صافی گلپایگانی، لطف‌الله

صافی، لطف ‎الله

نام	صافی، لطف ‎الله
نام های دیگر	صافی گلپایگانی، لطف الله
نام پدر
متولد	1297 هـ.ش
محل تولد
رحلت
اساتید
برخی آثار	‏آفتاب مشرقین: دفتر شعر عاشورایی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده ‏آینه جمال: نگرشی بر مکارم اخلاق حضرت ابا عبد الله الحسین علیه السلام / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده ‏احکام خمس / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده ‏احکام نوجوانان / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده ‏از نگاه آفتاب: سیمای حسین در احادیث پیامبر علیهما السلام / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
کد مولف	68

فقيه، اسلام شناس و انديشمند بزرگ معاصر

ولادت

ايشان در سال 1337 ه‍.ق، در شهر گلپايگان، قدم به صحنه هستى نهاد.

زندگينامه

والدين:

پدر او عالم عارف، مرحوم آيت اللّه آخوند ملا محمّد جواد صافى، (متولد 1287 ه‍.ق) بود كه علاوه بر تخصّص، تحقيق، تأليف و تدريس در گرايش‌هاى مختلف علوم اسلامى مانند فقه، اصول، كلام، اخلاق، حديث و ... ، و در زمينه هنرهاى ارزشمندى چون شعر و خوشنويسى نيز سرآمد بود. زهد، تقوى، عشق به ولايت و فضيلت‌هاى علمى اخلاقى آن بزرگ مرد، از يك سو و مواضع قدرتمندانه او در سنگر امر به معروف و نهى از منكر و جبهه گيرى‌هاى صريحش در برابر افكار انحرافى، غير متديّنان، ظالمان و جابران آن روزگار از سويى ديگر، هر قدر كه مردم گلپايگان را شيفته و مطيع محض او مى‌نمود، هيأت حاكمه، خائنين و زورگويان را در برابرش شكننده‌تر مى‌كرد؛ چنان كه آنها هميشه او را سدّ راه اعمال خلاف شرع و بدعت‌گذارى‌هاى خود ديده و تا زنده بود از غيرت دينى و خشم الهى او مى‌ترسيدند.

آفتاب عمر آن عالم جليل القدر در افق عصر 27 رجب سال 1378 ه‍.ق، مصادف با شب شهادت حضرت امام موسى كاظم عليه السلام، غروب كرد.

مادر او بانوى فاضله، شاعره و عاشق اهل بيت عليهم السّلام، فاطمه خانم، دختر حضرت آيت اللّه آخوند ملا محمّد على بود.

از ويژگى‌هاى بزرگ معنوى، اخلاقى، كه در وجود آن مرحومه متبلور بود، مى‌توان به تعبد، اخلاص، تقوى، معرفت به حضرت حق، شجاعت، صراحت لهجه، شوهردارى كم‌نظير و اهتمام در تربيت كودكان، راز و نياز خاشعانه و ذكر و دعا و نماز شب اشاره كرد.

تحصيلات:

آيت اللّه العظمى صافى، در نوجوانى قدم به وادى علم و معنويت حوزه نهاد و ميهمان صفاى حلقه‌هاى صميمى درس و بحث و مَحرَم شور وصف‌ناپذير مناجات نيمه شب پاكباختگان حوزه شد.

ابتدا در گلپايگان، كتب پايه ادبيات عرب را نزد عالم جليل القدر، مرحوم آخوند ملا ابوالقاسم مشهور به «قطب» آغاز كرد و ادامه مباحث ادبيات، كلام، تفسير، حديث، فقه و اصول را تا پايان سطح در همان‌جا پى گرفت و در اين مدت حجم وسيع كتب مهم رشته‌هاى مذكور را نزد پدر بزرگوارش، حضرت آيت اللّه آخوند ملا محمّد جواد صافى آموخت.

در سال 1360 ه‍.ق، گلپايگان را با دنيايى از خاطره‌هاى شيرين دوران كودكى و نوجوانى و لذت حضور در كنار پدر و مادرى مهربان و دلسوز، كه اكنون از حسرت فراق او پريشان بودند، ترك كرد و رنج مشكلات هجرت به قم را پذيرا شد، تا با حضور در مجلس درس و بحث اساتيد بزرگ حوزه علميه قم به تكميل تحصيلات و تحقيقات خود بپردازد.

