صحيح البخاري: تفاوت میان نسخه‌ها

‏صحیح البخاری
‏صحیح البخاری
پدیدآوران	مصر. وزارة الأوقاف. المجلس الأعلی للشئون الإسلامیة. لجنة إحیاء کتب السنة (محقق) بخاری، محمد بن اسماعیل (نویسنده)
ناشر	جمهوریة مصر العربیة، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلی للشئون الاسلامية، لجنة إحیاء کتب السنة ج: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1410 ق یا 1990 م
چاپ	2
زبان	عربی
تعداد جلد	11
	v; t; e;

نسخهٔ ‏۱۹ ژانویهٔ ۲۰۲۱، ساعت ۱۱:۳۸

صحيح البخاري یا الجامع الصحيح المسند، تألیف ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بخارى جعفى، از محدثین معروف قرن سوم هجرى، به زبان عربى است. بخارى این کتاب را در مدت 16 سال گردآورى کرده است^[۱]

این کتاب توسط «لجنة إحیاء کتب السنة بالمجلس الأعلى للشئون الإسلامیة» مورد تحقیق قرار گرفته است.

وجه تسمیه کتاب بخارى به «صحیح»، آن است که وى شرایطى براى ناقلین حدیث که موجب اطمینان و وثاقت در نقل آنان باشد، مقرر داشت و صحیح خود را از احادیثى که واجد شرایط مزبور بود انتخاب و تدوین نمود؛ زیرا در «موطأ» مالک و دیگر از کتب قدما به این معنا توجهى نشده بود. محرک اولیه این کار، اسحاق بن راهویه امام حدیث و استاد بخارى است که به شاگردان خود گفت: «لو جمعتم کتابا مختصرا لصحیح رسول‌الله(ص)»؛ «چه خوب بود اگر کتاب مختصرى شامل احادیث صحیح رسول اکرم جمع مى‌شد». بخارى مى‌گوید: این سخن در قلب من تأثیر کرد، لذا به جمع صحیح پرداختم^[۲]

بخارى چون کتاب خود را به پایان رساند، آن را به بزرگان و ائمه حدیث، مانند احمد بن حنبل، على بن مَدینى و یحیى بن معین، عرضه داشت. همگان تحسین کردند و به صحت و درستى آن، جز چهار حدیث، شهادت دادند. این کتاب با استقبال بسیار روبه‌رو شد و نود هزار تن، آن را از بخارى استماع نمودند^[۳]

ساختار

صحیح بخارى در 97 کتاب و 3450 باب تدوین شده و تعداد احادیث آن با احتساب احادیث مکرر به گفته ابن صلاح، 7275 حدیث و با حذف مکررات به گفته او و نووى حدود 4000 حدیث، اما به عقیده ابن حجر 2761 حدیث است^[۴]

ابن صلاح با مکررات، 7275 حدیث ضبط کرده و نووى و ابن تیمیه نیز در این شمارش از وى تبعیت نموده‌اند.

ابن خلدون در مقدمه العبر، 9200 حدیث تعداد نموده است. بعضى این شماره را غلط دانسته‌اند؛ زیرا وى، به ظن قوى، از نووى تبعیت کرده است؛ منتهى هنگام استنساخ، لفظ سبعة آلاف به تسعة تصحیف شده، ولى ابن حجر در تعقیب ابن صلاح و نووى یکان یکان ابواب صحیح را شماره کرده، پس گفته است: کلیه احادیث با حذف مکررات، 2602 حدیث است که بر این شماره، 159 حدیث معلقات مرفوعه و 1341 حدیث کلیه تعالیق اضافه مى‌شود... کلیه احادیث با مکررات بالغ بر 9082 حدیث است که طى 3450 باب در صد و چند کتاب از 289 شیخ نقل شده که از آنان بخارى به 134 شیخ از مسلم منفرد است. با تحقیق ابن حجر معلوم مى‌شود سخن ابن خلدون اشتاه نیست، بلکه ممکن است این اشتباه در نقل کلام ابن صلاح به وجود آمده و نووى هم دچار اشتباه مزبور، که مسلما از ناحیه نسخه‌نویسان رخ داده، شده باشد^[۵]

مؤلف در این کتاب یازده جلدى، احادیث را به‌طور موضوعى در باب‌هاى زیر جاى داده است: «بدء الوحی»، «الإیمان»، «العلم»، «الوضوء»، «الغسل»، «الحیض» و «الصلوة». در بخش‌هاى دوم، سوم و چهارم کتاب، ابواب فقهى گنجانده شده است. بخارى در بخش پنجم، به مناقب و مغازى پرداخته و بخش ششم را به تفسیر آیات قرآن و بخش هفتم را به پاره‌اى از ابواب فقهى، مانند نکاح و طلاق، اختصاص داده است. او در بخش هشتم، روایاتى را در زمینه ادعیه و برخى مسائل فقهى و در واپسین بخش کتاب خویش، «منامات»، «فتن»، «أخبار آحاد» و «اعتصام به کتاب و سنت» و «توحید» را به‌عنوان حُسن ختام آن، آورده است^[۶]

گزارش محتوا

کتاب با مقدمه شیخ محمد محى‌الدین عبدالحمید، رئیس «لجنة إحیاء کتب السنة» - که حاوى شیوه تحقیق و زندگى‌نامه مؤلف و... - است، آغاز شده است.

