایی، جامه اشعار سوزنی از قامتش قصر. اشعار زیادی گفته و گوهرهای نادره سخن را بسیار سفته». که البته هیچ به موضوعات محتوای شعرهای نثار اشاره‎ای نکرده است<ref>ر.ک: همان، ص28</ref>.
    شعاع‌الملک نوشته است: «الحق در قصیده‌سرایی، عنصری عصر بود و در هجایی، جامه اشعار سوزنی از قامتش قصر. اشعار زیادی گفته و گوهرهای نادره سخن را بسیار سفته». که البته هیچ به موضوعات محتوای شعرهای نثار اشاره‌ای نکرده است.<ref>ر.ک: همان، ص28</ref>.


    نثار با بیشتر بزرگان فارس نیز آشنایی و رفت و آمد داشته که به مناسبت‎های گوناگون، گاهی به مدح برخی از آنان پرداخته است. البته نثار بیشترین توصیف‎ها و مدح‎ها را برای کلب‎علی‎خان والی رامپور سروده است. نام برخی از این افراد که شاعر در توصیف آنان شعری سروده است، عبارتند از: معتمدالدوله فرهادمیرزا، ناصرالدین شاه قاجار، نواب علاءالدین‎خان هندی، آسوده شیرازی، احمد وقار شیرازی، میرزا علی‎نقی حکیم‎الممالک، شیخ‎الاسلام فارس، فرمان‎فرما، رکن‎الدین، یحیی‎ خان مشیرالدوله، حاجی میرزا حسین ‎خان، میرزا هدایت‎الله وزیر دفتر، احمد خان مؤیدالملک، میرمحبوب‎علی‎خان هندی، مشتاق‎علی‎خان، امین‎السلطان و مظفرالدین‎میرزا ولیعهد که در فهرست قصاید کتاب، به این مدیحه‎ها و صفحاتی از کتاب که این اشعار در آنها درج شده، اشاره شده است. البته در کنار این مدح‎ها، شاعر انتقادهای سخت و مطایبه‎ها و گاه هجویه‎هایی نیز برای برخی از شخصیت‎ها سروده که در دیوان حاضر، آورده شده است و همه را می‎توان در فهرست شعرها دید و در کتاب بدان‎ها دست یافت<ref>ر.ک: همان، ص29-‎30</ref>.
    نثار با بیشتر بزرگان فارس نیز آشنایی و رفت و آمد داشته که به مناسبت‎های گوناگون، گاهی به مدح برخی از آنان پرداخته است. البته نثار بیشترین توصیف‎ها و مدح‎ها را برای کلب‎علی‌خان والی رامپور سروده است. نام برخی از این افراد که شاعر در توصیف آنان شعری سروده است، عبارتند از: معتمدالدوله فرهادمیرزا، ناصرالدین شاه قاجار، نواب علاءالدین‌خان هندی، آسوده شیرازی، احمد وقار شیرازی، میرزا علی‌نقی حکیم‌الممالک، شیخ‌الاسلام فارس، فرمان‎فرما، رکن‌الدین، یحیی‎ خان مشیرالدوله، حاجی میرزا حسین ‎خان، میرزا هدایت‌الله وزیر دفتر، احمد خان مؤیدالملک، میرمحبوب‎علی‌خان هندی، مشتاق‎علی‌خان، امین‌السلطان و مظفرالدین‎میرزا ولیعهد که در فهرست قصاید کتاب، به این مدیحه‌ها و صفحاتی از کتاب که این اشعار در آنها درج شده، اشاره شده است. البته در کنار این مدح‎ها، شاعر انتقادهای سخت و مطایبه‌ها و گاه هجویه‌هایی نیز برای برخی از شخصیت‎ها سروده که در دیوان حاضر، آورده شده است و همه را می‌توان در فهرست شعرها دید و در کتاب بدان‌ها دست یافت<ref>ر.ک: همان، ص29-‎30</ref>.


