شمائل النبي(ص)

    از ویکی‌نور
    ‏شمائل النبي(ص)
    شمائل النبي(ص)
    پدیدآورانترمذی، محمد بن عیسی (نويسنده) مهدوی دامغانی، محمود (مترجم)
    عنوان‌های دیگرشمائل النبي صلي الله عليه و آله شمائل النبوية و الخصائل المصطفوية. فارسي
    ناشرنشر ني
    مکان نشرايران - تهران
    سال نشرمجلد1: 1383ش،
    شابک964-312-004-x
    موضوعاحاديث اخلاقي - قرن 3ق.

    احاديث اهل سنت - قرن 3ق.

    محمد (ص)، پيامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - اخلاق

    محمد (ص)، پيامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - فضايل
    زبانفارسي
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏BP‎‏ ‎‏22‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ت‎‏4‎‏ ‎‏ش‎‏8041

    شمائل النبي(ص)، تألیف ابوعیسی محمد بن عیسی ترمذی (متوفی 275ق)،‎ از جمله آثار در موضوع شمایل‎نگاری است. این اثر که به نام الشمائل النبوية، الشمائل المحمدية و الخصائل المحمدية نیز ذکر شده‎، دومـین اثر مهم ترمذی و اولین کتابی است‎ که به‎صـورت مـستقل درباره شمایل نوشته شده است. ترجمه و استخراج احادیث و حواشی به قلم محمود مهدوی دامغانی انجام شده است.

    ساختار

    کتاب با مقدمه مترجم در معرفی نویسنده و آثار او آغاز شده است. متن کتاب در پنجاه‎وشش باب تنظیم شده است‎. سی‎ودو باب در جلد اول و بیست‎وچهار باب در جلد دوم ذکر شده است. در جلد اول 206 حدیث و در جلد دوم 187حدیث و در جمع 393 حدیث است و حدود ده حدیث مکرر است که در ابواب مختلف آمده است[۱]‏.

    گزارش محتوا

    از‎آنـجاکـه‎ وقـوف بر شکل ظاهری پیامبر اکرم(ص) مانند سیره رفتاری آن حضرت برای مسلمانان اهمیت فراوانی‎ دارد، توصیف شـکل ظاهری حضرت نیز شایسته توجه بسیار است. در طی قرون‎ گذشته علمای شیعه و سـنی‎ اهتمام‎ زیادی به شـرح شـمایل پیامبر اکرم(ص) داشته‎اند؛ به‎طوری‎که کتاب‎های فراوانی در این رشته به تألیف درآمده است. در بین کتاب‎های موجود، بهترین کتاب باقی‎مانده در شمایل‎نگاری، کتاب شمائل النبي‎ ترمذی است[۲]‏.

    در کتاب ترمذی شمایل به دو معنای: ویژگی‎های بدنی‎ رسول‎ خدا‎(ص) و خوی و خصلت نبوی به‎کـار رفـته اسـت. البته بخش مهم کتاب‎ درباره‎ ویژگی‎های ظاهری حضرت(ص) است[۳]‏.

    پنج‎ باب‎ اول کتاب درباره ویژگی‎های جسمانی رسول خدا(ص) است و دارای چهل‎و‎چـهار حـدیث‎ اسـت‎ که‎ در آنها به تناسب اندام، زیبایی چهره، رنگ پوست، موها و نـحوه آراسـتن موها اشاره‎ شده‎ است‎. در بین این احادیث، دو حدیث از حضرت علی(ع) درباره خصائص جسمی پیامبر(ص) دیده‎ مـی‎شود‎ و حـدیثی نـیز از امام حسن مجتبی(ع) است که صحت آن جای تردید دارد‎.

    دو‎ باب‎ مربوط به خـضاب کـردن، سـرمه کشیدن و استعمال عطر توسط پیامبر اکرم(ص) است که نه‎ حدیث‎ را در بر دارد. در خضاب بستن پیـامبر(ص) حـدیثی از ابـورمثة ذکر شده‎ و سپس‎ تأکید‎ گشته، روایت ابورمثة بهترین حدیث در این مورد اسـت. هفت باب‎ [از باب 8-14] در مورد لباس، کفش، عمامه و انگشتری حضرت است که در این مورد پنجاه‎ویک حدیث نقل گردیده است. درباره لباس پیامبر(ص) از ام‎سـلمه‎ نـقل‎ شـده‎ که می‎گفته است: در نظر رسول خدا(ص) دوست‎داشتنی‎ترین جامه، پیراهن بود: «كان أحبّ الثـياب‎ إلی رسول‎الله(ص) القميص». سپس روایات متعدد دیگری را آورده مبنی بر اینکه لباس‎ عمومی‎ حضرت قـمیص بـوده و بـه هنگام پوشیدن لباس نیز دعا می‎فرموده است.

    البته بعد از ذکر سه‎ باب‎ [‎16-15-14] درباره شمشیر، زره و کـلاه‎خود پیـامبر(ص) که نه حدیث را‎ شامل‎ می‎شود، مجدداً دو باب [18-17] را‎ به‎ عمامه‎ و ازار حضرت اختصاص داده و در ایـن‎باره نـه‎ حـدیث‎ دیگر آورده است. یک باب را به نحوه راه رفتن رسول خدا(ص) اختصاص‎ داه‎ و در آن سه روایت آورده‎ کـه‎ دو روایـت‎ آن‎ از‎ حضرت علی(ع) است.