متأسفانه بخارى در آغاز کتابش خطبه یا مقدمه‌اى ارائه نکرده است تا از داده‌هاى آن در توصیف کتابش بهره گیریم^[۷]

بخارى براى انتخاب حدیث صحیح، معیارى داشته که به «شرط بخارى» معروف شده است. برطبق آن، او حدیثى را صحیح مى‌داند که محدثان بزرگ نسبت به وثاقت فردفردِ سلسله راویان آن تا یک صحابى مشهور اتفاق نظر داشته باشند و سند آن نیز متصل و غیر مقطوع باشد. اگر دو راوى یا بیشتر از یک صحابى روایت کنند چه بهتر، ولى اگر تنها یک راوى معتبر روایت نماید، باز هم کافى است^[۸]

بخارى عنوان نخستین باب کتاب را «کیف بدء الوحی» آورده و برخلاف ابواب دیگر لفظ «باب» را در ابتداى آن قرار نداده است، مى‌گوید: سر آن این است که این باب، أم‌الأبواب و مَقسَم سایر باب‌هاست نه قسیم آنها؛ ازاین‌رو عنوان آن نیز با ابواب دیگر تفاوت دارد^[۹]

از مزایاى صحیح بخارى این است که براى ابواب، عناوینى ذکر مى‌کند که مى‌توان از آن عناوین نظریه وى را در مسائل فقهى استنباط کرد و نیز وى در ابتداى هر باب، آیات متناسب با عنوان هر باب را آورده است^[۱۰]

از ویژگى‌هاى این کتاب، عناوین ابواب (تراجم ابواب) آن است که به عقیده شارحان کتاب (از جمله نووى و ابن حجر) نشان مى‌دهد که مقصود بخارى صرفاً گردآورى احادیث نبوده، بلکه مراد وى بیان استنباطش از آنها و استدلال براى موضوعاتى مختلف همچون اصول، فروع، آداب و امثال... بوده است و چون این عناوین بیشتر بر تفسیر، تبیین و تأویل احادیث مشکل و مجمل مشتمل است، آنها را بیانگر فقه بخارى دانسته‌اند و گفته‌اند که بخارى در این کتاب، فراتر از یک محدث صرف و به‌صورت فقیهى ماهر جلوه کرده است. به همین دلیل، او برخى از احادیث را برحسب بابى که در نظر داشته، تکرار یا تقطیع کرده و همراه با آن، نکات فقهى، حکمى و آیات الاحکام آورده است و حتى در برخى ابواب هیچ آیه یا حدیثى ذکر نکرده که به نظر برخى مى‌فهماند که وى درباره آن موضوع، طبق شرایط خود حدیثى نیافته است. ابن حجر اقسام مختلف عناوین ابواب را در صحیح بخارى برشمرده است؛ از جمله: عناوین مشابه با الفاظ حدیث راجع به آن و عناوین مغایر، عناوین واضح‌تر از احادیث باب و عناوین مجمل‌تر و عناوین استفهامى. او همچنین برخى از کتاب‌هاى نوشته‌شده در این باره را نام برده است^[۱۱]

از دیگر ویژگى‌هاى صحیح بخارى، وجود احادیث «معلق» در آن است. مراد از تعلیق حذف یک نفر یا بیشتر از ابتداى سند حدیث است. ابن حجر آن دسته از احادیث مرفوع (یعنى احادیثى که در آخر سند به پیامبر(ص) منتسب و متعلق شود) را که همواره در کتاب به‌صورت معلق آمده‌اند، به دو گروه تقسیم کرده است:

احادیثى که با الفاظى حاکى از جزم به صدور حدیث آمده‌اند؛ مانند «قال»؛
آنهایى که با چنین الفاظى نیامده‌اند (مانند روی عن و...). آنگاه درباره احادیث دسته اول حکم به صحت مى‌کند و دسته دوم را هم جز به‌ندرت (یعنى درباره حدیثى که ضعیف و مغایر با شرط بخارى بوده و ضعف آن به‌هیچ‌روى جبران نشده باشد) مقبول مى‌داند. همچنین درباره احادیث موقوف (احادیثى که بدون اسناد به پیامبر اکرم(ص)، از صحابى روایت شود) مى‌گوید که بخارى این احادیث را، که مشتمل بر فتاوى صحابه و تابعین و تفاسیر آیات است، براى زمینه‌سازى و قبولاندن مسلک انتخابى خود در موارد اختلاف آورده است؛ هرچند این احادیث مشمول شرط وى نباشد. بنابراین، مقصود اصلى از تدوین این کتاب، گردآورى احادیث صحیح مستند بوده و احادیث معلق و موقوف به‌منظور استشهاد و تفسیر نقاط مبهم و مجمل در احادیث مزبور آمده است. ابن حجر در نوشته‌اى با عنوان «تعلیق التعلیق» با برشمردن آن گروه از احادیث مرفوع و موقوف که در صحیح بخارى به‌صورت معلق آمده، با استمداد از آثار بخارى یا دیگران، به تکمیل سند حدیث مبادرت کرده است^[۱۲]