    ==وضعیت کتاب==
    ==وضعیت کتاب==
    فهرست مطالب در ابتدای کتاب آمده است.
    فهرست مطالب در ابتدای کتاب آمده است.


    مصحح کتاب سعی کرده است تا در بازنویسی شعرها، رسم‎الخط امروزی رعایت شود و ازآنجاکه شاعر، واژگان مهجور بسیاری را در شعرهای خود به‎کار برده، تا آنجا که ممکن بوده، برخی معنای واژگان را در زیرنویس آورده است. همچنین شاعر بسیاری از واژه‎های گویش‎های محلی فارسی، بوشهری و... را در شعرهای خویش به‎کار برده است که هم نشان‎دهنده توانایی وی در به‎کار بردن آنهاست و هم شاید مشکلی برای خواننده، که باز تا آنجا که می‎شده معنی برخی از آنها نیز در زیرنویس آورده شده است<ref>ر.ک: همان، ص31</ref>.
    مصحح کتاب سعی کرده است تا در بازنویسی شعرها، رسم‌الخط امروزی رعایت شود و ازآنجاکه شاعر، واژگان مهجور بسیاری را در شعرهای خود به‌کار برده، تا آنجا که ممکن بوده، برخی معنای واژگان را در زیرنویس آورده است. همچنین شاعر بسیاری از واژه‌های گویش‌های محلی فارسی، بوشهری و... را در شعرهای خویش به‌کار برده است که هم نشان‌دهنده توانایی وی در به‌کار بردن آنهاست و هم شاید مشکلی برای خواننده، که باز تا آنجا که می‌شده معنی برخی از آنها نیز در زیرنویس آورده شده است.<ref>ر.ک: همان، ص31</ref>.


    ==پانویس==
    ==پانویس==

    نسخهٔ ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۱۹، ساعت ۰۳:۳۸

    ‏دیوان نثار شیرازی
    دیوان نثار شیرازی
    پدیدآوراننثار شیرازی، محمد بن علی‌بابا (نویسنده) طاووسي، محمود (مصحح)
    عنوان‌های دیگرديوان
    ناشرنويد
    مکان نشرايران - شيراز
    سال نشرمجلد1: 1384ش,
    شابک964-358-318-X
    موضوعشعر فارسی - قرن 13ق.
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏PIR‎‏ ‎‏7461‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9

    دیوان نثار شیرازی، مجموعه اشعار محمد بن علی‌بابا، متخلص به نثار شیرازی است که با تنظیم و تصحیح محمود طاووسی، به چاپ رسیده است.

    ساختار

    کتاب با مقدمه مصحح آغاز شده و در تنظیم شعرها، چنان‌که مرسوم است، به ترتیب الفبای قافیه و یا ردیف آنها نظر بوده و در دسته‌بندی نیز نخست قصیده‌ها و به دنبال آن، غزل‎ها و سپس مثنوی‌ها و مسمط و مخمس ترکیب و ترجیع‎بندها و در پایان نیز قطعه‌ها و رباعی‌ها که تعداد آنها زیاد نیست، آورده شده است.[۱].

    گزارش محتوا

    در مقدمه، ابتدا شرح ‎حال نویسنده ذکر گردیده و در ادامه، به بیان ویژگی‌های شعر وی و چاپ کتاب، پرداخته شده است.[۲].

    نثار در شعر بیشتر قصیده‌سراست؛ به‌طوری‌که در دیوان حاضر، حدود یک‎صد قصیده از وی آمده است؛ درحالی‌که تنها نوزوده غزل دارد. قصاید وی همچنان‌که رسم شاعران دوره قاجاریه است، بیشتر در مدح پیامبر(ص) و حضرت علی(ع) و ائمه اطهار(ع) و یا ستایش بزرگان روزگار شاعر است.[۳].

