شبلی نعمانی، محمد

محمد شبلی نعمانی (1275-1332ق)، نویسنده، محقق، اسلام‌شناس، ادیب، شاعر، شیفته ادبیات و زبان فارسی و بخصوص حافظ شیرازی، مؤلف تاریخ علم کلام

شبلی نعمانی، محمد
نام شبلی نعمانی، محمد
نام‎های دیگر
نام پدر حبیب‌الله شبلى
متولد 1857م
محل تولد دهکده بندول بخش اعظم گر هند
رحلت 1332 ق یا 1914م
اساتید شکرالله محمد فاورق چریا کوتى

فیض‌الحسن سهارنپورى

برخی آثار تاریخ علم کلام

کلیات فارسی شبلی نعمانی

کد مؤلف AUTHORCODE01787AUTHORCODE

ولادت

در سال 1857‌م در دهکده بندول، جزوى از بخش اعظم گر، از استان ایالات متحد هند، چشم به جهان گشود.

تحصیلات

شبلى در 19سالگى در علوم معقول و منقول فارغ التحصیل شد و زبانهاى عربى و فارسى را تا حد تبحر مى‌دانست، به زبان انگلیسى هم کمى آشنا بود. او به پرفسور آرنولد انگلیسى عربى یاد داد و از وى فرانسه آموخت. در مدت اقامت شش ماهه خود در قلمرو عثمانیه زبان ترکى را هم تا حدى فرا گرفته بود. براى تحصیل زبانها و یاد گرفتن مباحث علمى، کرارا به نواحى رامپور، هارنپور لکنهو و لاهور آمد و شد داشته و با فضلاى متعدد عصر تبادل نظر نموده است.

بنابر توصیه پدرش شیخ حبیب‌الله شبلى مدارک تحصیلى وکالت دادگسترى را دریافته و چندى به این شغل اشتغال داشته است، ولى بزودى آن را خلاف تمایلات شخصى خود دیده و ترک گفته است. سپس در دبیر خانه اداره دادگسترى دولتى هم شغلى برگزیده، ولى آن را هم ترک نموده است.

شبلى که طبعا به تدریس و تحقیق علاقه‌مند بود در سال 1883‌م به آرزوى خود رسید، در سال مزبور، سید احمد خان (1898م) رهبر بزرگ مسلمانان شبه قاره وى را براى تدریس زبانهاى عربى و فارسى در مدرسه العلوم مسلمانان در على گر، دعوت نمود. شبلى از سال مذکور تا 16 سال بعد در آنجا به تدریس اشتغال مى‌ورزید، و ضمنا در کتابخانه شخصى بسیار منظم، سید احمد خان و نیز در کتابخانه مدرسه العلوم به مطالعات و تحقیقات مى‌پرداخت در 1892 مسافرت علمى وى به آسیاى صغیر و قلمرو عثمانیه پیش آمد. وى مشاهدات شش ماهه زندگانى خود را در این سفر در کتابى به عنوان «سفرنامه روم و مصر و شام» بزبان اردو نوشته است که داراى اطلاعاتى دلاویز و ذى قیمت در مورد اوضاع شهرهاى قسطنطنیه و بیروت و دمشق و قاهره در آن زمان می‌باشد.

شبلى در سال 1894 لقب "شمس العلماء " را از طرف دولت انگلیس دریافت کرد. در قسطنطینه سلطان عبدالحمید خان ثانى خلیفه عثمانى وى را با مدال «مجیدیه» مفتخر کرد، ولى مردم شبه قاره وى را بیشتر به لق "علامه" ذکر می‌کنند.

علامه شبلى یکى از نویسندگان بزرگ زبان اردو، با ترجمه و چاپ تعدادى از آثارش مانند دو مجموعه مقالات آموزش و پرورش در کشورهاى اسلامى، تاریخ علم کلام و علم کلام جدید، زندگانى مولوى و اهمیت مثنوى وى از نظر مباحث کلامى، شعر العجم در نقد و بررسى شعر فارسى (5 مجلد) و قسمتى از «الغزالى» در زندگانى او افکار محمد غزالى طوسى به فارسى در ایران و افغانستان تا حدى معرفى گردیده ولى کتب مهم دیگرش هم شایسته برگرداندن به فارسى است. شبلى اگر چه موفق نشد که پا به ایران و یا به افغانستان بگذارد، ولى شیفته و واله زبان و ادبیات فارسى بود و کتب شعر العجم و بعضى از مقالات ادبى و ومنظومه‌هاى فارسى وى موید این امر است او هزارها شعر فارسى را به خاطر سپرده بود و در محافل و گردشگاه‌ها با دوستان هم مذاق و مشرب خود، با انشاد آن لذت می‌برد و دوستان را هم تحت تاثیر شعر فارسى قرار مى‌داد ذوق پاک شبلى از شعر العجم وى پیداست و ناقدان ادب فارسى معتقدند که انتخاب اشعار فارسى در ان کتاب، سطح عالى دانش و ذوق نویسنده را نشان می‌دهد، ادوارد برون انگلیسى در تاریخ ادبى ایران تألیف خود که چهار مجلد است، نه فقط به تحقیقات شبلى در بسیارى ار موارد اتکا نموده، بلکه در انتخاب اشعار هم از کتاب وى استفاده کرده است.