ايشان چند سال بعد به نجف اشرف مشرف شد و در آن‌جا نيز از محضر مراجع عاليقدر آن حوزه، براى يك سال بهره‌مند گشت.

هوش و استعداد فوق‌العاده و تلاش و جديّت در امر تحصيل او را مورد علاقه خاص اساتيد بزرگ قم و نجف قرار داد. حضرت آيت اللّه العظمى صافى پس از آن مجدداً به قم بازگشتند و بيش از پانزده سال حلقه‌نشين مجلس درس و بحث و اخلاق و عرفان مرجع پرافتخار شيعه، حضرت آيت اللّه العظمى بروجردى و نيز يكى از مشاورين ويژه و برجسته و از اصحاب خاص استفتاء آن بزرگوار گشت و آن مرحوم، نظر به توانايى والاى علمى آيت اللّه العظمى صافى، پاسخگويى به سوالات مهم و حساسى از فقه و كلام شيعى و نيز نگارش كتاب ارزشمندى درباره مهدويّت را كه «منتخب الاثر» نام گرفت، به ايشان واگذار كردند.

از اساتيد مهم آن بزرگوار در قم، مراجع تقليد، آيات عظام: سيد محمّد تقى خوانسارى، حجّت، صدر، بروجردى و در نجف، آيات عظام: شيخ محمّد كاظم شيرازى، سيد جمال‌الدين گلپايگانى و شيخ محمّد على كاظمى را مى‌توان نام برد.

ويژگيهاى آيت اللّه العظمى صافى:

زهد، تقوى، اخلاص، قناعت، توكل، سعه صدر، صراحت لهجه و امر به معروف و نهى از منكر، از ويژگى‌هاى مهم روحى - اخلاقى اين فقيه وارسته است.

وجودش، درياى بى‌كرانه عشق به انوار مقدس ائمه معصومين عليهم‌السّلام است و هر پگاه بعد از نماز، در دعاى عهد، مى‌توان ترنّم تمنّاى دل شيداييش را در نغمه «العجل العجل يا مولاى يا صاحب الزمان» شنيد و او را عصرهاى جمعه، ميان خيل عاشقان مهدى (عج)، ميهمان لحظه‌هاى پر معنويت مسجد جمكران ديد.

تدريس، تحقيق و تسلط در زمينه علوم متنوع اسلامى همچون فقه، اصول، كلام، حديث، رجال و ... ، تأليف حدود هشتاد اثر ارزشمند و محققانه به زبان‌هاى فارسى و عربى كه بعضى از آنها به چند زبان ديگر نيز ترجمه شده، از ويژگى‌هاى علمى ايشان است.

برخوردارى از چنين موقعيت‌هاى والاى علمى، ايشان را در حوزه علميه قم، در رديف ممتازين قرار داد و بزرگانى چون آيات عظام: سيد جمال‌الدين گلپايگانى، بروجردى، امام خمينى و سيد محمد رضا گلپايگانى و بعضى ديگر، مقام بلند علمى - معنوى او را ارج نهادند؛ و آيت‌اللّه العظمى سيد جمال‌الدين گلپايگانى در حدود 45 سال پيش، اجتهاد متين و اوج مقام فقهى آيت اللّه العظمى صافى را طى مكتوبى مهم، اعلام كرد.

ايشان، سالها از طرف مرحوم آيت اللّه العظمى بروجردى و پس از ارتحال آن بزرگوار، از معدود كسانى بود كه مسؤوليت امتحان فضلاى حوزه در سطح عالى و درس خارج را داشته و شمارى از مجتهدان كنونى و مدرسين حوزه علميه قم، نزد معظم‌له امتحان داده‌اند.

اين فقيه گرانقدر، علاوه بر موارد مذكور، مطالعات گسترده‌اى در زمينه ادبيات و تاريخ اسلام و ايران داشته و ضمن آشنايى با قالب‌هاى گوناگون شعرى، در سرودن شعر نيز مهارت كامل دارند.