بزرگان حدیث از اعصار گذشته تاکنون به شرح کتاب صحیح بخارى همت گماشته‌اند. شاید کمتر کتابى به اندازه آن شرح و تعلیقه داشته باشد. از جمله شروح مشهور صحیح بخارى عبارت است از:

شرح امام ابوسلیمان احمد بن محمد بن ابراهیم بن خطاب البستى الخطابى (متوفى 338) با نام #:إعلام السنن؛
فتح الباری شرح صحیح البخاری، نوشته حافظ شهاب‌الدین ابن حجر عسقلانى (متوفى 852)؛
عمدة القاری فی شرح البخاری، تألیف محمود بن احمد عینى (متوفى 855)؛
إرشاد السّاری فی شرح البخاری، از احمد بن محمد بن ابى‌بکر قسطلانى (متوفى 923)؛
شرح ابوزید عبدالقادر بن على فاسى^[۱۳]

وضعیت کتاب

فهرست مطالب هر جلد، در پایان همان جلد آمده است.

پاورقى‌هاى کتاب به ذکر اختلاف نسخ و ابهام‌زدایى از بعضى از لغات و روات و نیز ذکر آدرس آیات اختصاص یافته است.

پانویس

↑ کاظم مدیر شانه‌چى، 1388ش، ص45
↑ کاظم مدیر شانه‌چى، 1381ش، ص64 و 65
↑ الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص380
↑ همان؛ همان، ص379
↑ کاظم مدیر شانه‌چى، 1388ش، ص45
↑ محمدحسن زمانى، ص84
↑ سید مهدى علمى حسینى و همکاران، ص81
↑ الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص379
↑ همان
↑ کاظم مدیر شانه‌چى، 1388ش، ص46
↑ الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص379
↑ همان
↑ همان، ص380

منابع مقاله

الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلى حداد عادل، بنیاد دائرةالمعارف اسلامى، چاپ دوم، 1375، تهران.
کاظم مدیر شانه‌چى، تاریخ حدیث (با اضافات)، انتشارات سمت، چاپ هفتم، 1388، تهران.
کاظم مدیر شانه‌چى، علم الحدیث، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ شانزدهم، 1381، قم.
سید مهدى علمى حسینى و همکاران، «بررسى تطبیقى رویکرد فریقین به قرآن»، آموزه‌هاى قرآنى، شماره 20، پاییز و زمستان 1393،
محمدحسن زمانى، «نگاهى به صحیح بخارى»، مجله علوم حدیث، تابستان 1381، شماره 24،
مقدمه و متن کتاب.

