شمائل النبي(ص)

نسخهٔ قابل چاپ دیگر پشتیبانی نمی‌شود و ممکن است در زمان رندر کردن با خطا مواجه شوید. لطفاً بوکمارک‌های مرورگر خود را به‌روزرسانی کنید و در عوض از عمبکرد چاپ پیش‌فرض مرورگر خود استفاده کنید.

شمائل النبي(ص)، تألیف ابوعیسی محمد بن عیسی ترمذی (متوفی 275ق)،‎ از جمله آثار در موضوع شمایل‌نگاری است. این اثر که به نام الشمائل النبوية، الشمائل المحمدية و الخصائل المحمدية نیز ذکر شده‎، دومین اثر مهم ترمذی و اولین کتابی است‎ که به‌صورت مستقل درباره شمایل نوشته شده است. ترجمه و استخراج احادیث و حواشی به قلم محمود مهدوی دامغانی انجام شده است.

‏شمائل النبي(ص)
شمائل النبي(ص)
پدیدآورانترمذی، محمد بن عیسی (نویسنده) مهدوی دامغانی، محمود (مترجم)
عنوان‌های دیگرشمائل النبي صلي‌الله‌عليه‌وآله شمائل النبوية و الخصائل المصطفوية. فارسی
ناشرنشر ني
مکان نشرايران - تهران
سال نشرمجلد1: 1383ش،
شابک964-312-004-x
موضوعاحاديث اخلاقي - قرن 3ق.

احاديث اهل سنت - قرن 3ق.

محمد(ص)، پيامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - اخلاق

محمد(ص)، پيامبر اسلام، 53 قبل از هجرت - 11ق. - فضايل
زبانفارسی
تعداد جلد1
کد کنگره
‏‏BP‎‏ ‎‏22‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ت‎‏4‎‏ ‎‏ش‎‏8041
نورلایبمطالعه و دانلود pdf

ساختار

کتاب با مقدمه مترجم در معرفی نویسنده و آثار او آغاز شده است. متن کتاب در پنجاه‌وشش باب تنظیم شده است‎. سی‌ودو باب در جلد اول و بیست‌وچهار باب در جلد دوم ذکر شده است. در جلد اول 206 حدیث و در جلد دوم 187حدیث و در جمع 393 حدیث است و حدود ده حدیث مکرر است که در ابواب مختلف آمده است[۱].

گزارش محتوا

از‎آنجاکه‎ وقوف بر شکل ظاهری پیامبر اکرم(ص) مانند سیره رفتاری آن حضرت برای مسلمانان اهمیت فراوانی‎ دارد، توصیف شکل ظاهری حضرت نیز شایسته توجه بسیار است. در طی قرون‎ گذشته علمای شیعه و سنی‎ اهتمام‎ زیادی به شرح شمایل پیامبر اکرم(ص) داشته‌اند؛ به‌طوری‌که کتاب‌های فراوانی در این رشته به تألیف درآمده است. در بین کتاب‌های موجود، بهترین کتاب باقی‌مانده در شمایل‌نگاری، کتاب شمائل النبي‎ ترمذی است[۲].

در کتاب ترمذی شمایل به دو معنای: ویژگی‌های بدنی‎ رسول‎ خدا‎(ص) و خوی و خصلت نبوی به‌کار رفته است. البته بخش مهم کتاب‎ درباره‎ ویژگی‌های ظاهری حضرت(ص) است[۳].

پنج‎ باب‎ اول کتاب درباره ویژگی‌های جسمانی رسول خدا(ص) است و دارای چهل‌و‎چهار حدیث‎ است‎ که‎ در آنها به تناسب اندام، زیبایی چهره، رنگ پوست، موها و نحوه آراستن موها اشاره‎ شده‎ است‎. در بین این احادیث، دو حدیث از حضرت علی(ع) درباره خصائص جسمی پیامبر(ص) دیده‎ می‌شود‎ و حدیثی نیز از امام حسن مجتبی(ع) است که صحت آن جای تردید دارد‎.

دو‎ باب‎ مربوط به خضاب کردن، سرمه کشیدن و استعمال عطر توسط پیامبر اکرم(ص) است که نه‎ حدیث‎ را در بر دارد. در خضاب بستن پیامبر(ص) حدیثی از ابورمثة ذکر شده‎ و سپس‎ تأکید‎ گشته، روایت ابورمثة بهترین حدیث در این مورد است. هفت باب‎ [از باب 8-14] در مورد لباس، کفش، عمامه و انگشتری حضرت است که در این مورد پنجاه‌ویک حدیث نقل گردیده است. درباره لباس پیامبر(ص) از ام‎سلمه‎ نقل‎ شده‎ که می‌گفته است: در نظر رسول خدا(ص) دوست‌داشتنی‌ترین جامه، پیراهن بود: «كان أحبّ الثياب‎ إلی رسول‌الله(ص) القميص». سپس روایات متعدد دیگری را آورده مبنی بر اینکه لباس‎ عمومی‎ حضرت قمیص بوده و به هنگام پوشیدن لباس نیز دعا می‌فرموده است.