اين مرجع فرزانه، حتى اكنون نيز با تمامى مشغله‌هاى موجود، اخبار و مسائل دنيا و بالخصوص جهان اسلام را هر روز با دقت تمام از طريق رسانه‌هاى گروهى دنبال كرده و بنا به اطلاعات وسيع تاريخى - سياسى، از قدرت تحليل بالايى در زمينه رويدادهاى منطقه‌اى، جهانى و دنياى اسلام برخوردار است و مصداق واقعى «عالِم به زمان» مى‌باشد.

قبل از پيروزى انقلاب اسلامى، حضور در صحنه‌هاى مختلف مبارزه با رژيم ستم‌شاهى باعث حساسيت ساواك، نسبت به اين فقيه آگاه گشت و بالاخره به توقيف يكى از كتب ايشان كه حاوى مطالبى در نقد فساد رژيم شاه بود، منجر شد. در همين حال نشر بعضى كتب مهم حضرت آيت اللّه العظمى صافى كه در دفاع از تشيع نگاشته بود نيز، در بعضى از كشورهاى عربى ممنوع شد و بدين صورت دولتمردان اين كشورها همسو با برخى مزدوران قلم بدست استعمار، نتوانستند خشم خود را از نوشته‌هاى آگاهى بخش و بيدار كننده‌اش، پنهان نمايند.

با پيروزى انقلاب اسلامى ايران، ايشان در سال 1358 ه‍.ش، به عنوان عضو مجلس خبرگان اوّل، انتخاب و در سال 1359 ه‍.ش، از سوى حضرت امام خمينى (قدس سره) به عضويت شوراى نگهبان منصوب شد و هشت سال به عنوان دبير شوراى نگهبان، منشأ خدمات ارزنده‌اى به نظام مقدس و مردم عزيز گشت، و در پاسدارى از حريم اسلام و قرآن، لحظه‌اى ترديد به خود راه نداد.

حضرت آيت اللّه العظمى صافى، كه حد اقل از دو دهه قبل، با وجود داشتن تمامى شرايط مرجعيت، كريمانه از آن گذشته بود، با ارتحال حضرت آيت اللّه العظمى گلپايگانى قدس سره، در آذر ماه 1372 ه‍.ش، بنا به تقاضاهاى مكرّر و اصرار پى در پى علما و مردم، بالاخره تصدى مرجعيت را پذيرفت و اكنون به عنوان يكى از مراجع عمده، و اركان اصلى حوزه علميه قم، به شمار مى‌رود.

گفتار بزرگان

حضرت آية الله العظمى آقاى حاج سيد جمال الدين هاشمى گلپايگانى كه از مراجع بزرگ عصر خود در نجف اشرف بودند، در تاريخ سوم جمادى الاولى 1375 قمرى يعنى چهل سال قبل براى معظم له اجازه اجتهاد صادر نموده و مرقوم نموده‌اند كه ايشان به بالاترين درجه اجتهاد و استنباط در احكام شرعيه نايل گرديده‌اند. و در آن اجازه بسيار عالى كه اكنون موجود است ايشان را با القاب: «العالم، العلم، العيلم، العلّام، الفاضل، الكامل، الهمام، علم الاعلام، حجة الاسلام» ياد فرموده و ستوده‌اند.

حضرت آية الله العظمى آقاى شيخ محمد على كاظمى خراسانى (رضوان الله عليه) مقرّر مرحوم محقّق نائينى (قدس سره) استاد آية الله العظمى صافى در نجف، در نامه خود كه در تاريخ يازدهم شوّال فرستاده‌اند، وى را با عنوان والاى «علم العلم و مناره» ياد كرده و ايشان را كه نجف را ترك كرده بودند به نجف فرا خوانده و مرقوم فرموده‌اند:

«مفارقت امثال سركار از نجف اشرف و خلوّ جامعه علميه از آن، موجب تأثر [است]، چون امروز جامعه علميه حاجت به امثال سركار دارد كه استعداد ذاتى را با حفظ ظاهر و التزام به نواميس شرع مطهر دارا و واجد هستيد، على هذا حتى المقدور اسباب حركت را فراهم فرمائيد.