    در باب بیستم‎ تنها‎ یک روایت از انس بن مالک دربـاره تـقنع (دستار به سر بستن‎) پیامبر‎(ص) نقل کرده است، سپس سه باب‎ را به نشستن و تکیه‎ دادن‎ حـضرت اخـتصاص داده و ده روایت‎ در‎ این‎باره ذکر کرده است. سی‎و‎سه باب دیگر دربـاره‎ غـذاها‎، نـحوه غذا خوردن‎ حضرت‎، آشامیدن، دست شستن، خـوابیدن‎، سـلوک‎ و معاشرت با مردم، خلق و خوی و عبادت رسول خدا(ص) است[۴]‏.

    مؤلف خاطرنشان ساخته سـزاوار اسـت‎ عموم‎ مسلمانان هـمان طوری‎ کـه خـصال‎ ظاهری‎ او‎ را دوست دارند، به‎ اوصاف حـمیده و نـحوه معاشرت حضرت که اسوه حسنه است اطلاع پیدا کنند و از آنها پیروی‎ کـنند‎. لازم بـه ذکر است که بعضی‎ از‎ اوصاف‎ ظـاهری‎ ائمه‎ اطهار(ع)، نیز مـثل‎ اوصـاف‎ پیامبر اکرم(ص) در کتب روائی شیعه ذکـر شـده است. چنان‎که سلوک و آداب معاشرت آنان نیز تحت‎ عنوان‎ «أحكام‎ العشرة» در کتاب وسائل الشـيعة آمـده است‎[۵]‏.

    روش‎ ترمذی‎ در‎ استخراج‎ احـادیث‎ شـمایل چـنین است که گـاهی نـام‎های مبهم را گویا می‎کند؛ مـثلا حـدیثی را از ابورمثه ذکر می‎کند، سپس می‎گوید: اسم ابورمثه رفاعة بن یثربی است‎. گـاهی نیز اشاره به ضعف و علت حـدیث مـی‎کند؛ مثلا حـدیث 204 دربـاره چـگونگی آب آشامیدن حضرت است. سـپس اشاره به ارسال حدیث دارد. گاهی نیز درباره‎ متن‎ حدیث قضاوت می‎کند؛ مثلاً در حدیث 103 می‎گوید: «هـذا حـديث غريب»، هم درباره سند حدیث مـثل حـدیث 302 کـه مـی‎گوید: «هـذا إسناد صحيح».

    تـرمذی بـرخی از احادیث‎ شمائل‎ را که در کتب قبل یا بعد از او مثل طبقات ابن سعد، نهاية العرب نویری و دلائل النبوة بـیهقی بـوده، بـه جهت عدم‎ اعتماد‎ بر سند آنها نـیاورده اسـت[۶]‏.‎

    کـتاب‎ شـمائل تـرمذی از جـهاتی قابل توجه است: یکی از این جهت که قبل از او کتاب مستقلی در شمایل نوشته نشده است؛ بنابراین کتاب‎ او‎ قدیمی‎تر از سایر متون‎ است‎؛ دیگر محدث بودن مؤلف آن است که در هـر باب روایات موجود را جمع کرده و متعرض سند روایات نیز شده است تا صحت ‎و سقم متن روایات با توجه به جرح و تعدیل راویان آن‎ شناخته‎ شود[۷]‏.

    البته ابن سعد چهل‎وپنج سال قبل از تـرمذی در کـتاب الطبقات الكبری به شمائل النبي(ص) پرداخته و بعضی صفات ظاهری حضرت را مثل «أبيض العنق، گردنش چون جام سیمین‎ بود»، «قص الشارب‎، موهای سبیل خود را کوتاه می‎کرد»، «حسن الوجه، نیک‎روی بـود»، «أزهـر اللون، رخسارش گل‎فام‎ بود»، «ضخم القدم، پاهای ستبر»، «يبلغ شمحته أذنيه، موهای‎ سرش‎ به‎ لاله‎های گوشش آویخته بود»[۸]‏.

    وضعیت کتاب

    ایـن کتاب بارها به چاپ رسیده و شروح متنوع و مختلفی بر آن نوشته شده و روایات آن در کتب شیعه و سنی آمده است.

    فهرست مطالب در ابتدای کتاب ذکر شده است. مترجم، فهرست راهنمای واژه‎های کتاب را پس از مقدمه خود ارائه کرده است.

    معرفی اعلام و توضیحات پاورقی به قلم مترجم اثر است.

    پانویس

    1. ر.ک: مقدمه مترجم، ص‎19
    2. ر.ک: محمدی، رمضان، ص162
    3. ر.ک: همان، ص163
    4. ر.ک: همان
    5. ر.ک: همان، ص164-163
    6. ر.ک: همان، ص164
    7. ر.ک: همان
    8. ر.ک: همان

    منابع مقاله

    1. مقدمه و متن کتاب.
    2. محمدی، رمضان، «شمایل‎شناسی رسول خدا(ص) (جمال آفتاب)»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، آبان و آذر 1381، شماره 61 و 62، صفحه 162 تا 169.

    وابسته‌ها

    الطبقات الكبری (دار الكتب العلمية)

    نهاية الأرب في فنون الأدب

    دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشريعة

    طبقات (ترجمه)