    پس از قصیده، طبع وی بیشتر تمایل به قطعه دارد، اما چند مثنوی کوتاه و تعدادی مخمس و ترکیب‌بند و ترجیع‎بند و مطایبه و هجونامه نیز دارد. از لحاظ مطایبه و هجو، نثار از معدود شاعرانی است که در این کار، ید طولایی دارد و به هیچ‎کس رحم نکرده است؛ از وزیر مملکت فارس «مستشارالدوله» گرفته تا امام جمعه وقت و متولی آستانه حضرت شاه‎چراغ، همه را با تیغ برنده هجو خود، مورد انتقاد و هجوم قرار داده است.[۴].

    نثار در قصیده‌سرایی از انوری، مسعود سعد و دیگر شاعران کهن پیروی کرده و در مواردی قدرت و توانایی شگرفی از خود بروز داده است. روی‌هم‌رفته، وی شاعری است توانا، زبان‌آور با محفوظات واژگانی عربی و فارسی بسیار. در اشعار خود با قدرت بسیار در برابر عمال جور ایستاده و با زبان تند و تیز خود، آنان را مورد حمله قرار داده است؛ برخی را با عناوینی مانند مبرزالدوله یاد کرده و در برابر کسانی چون ظل‌السلطان و دیگر قدرتمندان چنان ایستادگی کرده و لب به انتقاد گشوده که در آن دوره ظلم و استبداد، نشان تهور و پردلی بسیار اوست[۵].

    در شعرهای نثار بسیاری از وقایع فارس مورد بحث قرار گرفته که از نظر بررسی اوضاع اجتماعی آن روزگار منطقه، مفید فواید بسیار تاریخی است. قصیده‌ای درباره قحطی و کمبود و گرانی گندم و نان و اعتراض و آشوب مردم به انتصاب قوام‌الملک شیرازی به پیشکاری حکومت نظام‌السلطنه صاحب اختیار دارد که نتیجه آن اعتراض‎ها، به‌طوری‌که در شعر صراحت دارد، به عزل و اخراج قوام‌الملک از فارس منتهی می‌شود و اقدام حکومت به وارد کردن گندم برای مبارزه با قحطی. این قصیده که با مطلع:

    راستی را کس نمی‌داند که میر کامکاراز کجا برد این همه تدبیر و حکمت را به‌کار

    و سرانجام:

    هم قوام‌الملک را چندی برای مصلحتکرد در امر حکومت از تفضل پیشکار
    این خبر چون منتشر گردید از غیرت فتاددر روان خاص و عام شهر از هر سو شرار


    که این قصیده در یک‎صدوسه بیت جریان آن وقایع را بازگو می‌کند[۶].

    نثار گاهی در قصیده‌های خود، تنها به ذکر وقایع بسنده نمی‌کند و نه‌تنها از حکومت، که به انتقاد از شاه نیز می‌پردازد. در قصیده‌ای نسبت به انتصاب بی‌مورد حکمرانانی چون مستشارالملک پرداخته، وی را مبرزالوزرا خوانده و به شکلی بسیار گویا، به پادشاه اعتراض کرده است:

    وزیر مملکت فارس مستشارالملکاگر به مسند جم تکیه کرده است رواست

    و ادامه می‌دهد:

    چه مستراح به ملک و چه متشار به ملک به ملک حاصل هر دو عفونت است و وباست
    تو شاه بین که مر او را وزیر خواند و نگفت که هر سفیه نه اندرخور وزارت ماست
    مشام شاه گرفته است ورنه می‌فهمید که این کثافت سربسته مبرزالوزراست

    این شعر سی بیت می‌باشد[۷].