وابسته‌ها

صحيح بخاری و مسلم در ترازوی نقد

[1] کاظم مدیر شانه‌چى، 1388ش، ص45

[2] کاظم مدیر شانه‌چى، 1381ش، ص64 و 65

[3] الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص380

[4] همان؛ همان، ص379

[5] کاظم مدیر شانه‌چى، 1388ش، ص45

[6] محمدحسن زمانى، ص84

[7] سید مهدى علمى حسینى و همکاران، ص81

[8] الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص379

[9] همان

[10] کاظم مدیر شانه‌چى، 1388ش، ص46

[11] الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص379

[12] همان

[13] همان، ص380

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-<div class='wikiInfo'>
+{{جعبه اطلاعات کتاب
-[[پرونده:NUR34072J1.jpg|بندانگشتی|‏صحیح البخاري]]
+| تصویر =NUR34072J1.jpg
-{| class="wikitable aboutBookTable" style="text-align:Right"
+| عنوان =‏صحیح البخاری
-|+ |
+| عنوان‌های دیگر =
-|-
+| پدیدآوران =
-! نام کتاب!! data-type='bookName'|‏صحیح البخاري
+[[مصر. وزارة الأوقاف. المجلس الأعلی للشئون الإسلامیة. لجنة إحیاء کتب السنة]] (محقق)
-|-
-|نام های دیگر کتاب
-|data-type='otherBookNames'|
-|-
-|پدیدآورندگان
-|data-type='authors'|[[مصر. وزارة الأوقاف. المجلس الأعلی للشئون الإسلامیة. لجنة إحیاء کتب السنة]] (محقق)
-[[بخاری، محمد بن اسماعیل]] (نويسنده)
+[[بخاری، محمد بن اسماعیل]] (نویسنده)
-|-
+| زبان =عربی
-|زبان
+| کد کنگره =
-|data-type='language'|عربی
+| موضوع =
-|-
-|کد کنگره
-|data-type='congeressCode' style='direction:ltr'|
-|-
-|موضوع
-|data-type='subject'|
-|-
-|ناشر
-|data-type='publisher'|جمهوریة مصر العربية، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلی للشئون الاسلامية، لجنة إحياء کتب السنة ج: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
-جمهوریة مصر العربية، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلی للشئون الاسلامية، مرکز السيرة و السنة ج: 8, 9, 10, 11
+| ناشر =
-|-
+جمهوریة مصر العربیة، وزارة الاوقاف، المجلس الاعلی للشئون الاسلامية، لجنة إحیاء کتب السنة ج: 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7
-|مکان نشر
+| مکان نشر =قاهره - مصر
-|data-type='publishPlace'|قاهره - مصر
+| سال نشر = 1410 ق یا 1990 م
-|-
-|سال نشر
-|data-type='publishYear'| 1410 هـ.ق یا 1990 م
-|-class='articleCode'
-|کد اتوماسیون
-|data-type='automationCode'|34072
-|}
-</div>
+| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE34072AUTOMATIONCODE
+| چاپ =2
+| تعداد جلد =11
+| کتابخانۀ دیجیتال نور =
+| کتابخوان همراه نور =34072
+| کد پدیدآور =
-== معرفى اجمالى ==
+| پس از =
+| پیش از =
+}}
+'''صحيح البخاري''' یا '''الجامع الصحيح المسند'''، تألیف [[ابوعبدالله محمد بن اسماعیل بخارى جعفى]]، از محدثین معروف قرن سوم هجرى، به زبان عربى است. بخارى این کتاب را در مدت 16 سال گردآورى کرده است<ref>کاظم مدیر شانه‌چى، 1388ش، ص45</ref>
+این کتاب توسط «لجنة إحیاء کتب السنة بالمجلس الأعلى للشئون الإسلامیة» مورد تحقیق قرار گرفته است.
-«صحيح البخاري» يا «الجامع الصحيح المسند»، تأليف ابوعبدالله محمد بن اسماعيل بخارى جعفى، از محدثين معروف قرن سوم هجرى، به زبان عربى است. بخارى اين كتاب را در مدت 16 سال گردآورى كرده است (كاظم مدير شانه‌چى، 1388ش، ص45).
+وجه تسمیه کتاب بخارى به «صحیح»، آن است که وى شرایطى براى ناقلین حدیث که موجب اطمینان و وثاقت در نقل آنان باشد، مقرر داشت و صحیح خود را از احادیثى که واجد شرایط مزبور بود انتخاب و تدوین نمود؛ زیرا در [[موطأ الإمام مالک|«موطأ» مالک]] و دیگر از کتب قدما به این معنا توجهى نشده بود. محرک اولیه این کار، اسحاق بن راهویه امام حدیث و استاد بخارى است که به شاگردان خود گفت: «لو جمعتم کتابا مختصرا لصحیح رسول‌الله(ص)»؛ «چه خوب بود اگر کتاب مختصرى شامل احادیث صحیح رسول اکرم جمع مى‌شد». بخارى مى‌گوید: این سخن در قلب من تأثیر کرد، لذا به جمع صحیح پرداختم<ref>کاظم مدیر شانه‌چى، 1381ش، ص64 و 65</ref>
-اين كتاب توسط «لجنة إحياء كتب السنة بالمجلس الأعلى للشئون الإسلامية» مورد تحقيق قرار گرفته است.