اميد است بر عزم مراجعت باقى باشيد و جدّاً سركار را از حضرت حجة الاسلام آقاى والد (دامت بركاته) تقاضا ميكنم.»

امام خمينى در موارد مختلف، انديشه فقاهتى و حضور مدبّرانه و آگاهانه آيت الله العظمى صافى را در بطن مسائل مهم جارى، ارج نهادند و از همين روى ايشان را به ايفاى نقش در شوراى نگهبان كه در آن زمان مهم‌ترين و آخرين مركز تصميم گيرى درباره تأييد قوانين كشور و مطابقت آن با شرع و قانون، محسوب مى‌گشت برگزيدند.

امام خمينى در نامه مورخ 22 / 3 / 65 خود به شوراى نگهبان، آيت الله العظمى صافى را از «فقها»يى دانسته‌اند كه «لياقت و تعهدشان محرزست» و «در مدت طولانى خدمت، آشنايى وافر به مسائل جاريه دارند».

و در جايى ديگر، درباره ايشان فرموده‌اند: «معظم له مورد علاقه اينجانب هستند.»

براى تحليل‌گران امور تاريخي، نقش كليدى آيت الله العظمى صافى در مقام فقيهى دقيق و خوش فكر و مشاورى امين و آگاه براى آيت الله العظمى گلپايگانى در طول 32 سال مرجعيت پر افتخار آن مرحوم، نقشى ويژه و كاملاً برجسته است.

آن مرجع عظيم الشأن در امور مهم سياسى و اجتماعى با آيت الله العظمى صافى مشورت نموده و مسائل مهم فقهى را با معظم له در ميان مى‌گذاشتند؛ براى نظرات ايشان اهميت قائل بودند، آرائشان را محترم شمرده و به آن توجه مخصوص مى‌فرمودند.

آيت الله العظمى گلپايگانى در نامه‌اى خطاب به دست‌اندركاران اولين مركز كامپيوترى تحقيقات و دايرة المعارف فقه اسلامى موسوم به «معجم فقهى»، آيت الله العظمى صافى را نمونه‌اى از «اكابر فقهاى معاصرين» و «صاحبان مقام علمى شامخ» دانسته و به استفاده از وجود مغتنم و سرمايه ارزشمند علمى ايشان، تأكيد مى‌ورزند.

در نگاه ژرف آيت الله العظمى گلپايگانى كه خود استوانه عظيم فقاهت و اسطوره تقوى و عدالت بود از آيت الله العظمى صافى با عنوان «مجتهدى مسلّم و عادل» ياد شده است.

آيت الله آقاى حاج ميرزا جعفر سبحانى، راجع به جريان مراسم نماز بر پيكر پاك آيت الله العظمى گلپايگانى مى‌نويسند:

«بر جنازه مطهر او پاكترين و وارسته‌ترين فرد، يعنى چهره بزرگوار فقيه، آية الله صافى (دام ظله) نماز گزارد.

فردى كه در طول عمر، با قلم و بيان در خدمت اسلام بوده و از عارفان وارسته‌اى كه: «يذكركم رؤيته»؛ ديدار او انسان را به ياد خدا مى‌اندازد و معاشرت با او بر فضل و دانش و تقواى معاشر مى‌افزايد».

عالم بزرگ، حضرت آية الله شيخ سلمان خاقانى در جريان آشنايى خود با مرجع عاليقدر مى‌نويسد:

«شرايط جالبى پيش آمد كه پير بزرگوارى را ديدم كه سنين عمر او از هفتاد سال مى‌گذشت و درس و بحث و صيد حقايق و تعمقّ در تاريخ اسلام و در علوم اسلامى، او را فرسوده و لاغر ساخته بوده؛ چه آنكه او از امت اسلامى است كه پيروى كردن كور كورانه و بدون تحقيق را، در اصول و فروع حرام مى‌دانند و تلاش و كوشش در تحقيق مطالب را تا مرز توان، لازم مى‌شمرند. آرى! او را در لباس رجال دين در عراق و ايران ديدم. پرسيدم اسم شما چيست؟ پاسخ داد: لطف الله صافى. گفتم: به از اين حسن تصادف كه من شما را يافتم ...»