اساتید

در میان استادان وى آقایان شکرالله محمد فاورق چریا کوتى و فیض‌الحسن سهارنپورى را مى‌توان ذکر نمود.

وفات

در 57 سالگى روز 18 نوامبر 1914‌م مطابق 28 ذى‌الحجه 1332ق نیز در همان دهکده بندول در گذشت.

آثار

  1. چندین مجله بعنوان مقالات شبلى، وسایل شبلى و باقیات شبلى در هند و نیز در پاکستان و همچنین مقالاتى به زبان عربى در مجلات مصر و سوریه بویژه در مجله الهلال که بوسیله جرجى زیدان اداره مى‌شد نوشته است.
    آثارى که توسط سید محمدتقى فخر داعى گیلانى (1342 ش) به زبان فارسى ترجمه شده که شامل:
  2. آموزش و پرورش در کشورهاى اسلامى
  3. آیا کتابخانه اسکندریه را مسلمانان سوزانده بودند
  4. زندگی‌نامه جلاالدین مولوى و بررسى عقاید کلامى وى از روى مثنوى شریف
  5. تاریخ علم کلام و عقاید جدید کلامى
  6. مجموعه 15 مقاله شبلى در حقیقت جزیه
  7. الانتقاد نام کتابى است که در اواخر عمر در انتقاد بر کتاب «تاریخ تمدن اسلامى جرجى زیدان» به زبان عربى نوشته است.
  8. المامون
  9. الغزالى
  10. دیوان اشعار
  11. سیرة النبى(ص)
  12. ترجمه کتاب شعر العجم
  13. شرح حال محمد اورنگ زیب عالمگیر از پادشاهان تیمورى
  14. شرح حال دختران پادشاه زیب النسا
  15. سیرت النعمان (زندگانى ابوحنیفه)

موازنه شعرانیس و دبیر (دو شاعر شهیر اردو که مراثى از وقایع شهادت امام حسین(ع) سروده‌اند) در مورد او چنین نقل کرده‌اند:

او در اوایل به سمت مستشار امور آموزش پرورش مشغول خدمت بوده ولى در اوایل سده بیستم این کار را ترک گفته به تشیید بنیه اداره «ندوه العلماء» پرداخت ندوه العلماء مجمعى علمى بود که شبلى در آنجا علماى معاصر را براى احیاى فکر دین تربیت می‎کرد ولى در اواخر سالهاى عمرش از آن هم دست بکشید و اداره نویسندگان را بنام «دار المصنفین» بنا نهاد که اکنون هم فعالیت دارد. براى این اداره، کتب و دارایى خود را وقف نمود.

شبلى هیچگاه عزت نفس خود را از دست نداد حاکم ایالت اسبق رامپور مى‌خواست که مخارج مسافرت علمى وى را به نواحى قلمرو عثمانیه و آسیاى صغیر بر او تحمیل کند ولى او پیشنهاد وى را نپذیرفت و همچنین از کمک بعضى از رجال دولت ایالت اسبق حیدر آباد و دولت عثمانى نیز چشم پوشید و او اینقدر محو کار تحقیق و تدقیق بود که دعوتهاى مجامع علمى آلمان و انگلستان و افغانستان را نپذیرفت و از مسافرت به کشورهاى مذکور خودارى کرد.

طبع شاعرى

او ذوق لطیف و حسن سلیقه در کارها و نیز مزاج شاعرانه و عاطفه عاشقانه‌اى داشت.

و به زبانهاى اردو و فارسى اشعارى سروده است ولى کمتر به این حرفه مشغول بوده است ولى چون طبع پرجوشى داشته است وقایع و پیش آمدها را به نظم در می‌آورد. جالب است که نیمى از کلیات اردوى وى صبغه سیاسى دارد ولى اشعار فارسیاش فاقد این جنبه است و در سال 1883 به طور متناوب به فارسى اشعارى سروده است که حدود دو هزار بیت می‌باشد ولى هنچنانچه گفته شد او علاقه وافرى براى نوشتن داشت و به همین دلیل عزلیاتى از او بر جاى مانده که ناقص و ناتمام مانده است.

منابع مقاله

برگرفته از مجله فلسفه، کلام و عرفان، خرداد 1349 شماره 27 محقق دکتر محمد ریاض

وابسته‌ها