+بخارى چون کتاب خود را به پایان رساند، آن را به بزرگان و ائمه حدیث، مانند [[احمد بن حنبل]]، [[على بن مَدینى]] و [[یحیى بن معین]]، عرضه داشت. همگان تحسین کردند و به صحت و درستى آن، جز چهار حدیث، شهادت دادند. این کتاب با استقبال بسیار روبه‌رو شد و نود هزار تن، آن را از بخارى استماع نمودند<ref>الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص380</ref>
-وجه تسميه كتاب بخارى به «صحيح»، آن است كه وى شرايطى براى ناقلين حديث كه موجب اطمينان و وثاقت در نقل آنان باشد، مقرر داشت و صحيح خود را از احاديثى كه واجد شرايط مزبور بود انتخاب و تدوين نمود؛ زيرا در «موطأ» مالك و ديگر از كتب قدما به اين معنا توجهى نشده بود. محرك اوليه اين كار، اسحاق بن راهويه امام حديث و استاد بخارى است كه به شاگردان خود گفت: «لو جمعتم كتابا مختصرا لصحيح رسول‌الله(ص)»؛ «چه خوب بود اگر كتاب مختصرى شامل احاديث صحيح رسول اكرم جمع مى‌شد». بخارى مى‌گويد: اين سخن در قلب من تأثير كرد، لذا به جمع صحيح پرداختم (كاظم مدير شانه‌چى، 1381ش، ص64 و 65).
-بخارى چون كتاب خود را به پايان رساند، آن را به بزرگان و ائمه حديث، مانند احمد بن حنبل، على بن مَدينى و يحيى بن معين، عرضه داشت. همگان تحسين كردند و به صحت و درستى آن، جز چهار حديث، شهادت دادند. اين كتاب با استقبال بسيار روبه‌رو شد و نود هزار تن، آن را از بخارى استماع نمودند (الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص380).
 == ساختار ==
+صحیح بخارى در 97 کتاب و 3450 باب تدوین شده و تعداد احادیث آن با احتساب احادیث مکرر به گفته ابن صلاح، 7275 حدیث و با حذف مکررات به گفته او و نووى حدود 4000 حدیث، اما به عقیده ابن حجر 2761 حدیث است<ref>همان؛ همان، ص379</ref>
+ابن صلاح با مکررات، 7275 حدیث ضبط کرده و نووى و [[ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم|ابن تیمیه]] نیز در این شمارش از وى تبعیت نموده‌اند.
-صحيح بخارى در 97 كتاب و 3450 باب تدوين شده و تعداد احاديث آن با احتساب احاديث مكرر به گفته ابن صلاح، 7275 حديث و با حذف مكررات به گفته او و نووى حدود 4000 حديث، اما به عقيده ابن حجر 2761 حديث است (همان؛ همان، ص379).
+[[ابن خلدون]] در مقدمه [[العبر]]، 9200 حدیث تعداد نموده است. بعضى این شماره را غلط دانسته‌اند؛ زیرا وى، به ظن قوى، از [[نووی، یحیی بن شرف|نووى]] تبعیت کرده است؛ منتهى هنگام استنساخ، لفظ سبعة آلاف به تسعة تصحیف شده، ولى [[ابن حجر عسقلانی|ابن حجر]] در تعقیب [[ابن صلاح]] و نووى یکان یکان ابواب صحیح را شماره کرده، پس گفته است: کلیه احادیث با حذف مکررات، 2602 حدیث است که بر این شماره، 159 حدیث معلقات مرفوعه و 1341 حدیث کلیه تعالیق اضافه مى‌شود... کلیه احادیث با مکررات بالغ بر 9082 حدیث است که طى 3450 باب در صد و چند کتاب از 289 شیخ نقل شده که از آنان بخارى به 134 شیخ از [[مسلم بن حجاج |مسلم]] منفرد است. با تحقیق ابن حجر معلوم مى‌شود سخن ابن خلدون اشتاه نیست، بلکه ممکن است این اشتباه در نقل کلام ابن صلاح به وجود آمده و نووى هم دچار اشتباه مزبور، که مسلما از ناحیه نسخه‌نویسان رخ داده، شده باشد<ref>کاظم مدیر شانه‌چى، 1388ش، ص45</ref>
-ابن صلاح با مكررات، 7275 حديث ضبط كرده و نووى و ابن تيميه نيز در اين شمارش از وى تبعيت نموده‌اند.
+مؤلف در این کتاب یازده جلدى، احادیث را به‌طور موضوعى در باب‌هاى زیر جاى داده است: «بدء الوحی»، «الإیمان»، «العلم»، «الوضوء»، «الغسل»، «الحیض» و «الصلوة». در بخش‌هاى دوم، سوم و چهارم کتاب، ابواب فقهى گنجانده شده است. بخارى در بخش پنجم، به مناقب و مغازى پرداخته و بخش ششم را به تفسیر آیات قرآن و بخش هفتم را به پاره‌اى از ابواب فقهى، مانند نکاح و طلاق، اختصاص داده است. او در بخش هشتم، روایاتى را در زمینه ادعیه و برخى مسائل فقهى و در واپسین بخش کتاب خویش، «منامات»، «فتن»، «أخبار آحاد» و «اعتصام به کتاب و سنت» و «توحید» را به‌عنوان حُسن ختام آن، آورده است<ref>محمدحسن زمانى، ص84</ref>
-ابن خلدون در مقدمه العبر، 9200 حديث تعداد نموده است. بعضى اين شماره را غلط دانسته‌اند؛ زيرا وى، به ظن قوى، از نووى تبعيت كرده است؛ منتهى هنگام استنساخ، لفظ سبعة آلاف به تسعة تصحيف شده، ولى ابن حجر در تعقيب ابن صلاح و نووى يكان يكان ابواب صحيح را شماره كرده، پس گفته است: كليه احاديث با حذف مكررات، 2602 حديث است كه بر اين شماره، 159 حديث معلقات مرفوعه و 1341 حديث كليه تعاليق اضافه مى‌شود... كليه احاديث با مكررات بالغ بر 9082 حديث است كه طى 3450 باب در صد و چند كتاب از 289 شيخ نقل شده كه از آنان بخارى به 134 شيخ از مسلم منفرد است. با تحقيق ابن حجر معلوم مى‌شود سخن ابن خلدون اشتاه نيست، بلكه ممكن است اين اشتباه در نقل كلام ابن صلاح به وجود آمده و نووى هم دچار اشتباه مزبور، كه مسلما از ناحيه نسخه‌نويسان رخ داده، شده باشد (كاظم مدير شانه‌چى، 1388ش، ص45).
-مؤلف در اين كتاب يازده جلدى، احاديث را به‌طور موضوعى در باب‌هاى زير جاى داده است: «بدء الوحي»، «الإيمان»، «العلم»، «الوضوء»، «الغسل»، «الحيض» و «الصلوة». در بخش‌هاى دوم، سوم و چهارم كتاب، ابواب فقهى گنجانده شده است. بخارى در بخش پنجم، به مناقب و مغازى پرداخته و بخش ششم را به تفسير آيات قرآن و بخش هفتم را به پاره‌اى از ابواب فقهى، مانند نكاح و طلاق، اختصاص داده است. او در بخش هشتم، رواياتى را در زمينه ادعيه و برخى مسائل فقهى و در واپسين بخش كتاب خويش، «منامات»، «فتن»، «أخبار آحاد» و «اعتصام به كتاب و سنت» و «توحيد» را به‌عنوان حُسن ختام آن، آورده است (محمدحسن زمانى، ص84).
 == گزارش محتوا ==
+کتاب با مقدمه شیخ محمد محى‌الدین عبدالحمید، رئیس «لجنة إحیاء کتب السنة» - که حاوى شیوه تحقیق و زندگى‌نامه مؤلف و... - است، آغاز شده است.
+متأسفانه بخارى در آغاز کتابش خطبه یا مقدمه‌اى ارائه نکرده است تا از داده‌هاى آن در توصیف کتابش بهره گیریم<ref>سید مهدى علمى حسینى و همکاران، ص81</ref>
-كتاب با مقدمه شيخ محمد محى‌الدين عبدالحميد، رئيس «لجنة إحياء كتب السنة» - كه حاوى شيوه تحقيق و زندگى‌نامه مؤلف و... - است، آغاز شده است.
+بخارى براى انتخاب حدیث صحیح، معیارى داشته که به «شرط بخارى» معروف شده است. برطبق آن، او حدیثى را صحیح مى‌داند که محدثان بزرگ نسبت به وثاقت فردفردِ سلسله راویان آن تا یک صحابى مشهور اتفاق نظر داشته باشند و سند آن نیز متصل و غیر مقطوع باشد. اگر دو راوى یا بیشتر از یک صحابى روایت کنند چه بهتر، ولى اگر تنها یک راوى معتبر روایت نماید، باز هم کافى است<ref>الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص379</ref>
-متأسفانه بخارى در آغاز كتابش خطبه يا مقدمه‌اى ارائه نكرده است تا از داده‌هاى آن در توصيف كتابش بهره گيريم (سيد مهدى علمى حسينى و همكاران، ص81).
-بخارى براى انتخاب حديث صحيح، معيارى داشته كه به «شرط بخارى» معروف شده است. برطبق آن، او حديثى را صحيح مى‌داند كه محدثان بزرگ نسبت به وثاقت فردفردِ سلسله راويان آن تا يك صحابى مشهور اتفاق نظر داشته باشند و سند آن نيز متصل و غير مقطوع باشد. اگر دو راوى يا بيشتر از يك صحابى روايت كنند چه بهتر، ولى اگر تنها يك راوى معتبر روايت نمايد، باز هم كافى است (الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص379).
-بخارى عنوان نخستين باب كتاب را «كيف بدء الوحي» آورده و برخلاف ابواب ديگر لفظ «باب» را در ابتداى آن قرار نداده است، مى‌گويد: سر آن اين است كه اين باب، أم‌الأبواب و مَقسَم ساير باب‌هاست نه قسيم آنها؛ ازاين‌رو عنوان آن نيز با ابواب ديگر تفاوت دارد (همان).
-از مزاياى صحيح بخارى اين است كه براى ابواب، عناوينى ذكر مى‌كند كه مى‌توان از آن عناوين نظريه وى را در مسائل فقهى استنباط كرد و نيز وى در ابتداى هر باب، آيات متناسب با عنوان هر باب را آورده است (كاظم مدير شانه‌چى، 1388ش، ص46).
-از ويژگى‌هاى اين كتاب، عناوين ابواب (تراجم ابواب) آن است كه به عقيده شارحان كتاب (از جمله نووى و ابن حجر) نشان مى‌دهد كه مقصود بخارى صرفاً گردآورى احاديث نبوده، بلكه مراد وى بيان استنباطش از آنها و استدلال براى موضوعاتى مختلف همچون اصول، فروع، آداب و امثال... بوده است و چون اين عناوين بيشتر بر تفسير، تبيين و تأويل احاديث مشكل و مجمل مشتمل است، آنها را بيانگر فقه بخارى دانسته‌اند و گفته‌اند كه بخارى در اين كتاب، فراتر از يك محدث صرف و به‌صورت فقيهى ماهر جلوه كرده است. به همين دليل، او برخى از احاديث را برحسب بابى كه در نظر داشته، تكرار يا تقطيع كرده و همراه با آن، نكات فقهى، حكمى و آيات الاحكام آورده است و حتى در برخى ابواب هيچ آيه يا حديثى ذكر نكرده كه به نظر برخى مى‌فهماند كه وى درباره آن موضوع، طبق شرايط خود حديثى نيافته است. ابن حجر اقسام مختلف عناوين ابواب را در صحيح بخارى برشمرده است؛ از جمله: عناوين مشابه با الفاظ حديث راجع به آن و عناوين مغاير، عناوين واضح‌تر از احاديث باب و عناوين مجمل‌تر و عناوين استفهامى. او همچنين برخى از كتاب‌هاى نوشته‌شده در اين باره را نام برده است (الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص379).
-از ديگر ويژگى‌هاى صحيح بخارى، وجود احاديث «معلق» در آن است. مراد از تعليق حذف يك نفر يا بيشتر از ابتداى سند حديث است. ابن حجر آن دسته از احاديث مرفوع (يعنى احاديثى كه در آخر سند به پيامبر(ص) منتسب و متعلق شود) را كه همواره در كتاب به‌صورت معلق آمده‌اند، به دو گروه تقسيم كرده است:
-. احاديثى كه با الفاظى حاكى از جزم به صدور حديث آمده‌اند؛ مانند «قال»؛
+بخارى عنوان نخستین باب کتاب را «کیف بدء الوحی» آورده و برخلاف ابواب دیگر لفظ «باب» را در ابتداى آن قرار نداده است، مى‌گوید: سر آن این است که این باب، أم‌الأبواب و مَقسَم سایر باب‌هاست نه قسیم آنها؛ ازاین‌رو عنوان آن نیز با ابواب دیگر تفاوت دارد<ref>همان</ref>
-. آنهايى كه با چنين الفاظى نيامده‌اند (مانند روي عن و...). آنگاه درباره احاديث دسته اول حكم به صحت مى‌كند و دسته دوم را هم جز به‌ندرت (يعنى درباره حديثى كه ضعيف و مغاير با شرط بخارى بوده و ضعف آن به‌هيچ‌روى جبران نشده باشد) مقبول مى‌داند. همچنين درباره احاديث موقوف (احاديثى كه بدون اسناد به پيامبر اكرم(ص)، از صحابى روايت شود) مى‌گويد كه بخارى اين احاديث را، كه مشتمل بر فتاوى صحابه و تابعين و تفاسير آيات است، براى زمينه‌سازى و قبولاندن مسلك انتخابى خود در موارد اختلاف آورده است؛ هرچند اين احاديث مشمول شرط وى نباشد. بنابراين، مقصود اصلى از تدوين اين كتاب، گردآورى احاديث صحيح مستند بوده و احاديث معلق و موقوف به‌منظور استشهاد و تفسير نقاط مبهم و مجمل در احاديث مزبور آمده است. ابن حجر در نوشته‌اى با عنوان «تعليق التعليق» با برشمردن آن گروه از احاديث مرفوع و موقوف كه در صحيح بخارى به‌صورت معلق آمده، با استمداد از آثار بخارى يا ديگران، به تكميل سند حديث مبادرت كرده است (همان).
+از مزایاى صحیح بخارى این است که براى ابواب، عناوینى ذکر مى‌کند که مى‌توان از آن عناوین نظریه وى را در مسائل فقهى استنباط کرد و نیز وى در ابتداى هر باب، آیات متناسب با عنوان هر باب را آورده است<ref>کاظم مدیر شانه‌چى، 1388ش، ص46</ref>
-.== وضعيت كتاب ==
+از ویژگى‌هاى این کتاب، عناوین ابواب (تراجم ابواب) آن است که به عقیده شارحان کتاب (از جمله نووى و ابن حجر) نشان مى‌دهد که مقصود بخارى صرفاً گردآورى احادیث نبوده، بلکه مراد وى بیان استنباطش از آنها و استدلال براى موضوعاتى مختلف همچون اصول، فروع، آداب و امثال... بوده است و چون این عناوین بیشتر بر تفسیر، تبیین و تأویل احادیث مشکل و مجمل مشتمل است، آنها را بیانگر فقه بخارى دانسته‌اند و گفته‌اند که بخارى در این کتاب، فراتر از یک محدث صرف و به‌صورت فقیهى ماهر جلوه کرده است. به همین دلیل، او برخى از احادیث را برحسب بابى که در نظر داشته، تکرار یا تقطیع کرده و همراه با آن، نکات فقهى، حکمى و آیات الاحکام آورده است و حتى در برخى ابواب هیچ آیه یا حدیثى ذکر نکرده که به نظر برخى مى‌فهماند که وى درباره آن موضوع، طبق شرایط خود حدیثى نیافته است. ابن حجر اقسام مختلف عناوین ابواب را در صحیح بخارى برشمرده است؛ از جمله: عناوین مشابه با الفاظ حدیث راجع به آن و عناوین مغایر، عناوین واضح‌تر از احادیث باب و عناوین مجمل‌تر و عناوین استفهامى. او همچنین برخى از کتاب‌هاى نوشته‌شده در این باره را نام برده است<ref>الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، ج2، ص379</ref>
+از دیگر ویژگى‌هاى صحیح بخارى، وجود احادیث «معلق» در آن است. مراد از تعلیق حذف یک نفر یا بیشتر از ابتداى سند حدیث است. ابن حجر آن دسته از احادیث مرفوع (یعنى احادیثى که در آخر سند به پیامبر(ص) منتسب و متعلق شود) را که همواره در کتاب به‌صورت معلق آمده‌اند، به دو گروه تقسیم کرده است:
-بزرگان حديث از اعصار گذشته تاكنون به شرح كتاب صحيح بخارى همت گماشته‌اند. شايد كمتر كتابى به اندازه آن شرح و تعليقه داشته باشد. از جمله شروح مشهور صحيح بخارى عبارت است از:
+#احادیثى که با الفاظى حاکى از جزم به صدور حدیث آمده‌اند؛ مانند «قال»؛