    در جایی دیگر و انتقادی دیگر، به شاه معترض می‌شود که چرا در مدت یک سال، دو حاکم را در فارس منصوب و عزل می‌کند؛ درحالی‌که هنوز مرکب امضای انتصاب نخستین، خشک نشده است:

    زکارهای شه و وضع ملک‎داری اودلم شکسته شد و خاطرم ز غصه ملول
    کس از ملوک ندیدم چو او که در شش ماه کند دو حاکم منصوب خویش را معزول
    همه خرابی ملک و همه تباهی خلق ز نیت بد سلطان بود به نزد عقول
    ملک شبان و رعیت رمه است و دشمن گرگ رمه به حفظ شبان است روز و شب مشغول
    شبان این رمه را در هلاک رمه خویش چو گرگ گرسنه بینم همی حریص و عجول

    خواننده خوب می‌داند که در آن عصر استبداد، کسی که شاه را «گرگ گرسنه» به این صراحت بخواند، باید از جان خویش گذشته باشد و از این قبیل سخنان تند و انتقادی و متهورانه در دیوان نثار کم نیست و همین سخنان بوده که سبب بی‌اعتنایی حکام و دربار نسبت به وی گردیده است.[۸].

    شعاع‌الملک نوشته است: «الحق در قصیده‌سرایی، عنصری عصر بود و در هجایی، جامه اشعار سوزنی از قامتش قصر. اشعار زیادی گفته و گوهرهای نادره سخن را بسیار سفته». که البته هیچ به موضوعات محتوای شعرهای نثار اشاره‌ای نکرده است.[۹].

    نثار با بیشتر بزرگان فارس نیز آشنایی و رفت و آمد داشته که به مناسبت‎های گوناگون، گاهی به مدح برخی از آنان پرداخته است. البته نثار بیشترین توصیف‎ها و مدح‎ها را برای کلب‎علی‌خان والی رامپور سروده است. نام برخی از این افراد که شاعر در توصیف آنان شعری سروده است، عبارتند از: معتمدالدوله فرهادمیرزا، ناصرالدین شاه قاجار، نواب علاءالدین‌خان هندی، آسوده شیرازی، احمد وقار شیرازی، میرزا علی‌نقی حکیم‌الممالک، شیخ‌الاسلام فارس، فرمان‎فرما، رکن‌الدین، یحیی‎ خان مشیرالدوله، حاجی میرزا حسین ‎خان، میرزا هدایت‌الله وزیر دفتر، احمد خان مؤیدالملک، میرمحبوب‎علی‌خان هندی، مشتاق‎علی‌خان، امین‌السلطان و مظفرالدین‎میرزا ولیعهد که در فهرست قصاید کتاب، به این مدیحه‌ها و صفحاتی از کتاب که این اشعار در آنها درج شده، اشاره شده است. البته در کنار این مدح‎ها، شاعر انتقادهای سخت و مطایبه‌ها و گاه هجویه‌هایی نیز برای برخی از شخصیت‎ها سروده که در دیوان حاضر، آورده شده است و همه را می‌توان در فهرست شعرها دید و در کتاب بدان‌ها دست یافت[۱۰].

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب در ابتدای کتاب آمده است.

    مصحح کتاب سعی کرده است تا در بازنویسی شعرها، رسم‌الخط امروزی رعایت شود و ازآنجاکه شاعر، واژگان مهجور بسیاری را در شعرهای خود به‌کار برده، تا آنجا که ممکن بوده، برخی معنای واژگان را در زیرنویس آورده است. همچنین شاعر بسیاری از واژه‌های گویش‌های محلی فارسی، بوشهری و... را در شعرهای خویش به‌کار برده است که هم نشان‌دهنده توانایی وی در به‌کار بردن آنهاست و هم شاید مشکلی برای خواننده، که باز تا آنجا که می‌شده معنی برخی از آنها نیز در زیرنویس آورده شده است.[۱۱].

    پانویس

    1. ر.ک: مقدمه، ص31-‎32
    2. ر.ک: همان23-‎32
    3. ر.ک: مقدمه، ص26
    4. ر.ک: همان
    5. ر.ک: همان، ص26-‎27
    6. ر.ک: همان، ص27
    7. ر.ک: همان
    8. ر.ک: همان، ص27-‎28
    9. ر.ک: همان، ص28
    10. ر.ک: همان، ص29-‎30
    11. ر.ک: همان، ص31

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها