قمی، محمدطاهر بن محمدحسین

    از ویکی‌نور
    محمدطاهر بن محمدحسین قمی
    نام محمدطاهر بن محمدحسین قمی
    نام‌های دیگر شیرازی، محمدطاهر بن محمدحسين

    نجفي، محمدطاهر بن محمدحسين

    نام پدر محمدحسین
    متولد قرن یازدهم
    محل تولد شیراز
    رحلت / 1098ق
    اساتید سید نورالدین بن علی عاملی

    شیخ محمد بن جابر بن عباس نجفی

    برخی آثار ‏الأربعين في إمامة الأئمة الطاهرين

    میراث اسلامی ایران

    کد مؤلف AUTHORCODE10468AUTHORCODE

    محمدطاهر بن محمدحسین قمی (متوفی 1098ق)، فقیه، متکلم، اخباری قرن یازدهم و از مشایخ اجازه شیخ حر عاملی و علامه مجلسی است. از آثار اوست: «حجةالإسلام في شرح تهذيب الأحكام»، الأربعين في فضائل أميرالمؤمنين و إمامة الأئمة المعصومين» و...

    تولد، تحصیلات و موقعیت اجتماعی

    سال تولد او دقیقاً معلوم نیست و در کتب اصحاب تراجم در این رابطه چیزی ذکر نشده است. زادگاهش شیراز بوده و در اوان جوانی به نجف اشرف کوچ کرد و در آنجا نشو و نما یافت. وی در نجف تحصیلات خود را به انجام رسانید و علوم و معارف الهی را کسب نمود و در علوم و فنون مختلف صاحب‌نظر شد. بعد از اتمام مراحل تحصیل، به شهر مقدس قم منتقل شد و در آنجا به مقام زعامت و مرجعیت نائل آمد و مرتبه شیخ‌‏الاسلام و امامت جمعه و جماعت را در این شهر عهده‌‏دار گردید. او در میان اقشار مختلف مردم محبوبیتی فراوان داشت و دستوراتش را همگان پیروی می‌کردند[۱].

    او نماز جمعه می‌خواند و به تارکین آن انکار شدید داشت. معاند مذاق فلاسفه و صوفیه بوده و بین او و ملا خلیل قزوینی که نماز جمعه را در زمان غیبت حرام می‌دانسته، جریانی واقع شد. همچنین در مسئله تصوف نیز مکاتباتی بین او و یکی از علمای نامی وقت، به عمل آمد و رساله‌ای در رد صوفیه نوشته و جمعی از عرفا و علما را رد کرده است؛ بلکه می‌گویند که در چند رساله خود سماع و خرقه‌پوشی و پشمینه‌پوشی و چله‌نشینی و عزلت و انتفاع از مردم و به زبان آوردن لفظ طریقت و حقیقت و قول به عشق حقیقی و مکاشفات عرفانیه و نظایر این‌ها را از بدعت‌های مهلکه شمرده است[۲].

    گفتار بزرگان درباره ایشان

    علامه امینی از او چنین یاد می‌کند: مولی محمدطاهر بن محمدحسین شیرازی، نجفی، قمی، یکی از نوادری است که در دانش‌های گوناگون تبحری بسزا داشت و شخصیتی برجسته از مشایخ اجازات حدیث بود که زنجیره پیوسته اسانید بدیشان اتصال می‌یابد. او فقه سرشار را با فلسفه درست و بلندی پایه جمع کرده بود و آگاهی کامل از حدیث و آشنایی فراوان با ادب و فرهنگ داشت. فضیلت بسیار را با اندرزهای رسا، مواعظ سودمند، سخنان حکیمانه پرارج و شعر روان که به رشته‌های گوهر و دانه‌های جواهر می‌مانست درآمیخته بود. نویسندگان کتب رجال در ستایش و بزرگداشت وی بر یکدیگر سبقت گرفته‌اند.

    صاحب «أمل الآمال» می‌فرماید: او یکی از فضلای معاصر ما بشمار می‌رود؛ محققی دقیق النظر، ثقه و بسیار مورد اطمینان است. فقیهی آگاه از علم کلام و محدثی جلیل ‌القدر و بزرگوار است. محدث نوری نیز در «مستدرك الوسائل»، او را چنین توصیف می‌کند: عالم جلیل ارجمند، چهره برجسته و سرشناس طایفه شیعه و صاحب نگاشت‌هایی زیبا و سودمند[۳].

    اساتید

    باآنکه ارباب تراجم گفته‌‏اند: «وی برهه‌‏ای از زندگانی و عمر شریف خود را در حوزه نجف اشرف سپری کرده و سپس به قم منتقل شد و در آنجا به مرجعیت نائل گردیده است»، ولی در کتب رجالی، مشایخ و اساتید وی را یادآور نشده‌‏اند.

    او خود در آخر کتاب «حجة‏ الإسلام»، اساتید خود را که از آنان روایت کرده، ذکر می‌کند و نام دو تن از دانشمندان را یادآور می‏‌شود:

    1. سید نورالدین بن علی عاملی؛
    2. شیخ محمد بن جابر بن عباس نجفی[۴].

    شاگردان

    1. ملا محمدباقر مجلسی (1110ق)؛
    2. محمد بن حسن حرّ عاملی (1104ق)؛
    3. مولی محمدمحسن فیض کاشانی (1091ق)؛
    4. شیخ نورالدین اخباری؛

    و..[۵].

    آثار

    از وی نوشته‌های ارزشمندی در موضوعات مختلف برجای مانده است. علامه امینی، از آثار وی، بیشترین تعداد را در کتاب شریف الغدير نام برده است (21 اثر) و به دلالت «معجم مؤلفي الشيعة» آثار یادشده از وی در «الذريعة إلی تصانيف الشيعة» در حقیقت 17 اثر است و این در حالی است که آثار وی مسلماً بیش از این است.

    1. عطیه ربانی و هدیه سلیمانی؛
    2. تحفة الأخيار و كشف‌ الأسرار (این کتاب شرح رائیه نویسنده در مدح امیر مؤمنان(ع) است)؛
    3. بهجة الدارين در حکمت؛
    4. رسالة السلامية، در جواز ترک «السلام عليك أيها النبي» در سلام نماز؛
    5. الجامع في أصول الفقه و الدين که آن را «حجةالإسلام في شرح تهذيب الأحكام» نام نهاده است؛
    6. الأربعين في فضائل أميرالمؤمنين و إمامة الأئمة المعصومين؛
    7. الفوائد الدينية في الرد علی الحكماء و الصوفية؛
    8. حكمة العارفين في رد شبهة المخالفين؛
    9. تنبيه الراقدين در مواعظ؛
    10. رساله در خلل نماز؛
    11. حق اليقين في معرفة أصول ‌الدين؛
    12. منهاج العارفين که در شرح رباعیات اوست؛
    13. فرقة الدارين در عدالت؛
    14. رساله در نماز شب؛
    15. رساله در اذکار؛
    16. شرح تهذيب الحديث؛
    17. رساله در فرائض؛
    18. رساله در رضاع؛
    19. مفتاح العدالة؛
    20. رسالة الجمعة؛
    21. سفينة النجاة؛
    22. اثناعشرية؛
    23. رساله در بیان حال و مآل ناصبی؛
    24. ترجمه مصائب النواصب؛
    25. ترجمه و شرح قصه ديك الجن اسحاق بن ابراهیم با هارون؛
    26. ترجمه حدیث اجتماع سعد بن عبدالله قمی با ناصبی؛
    27. فضیلت سوره قدر؛
    28. رساله در کفارات؛
    29. تحفة الدارين؛
    30. تحفه عباسی؛
    31. رساله در ترجمه نماز؛
    32. ترجمه و شرح خطبه شقشقیه؛
    33. تفسير الفاتحة و الإخلاص و القدر؛
    34. جامع صفوی؛
    35. رساله در زکات؛
    36. معالجة النفس؛
    37. نور الإيمان في فضائل القرآن؛
    38. مباحثة النفس؛
    39. منهج النجاة؛
    40. تحفه شاهی؛
    41. رساله در وجوب نماز جمعه؛
    42. مونس الأبرار؛
    43. محبان خدا؛
    44. ایمان اعطائی؛
    45. ترجمه تنبيه الراقدين؛
    46. كشف‌ الأسرار؛
    47. تحفة العقلاء؛
    48. رساله در بیان قرائات احسن؛
    49. مرآت جنت و نار؛
    50. رساله در مناسک حج[۶].

    وفات

    ایشان در سال 1098ق، در قم وفات نمود و در قبرستان شیخان دفن گردید[۷]. البته مولی فتحعلی در صفحه اول کتاب «حجة ‏الإسلام»، سال وفات وی را 1100ق، دانسته است[۸].

    پانویس

    1. ر.ک: مبلغی، محمدرضا، مجله: نامه قم
    2. ر.ک: درگاهی، حسین؛ طارمی، حسن، صفحه یازدهم
    3. ر.ک: همان، صفحه یازدهم و دوازدهم
    4. ر.ک: مبلغی، محمدرضا، مجله: نامه قم
    5. ر.ک: همان
    6. درگاهی، حسین؛ طارمی، حسن، صفحه دوازدهم تا هفدهم
    7. ر.ک: همان، صفحه بیست‌ودوم
    8. ر.ک: مبلغی، محمدرضا، مجله: نامه قم

    منابع مقاله

    1. درگاهی، حسین؛ طارمی، حسن، «سفينة النجاة»، تألیف محمدطاهر قمی، انتشارات نیک معارف، تهران، چاپ اول، 1373ش.
    2. مبلغی، محمدرضا، «زندگی، آثار و احوال مولی محمدطاهر قمی»، مجله: نامه قم، شماره 19 و 20، پاییز و زمستان 1381

    وابسته‌ها

    ‏الأربعين في إمامة الأئمة الطاهرين

    میراث اسلامی ایران

    دوازده رساله فقهی درباره نماز جمعه از روزگار صفوی

    سفينة النجاة

    ترتیب التهذیب و یلیه کتاب حجةالاسلام فی شرح تهذیب الاحکام