+#آنهایى که با چنین الفاظى نیامده‌اند (مانند روی عن و...). آنگاه درباره احادیث دسته اول حکم به صحت مى‌کند و دسته دوم را هم جز به‌ندرت (یعنى درباره حدیثى که ضعیف و مغایر با شرط بخارى بوده و ضعف آن به‌هیچ‌روى جبران نشده باشد) مقبول مى‌داند. همچنین درباره احادیث موقوف (احادیثى که بدون اسناد به پیامبر اکرم(ص)، از صحابى روایت شود) مى‌گوید که بخارى این احادیث را، که مشتمل بر فتاوى صحابه و تابعین و تفاسیر آیات است، براى زمینه‌سازى و قبولاندن مسلک انتخابى خود در موارد اختلاف آورده است؛ هرچند این احادیث مشمول شرط وى نباشد. بنابراین، مقصود اصلى از تدوین این کتاب، گردآورى احادیث صحیح مستند بوده و احادیث معلق و موقوف به‌منظور استشهاد و تفسیر نقاط مبهم و مجمل در احادیث مزبور آمده است. ابن حجر در نوشته‌اى با عنوان «تعلیق التعلیق» با برشمردن آن گروه از احادیث مرفوع و موقوف که در صحیح بخارى به‌صورت معلق آمده، با استمداد از آثار بخارى یا دیگران، به تکمیل سند حدیث مبادرت کرده است<ref>همان</ref>
-. شرح امام ابوسليمان احمد بن محمد بن ابراهيم بن خطاب البستى الخطابى (متوفى 338) با نام إعلام السنن؛
+بزرگان حدیث از اعصار گذشته تاکنون به شرح کتاب صحیح بخارى همت گماشته‌اند. شاید کمتر کتابى به اندازه آن شرح و تعلیقه داشته باشد. از جمله شروح مشهور صحیح بخارى عبارت است از:
-. فتح الباري شرح صحيح البخاري، نوشته حافظ شهاب‌الدين ابن حجر عسقلانى (متوفى 852)؛
+# شرح امام [[ابوسلیمان احمد بن محمد بن ابراهیم بن خطاب البستى الخطابى]] (متوفى 338) با نام #:[[إعلام السنن]]؛
+# [[فتح الباری شرح صحیح البخاری]]، نوشته [[ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی|حافظ شهاب‌الدین ابن حجر عسقلانى]] (متوفى 852)؛
+# [[عمدة القاری فی شرح البخاری]]، تألیف [[محمود بن احمد عینى]] (متوفى 855)؛
+# [[إرشاد السّاری فی شرح البخاری]]، از [[احمد بن محمد بن ابى‌بکر قسطلانى]] (متوفى 923)؛
+# [[شرح ابوزید عبدالقادر بن على فاسى]]<ref>همان، ص380</ref>
-. عمدة القاري في شرح البخاري، تأليف محمود بن احمد عينى (متوفى 855)؛
+==وضعیت کتاب==
+فهرست مطالب هر جلد، در پایان همان جلد آمده است.
-. إرشاد السّاري في شرح البخاري، از احمد بن محمد بن ابى‌بكر قسطلانى (متوفى 923)؛
+پاورقى‌هاى کتاب به ذکر اختلاف نسخ و ابهام‌زدایى از بعضى از لغات و روات و نیز ذکر آدرس آیات اختصاص یافته است.
-. شرح ابوزيد عبدالقادر بن على فاسى (همان، ص380).
+==پانویس==
+<references/>
-فهرست مطالب هر جلد، در پايان همان جلد آمده است.
-پاورقى‌هاى كتاب به ذكر اختلاف نسخ و ابهام‌زدايى از بعضى از لغات و روات و نيز ذكر آدرس آيات اختصاص يافته است.
 == منابع مقاله ==
-. الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، دانشنامه جهان اسلام، زير نظر غلامعلى حداد عادل، بنياد دائرةالمعارف اسلامى، چاپ دوم، 1375، تهران.
+#الهامى، داود؛ هاشمى، رضا، دانشنامه جهان اسلام، زیر نظر غلامعلى حداد عادل، بنیاد دائرةالمعارف اسلامى، چاپ دوم، 1375، تهران.
+#کاظم مدیر شانه‌چى، تاریخ حدیث (با اضافات)، انتشارات سمت، چاپ هفتم، 1388، تهران.
+#کاظم مدیر شانه‌چى، علم الحدیث، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ شانزدهم، 1381، قم.
+#[[:noormags:1057366|سید مهدى علمى حسینى و همکاران، «بررسى تطبیقى رویکرد فریقین به قرآن»، آموزه‌هاى قرآنى، شماره 20، پاییز و زمستان 1393]]،
+#[[:noormags:1448|محمدحسن زمانى، «نگاهى به صحیح بخارى»، مجله علوم حدیث، تابستان 1381، شماره 24]]،
+#مقدمه و متن کتاب.
-. كاظم مدير شانه‌چى، تاريخ حديث (با اضافات)، انتشارات سمت، چاپ هفتم، 1388، تهران.
+==وابسته‌ها==
+[[صحيح بخاری و مسلم در ترازوی نقد]]
-. كاظم مدير شانه‌چى، علم الحديث، جامعه مدرسين حوزه علميه قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ شانزدهم، 1381، قم.
-. سيد مهدى علمى حسينى و همكاران، «بررسى تطبيقى رويكرد فريقين به قرآن»، آموزه‌هاى قرآنى، شماره 20، پاييز و زمستان 1393، درج در پايگاه مجلات تخصصى نور، به آدرس:  http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/downloadpdf/1057366 .
-. محمدحسن زمانى، «نگاهى به صحيح بخارى»، مجله علوم حديث، تابستان 1381، شماره 24، درج‌شده در پايگاه مجلات تخصصى نور، به آدرس:  http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1448 .
-. مقدمه و متن كتاب.
-== پیوندها ==
 [[رده:کتاب‌شناسی]]
+[[رده:اسلام، عرفان، غیره]]
+[[رده:حدیث]]
+[[رده:متون احادیث]]
+[[رده:احادیث اهل سنت]]