رسالتان في المنطق و الفلسفة: نهج التقديس و اسئلة و اجوبة

‏رسالتان في المنطق و الفلسفة
پدیدآوران	ابن سهلان ساوی، عمر بن سهلان (نویسنده) غفارپور مراغی، حسن (محقق) ابن‌ ملکا، هبة‌‎الله بن علي (نویسنده) ابن سینا، حسین بن عبدالله (نویسنده)
عنوان‌های دیگر	اسئلة و اجوبه نهج التقديس و اسئله و اجوبه نهج التقديس
ناشر	شمس تبريزي
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1385ش,
شابک	‎964-94215-4-8
موضوع	ابن سینا، حسین بن عبدالله، 370 - 428ق. الشفا - نقد و تفسير فلسفه اسلامى منطق
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏‎‏BBR‎‏ ‎‏675‎‏ ‎‏/‎‏ن‎‏9*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

رسالتان في المنطق و الفلسفة، تألیف قاضی زین‌الدین عمر بن سهلان ساوی (متوفی 540ق)، مشتمل بر دو رساله عربی «نهج التقديس» و «أسئلة و أجوبة» در موضوع منطق و فلسفه است. کتاب با تقدیم و تحقیق حسن مراغی (غفارپور) منتشر شده است.

ساختار

کتاب، مشتمل بر مقدمه محقق در چهار فصل و متن دو رساله است.

روش نگارش‎ در رساله نهج التقديس بدین‌گونه است که ابتدا قول شیخ‌الرئیس را آورده، سپس گفته‌های طرف‎داران شیخ ابوالبرکات یهودی و اعتراض آنان را به کلام‎ شیخ‎ نقل کرده، آنگاه خود‎ به‎ آنها جواب گفته است. در رساله «أسئله و أجوبة» نیز مطالب به شیوه «أقول... بيانه» یا «فإن قال قائل... قلت» و مانند آن مطرح شده است.

گزارش محتوا

شرح حال نویسنده اولین مطلبی است که در مقدمه محقق مد نظر قرار گرفته است. به گفته مراغی، افراد و آثار اندکی به این موضوع پرداخته‌اند که اولین آنها زید بن حسن بیهقی (متوفی 565ق) معاصر و دوست اوست که در «تتمة صوان الحكمة» به این مطلب پرداخته و ابن سهلان را از اهل ساوه دانسته که به نیشابور مهاجرت کرده است..

در فصل دوم مقدمه، نام ده اثر ابن سهلان که به‎ دست ما رسیده با ذکر مختصر توضیحی ارائه شده است..

در فصل سوم به این نکته مهم اشاره شده که دو رساله فلسفی مورد بحث پیش از این منتشر نشده و در فهارس مخطوطات و کتابخانه‌ها به‌جز «کتابخانه مجلس شورای اسلامی» اثری از آنها نیست؛ بلکه اصحاب تراجم به این دو اثر اشاره نکرده و آنها را جزو کارهای ابن سهلان نیاورده‌اند.

در فصل چهارم، تحقیق دو رساله مطرح شده است. در این فصل نیز بر این نکته تأکید شده که تصحیح و تحقیق نص کتاب با استفاده از نسخه‎ مجلس انجام شده که از خطی بد و بدون نقطه برخوردار بوده و کلمات زیادی از متن افتاده یا روی آن خط کشیده شده که به‌راحتی قابل خواندن نیست. او تأکید کرده که پس از جستجوی فراوان موفق نشده که نسخه دیگری از کتاب به ‎دست آورد؛ لذا تصحیح و تحقیق اثر بر روی یک نسخه انجام شده، ولذا تحقیق آن کاری سخت و دشوار بوده است..

رساله نهج التقديس درباره علم حق تعالی به جزئیات است.

چون بعضی از فاضلان به‎ نقل‎ از شیخ ابوالبرکات بغدادی یهودی رساله‌ای در رد رساله ابن سینا درباره علم خداوند به جزئیات نگاشتند، عده‌ای از دوستان و شاگردان ابن سهلان ساوجی از وی خواستند تا این کتاب‎ را‎ بررسی کند و درباره آن نظر دهد؛ آنگاه او این رساله را که داوری میان گفته‌های طرف‎داران ابوالبرکات یهودی و شیخ‌الرئیس بوعلی‎ سینا‎ست، نگاشت. ‏

رساله «أسئلة و أجوبة» نیز به گفته محقق اثر بر اساس قدیمی‌ترین نسخه این اثر تهیه شده است. این نسخه مشتمل بر رساله‌های پراکنده‌ای است که برخی در سال 569ق و برخی در سال 570ق، نوشته شده است.. ‏

این رساله، مشتمل بر دو بخش است:

1. در بخش اول پیرامون عقل، عاقل مجرد، معقول، روش تعقل مجردات و موانع ادراکات از ساوجی پرسش شده است. وی به دو سؤال پاسخ داده است، اما جواب سؤال سوم ناقص مانده و کلامش قطع شده است. محقق، معتقد است که ناسخ نسخه این کار را کرده است و ازآنجاکه بر نسخه دیگری دست نیافته، تکمیل آن را برای محققین پس از خود گذاشته که با دستیابی به نسخه دیگری آن را تکمیل کنند.
2. بخش دوم این رساله، مشتمل بر مسائل منطقی و شبهاتی پیرامون عکس قضایا و قیاس خلف و فروع آن است که ابن سهلان (یا افضل‌الدین غیلانی) در رد بر «عيون الرسائل في فنون المسائل» رشیدالدین وطواط نوشته است. این رساله در پی درخواست یکی از دوستان ساوجی با نام شهاب‌الدین نوشته شده است.. ‏ از نکات مبهم این است که شهاب‌الدین چه کسی است؟ شاید شهاب‌الدین همان ‎گونه که بیهقی در تتمه صوان الحكمة گفته واعظ شنورکانی معاصر ساوی بوده است.. ‏

البته برخی این رساله را متعلق به ابن سهلان ندانسته‌اند؛ چراکه معتقدند: «در نسخه مجلس، نسخه رساله اخیر افضل‌الدین غیلانی درست پس از رساله‌ای ناقص الآخر از ابن سهلان ساوی قرار گرفته و در واقع برگ‎های آخر رساله ناقص الآخر ابن سهلان درست به آغاز رساله ناقص الأول افضل‌الدین غیلانی پیوند خورده است و مجموعه رساله اخیر افضل‌الدین، یعنی رساله ردیه بر رشیدالدین وطواط به‌اشتباه به‌عنوان اثری از ابن سهلان به‌همراه نهج التقديس او به‌وسیله آقای حسن مراغی غفّارپور منتشر شده است». ‏

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدای اثر ذکر شده است. برخی الفاظ یا سطرهای کتاب در نسخه مورد استفاده از بین رفته که محقق اثر در پاورقی به آنها اشاره کرده است؛ به‌عنوان مثال گاه نام کاتب و هویت او در انتهای مقاله از بین رفته است..

منابع مقاله

1. پیشگفتار و متن کتاب.
2. ذکایی ساوجی، مرتضی، «احوال و آثار حکیم ابن سهلان ساوی»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کیهان اندیشه، فروردین و اردیبهشت 1371، شماره 41، صفحه 35 تا 40.
3. انصاری، حسن، «مباحثات دو حکیم»، پایگاه اینترنتی بساتين أخبار المخطوطات، صفحه اخبار، مقالات