غاية الوصول في شرح لب الأصول

غاية الوصول في شرح لب الأصول
پدیدآوران	سبکی، عبدالوهاب بن علی (نویسنده) انصاری، زکریا بن محمد (شارح)
عنوان‌های دیگر	لب الأصول. شرح کتاب غاية الوصول في شرح لب الأصول جمع الجوامع. برگزيده. شرح لب الأصول
ناشر	دارالكتب العربية الكبرى
مکان نشر	مصر
سال نشر	[--13]
چاپ	چاپ اول
موضوع	سبکي‌، عبدالوها‌ب‌ بن‌ علي‌. جمع‌ الجوامع‌ في‌ اصول‌ الفقه‌ - نقد و تفسير اصول فقه اهل سنت - قرن 8 ق.
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏/س2 ج8022 / 156 BP

غاية الوصول في شرح لب الأصول، کتابی است در شرح «لب الأصول» که هر دو از آثار ابویحیی زکریا انصاری شافعی (متوفی 910ق) می‌باشد. «لب الأصول» نیز خود تلخیصی است از کتاب «جمع الجوامع في أصول الفقه» امام تاج‌الدین سبکی (متوفی 771ق).

در نوشتار حاضر، ابتدا، به‌صورت خلاصه و مختصر، به معرفی و بیان برخی از خصوصیات و ویژگی‌های متن اصلی پرداخته شده و سپس تلخیص و شرح آن، معرفی شده است.

متن

«جمع الجوامع» سبکی، از مهم‌ترین کتاب‌های اصولی اهل سنت است که به نوشته مؤلف آن در مقدمه، برگزیده دو کتاب اصولی است‌: یکی شرح او بر مختصر «المنتهی» اثر ابن‌ حاجب («رفع الحاجب عن مختصر ابن ‌الحاجب»‌) و دیگری شرح مشترک او و پدرش‌، تقی‌الدین سبکی، بر «منهاج الوصول» بیضاوی («الإبهاج»‌)؛ البته‌، بنا به گفته برخی و نیز خود سبکی، وی برخی آرای کلامی و اصولی را نخستین بار در این کتاب مطرح کرده است. او در مقدمه «جمع الجوامع»‌، این کتاب را چکیده مباحث یک‌صد منبع پیش از آن شمرده است‌.

ساختار و محتوای متن

«جمع الجوامع» در چند مقدمه و هفت بخش اصلی تدوین شده است‌. مقدمه‌ها مشتملند بر کلیاتی که غالبا از مبادی کلامی علم اصول است و آگاهی از آن‌ها برای درک علم اصول ضروری بشمار می‌رود، مانند تعریف علم فقه و اصول فقه، اقسام تکلیف، اقسام واجب و شروط تحقق تکلیف. عناوین بخش‌های اصلی کتاب عبارتند از: کتاب (قرآن) و مباحث اقوال (الفاظ)، سنت، اجماع، قیاس، استدلال، تعادل و تراجیح و اجتهاد؛ ازاین‌رو، این کتاب‌، همچنان‌که مؤلف در مقدمه و اثر دیگر خود، «طبقات الشافعية الكبری»، تصریح کرده است‌، یک منبع اصولی صرف نیست و مباحث کلامی بسیاری را نیز در بر دارد.

اهمیت متن

جایگاه علمی سبکی و ویژگی‌ها و مزایای «جمع الجوامع»‌، مانند ساختار و محتوای غنی و ایجاز و اختصار، استفاده از تعابیر روشن و دقیق‌، پرهیز از مباحث جدلی و اختلاف‌برانگیز و جامعیت‌، موجب توجه ویژه علمای متأخر به آن شده است‌، تا آنجا که این کتاب یکی از منابع اصلی پنج‌گانه در اصول فقه اهل سنت بشمار می‌رود و تا سال‌های اخیر در حوزه‌های علوم دینی اهل سنت‌، مانند «جامع الازهر»، کتاب درسی مهمی محسوب می‌شده است. بر این اساس‌، شروح متعددی بر آن نگاشته شده که از مهم‌ترین آنها، عبارت است از شرح بدرالدین محمد زَرکشی (متوفی ۷۹۴ق)، به نام «تشنيف المسامع بجمعِ الجوامع» که از قدیم‌ترین شروح است‌.

تلخیص و شرح

این تلخیص و شرح، برای دانشجویان علوم اسلامی به‌طور عام و دانشجویان و دانش‌پژوهان علم اصول فقه به‌صورت خاص، دارای اهمیت ویژه‌ای است؛ زیرا این اثر، با بسیاری از فروع علوم اسلامی، از جمله سیره نبوی(ص)، احادیث شریف، اصول تفسیر و سایر رشته‌های فقهی، در ارتباط می‌باشد.

روش شرح، به‌صورت مزجی می‌باشد؛ بدین صورت که قسمت‌هایی از متن تلخیص، درون پرانتز قرار گرفته و در ادامه، به‌صورت منسجم و پیوسته، به تشریح و توضیح آن، پرداخته شده است، به‌طوری‌که در صورت حذف پرانتز، خللی به متن وارد نمی‌شود.

کتاب، با مقدمه کوتاهی از نویسنده در اشاره به نام و موضوع آن، آغاز و مطالب در قالب هفت کتاب به شرح ذیل، مباحث مربوط به هریک، سامان‌دهی شده است:

1. حجیت کتاب: که در آن، به مباحثی همچون منطوق و مفهوم، حروف، امر، عام و خاص، مطلق و مقید، مجمل، بیان و نسخ.
2. سنت: در این قسمت، به مباحث مربوط به اخبار، از جمله خبر متواتر و واحد، پرداخته شده است.
3. اجماع.
4. قیاس: در این قسمت، اشکالات واردشده بر قیاس نیز مورد بحث قرار گرفته است.
5. استدلال.
6. تعادل و تراجیح.
7. اجتهاد و تقلید.

در پایان کتاب، مبحثی تحت عنوان «خاتمه» مطرح گردیده که در آن، به اهمیت معرفت و شناخت خداوند تعالی اشاره گردیده و این معرفت، اولین واجب از میان واجبات، دانسته شده است.

وضعیت کتاب

در پایین صفحات کتاب، حواشی شیخ محمد جوهری، در توضیح و شرح برخی از مطالب، آورده شده است.

فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. مرقاتی، سید طه، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی
3. بی‌نام، برگرفته از سایت «مكتبة الجامعة»، دوشنبه 25 مرداد 1400