البته بعد از ذکر سه‎ باب‎ [‎16-15-14] درباره شمشیر، زره و کلاه‌خود پیامبر(ص) که نه حدیث را‎ شامل‎ می‌شود، مجدداً دو باب [18-17] را‎ به‎ عمامه‎ و ازار حضرت اختصاص داده و در این‌باره نه‎ حدیث‎ دیگر آورده است. یک باب را به نحوه راه رفتن رسول خدا(ص) اختصاص‎ داه‎ و در آن سه روایت آورده‎ که‎ دو روایت‎ آن‎ از‎ حضرت علی(ع) است.

در باب بیستم‎ تنها‎ یک روایت از انس بن مالک درباره تقنع (دستار به سر بستن‎) پیامبر‎(ص) نقل کرده است، سپس سه باب‎ را به نشستن و تکیه‎ دادن‎ حضرت اختصاص داده و ده روایت‎ در‎ این‌باره ذکر کرده است. سی‌و‎سه باب دیگر درباره‎ غذاها‎، نحوه غذا خوردن‎ حضرت‎، آشامیدن، دست شستن، خوابیدن‎، سلوک‎ و معاشرت با مردم، خلق و خوی و عبادت رسول خدا(ص) است[۴].

مؤلف خاطرنشان ساخته سزاوار است‎ عموم‎ مسلمانان همان طوری‎ که خصال‎ ظاهری‎ او‎ را دوست دارند، به‎ اوصاف حمیده و نحوه معاشرت حضرت که اسوه حسنه است اطلاع پیدا کنند و از آنها پیروی‎ کنند‎. لازم به ذکر است که بعضی‎ از‎ اوصاف‎ ظاهری‎ ائمه‎ اطهار(ع)، نیز مثل‎ اوصاف‎ پیامبر اکرم(ص) در کتب روائی شیعه ذکر شده است. چنان‌که سلوک و آداب معاشرت آنان نیز تحت‎ عنوان‎ «أحكام‎ العشرة» در کتاب وسائل الشيعة آمده است‎[۵].

روش‎ ترمذی‎ در‎ استخراج‎ احادیث‎ شمایل چنین است که گاهی نام‎های مبهم را گویا می‌کند؛ مثلا حدیثی را از ابورمثه ذکر می‌کند، سپس می‌گوید: اسم ابورمثه رفاعة بن یثربی است‎. گاهی نیز اشاره به ضعف و علت حدیث می‌کند؛ مثلا حدیث 204 درباره چگونگی آب آشامیدن حضرت است. سپس اشاره به ارسال حدیث دارد. گاهی نیز درباره‎ متن‎ حدیث قضاوت می‌کند؛ مثلاً در حدیث 103 می‌گوید: «هذا حديث غريب»، هم درباره سند حدیث مثل حدیث 302 که می‌گوید: «هذا إسناد صحيح».

ترمذی برخی از احادیث‎ شمائل‎ را که در کتب قبل یا بعد از او مثل طبقات ابن سعد، نهاية العرب نویری و دلائل النبوة بیهقی بوده، به جهت عدم‎ اعتماد‎ بر سند آنها نیاورده است[۶].‎

کتاب‎ شمائل ترمذی از جهاتی قابل توجه است: یکی از این جهت که قبل از او کتاب مستقلی در شمایل نوشته نشده است؛ بنابراین کتاب‎ او‎ قدیمی‌تر از سایر متون‎ است‎؛ دیگر محدث بودن مؤلف آن است که در هر باب روایات موجود را جمع کرده و متعرض سند روایات نیز شده است تا صحت ‎و سقم متن روایات با توجه به جرح و تعدیل راویان آن‎ شناخته‎ شود[۷].

البته ابن سعد چهل‌وپنج سال قبل از ترمذی در کتاب الطبقات الكبری به شمائل النبي(ص) پرداخته و بعضی صفات ظاهری حضرت را مثل «أبيض العنق، گردنش چون جام سیمین‎ بود»، «قص الشارب‎، موهای سبیل خود را کوتاه می‌کرد»، «حسن الوجه، نیک‎روی بود»، «أزهر اللون، رخسارش گل‎فام‎ بود»، «ضخم القدم، پاهای ستبر»، «يبلغ شمحته أذنيه، موهای‎ سرش‎ به‎ لاله‌های گوشش آویخته بود»[۸].

وضعیت کتاب

این کتاب بارها به چاپ رسیده و شروح متنوع و مختلفی بر آن نوشته شده و روایات آن در کتب شیعه و سنی آمده است.

فهرست مطالب در ابتدای کتاب ذکر شده است. مترجم، فهرست راهنمای واژه‌های کتاب را پس از مقدمه خود ارائه کرده است.

معرفی اعلام و توضیحات پاورقی به قلم مترجم اثر است.

پانویس

  1. ر.ک: مقدمه مترجم، ص‎19
  2. ر.ک: محمدی، رمضان، ص162
  3. ر.ک: همان، ص163
  4. ر.ک: همان
  5. ر.ک: همان، ص164-163
  6. ر.ک: همان، ص164
  7. ر.ک: همان
  8. ر.ک: همان

منابع مقاله

  1. مقدمه و متن کتاب.
  2. محمدی، رمضان، «شمایل‎شناسی رسول خدا(ص) (جمال آفتاب)»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، آبان و آذر 1381، شماره 61 و 62، صفحه 162 تا 169.

وابسته‌ها