مالک بن انس

    از ویکی‌نور
    مالک بن انس
    نام مالک بن انس
    نام‌های دیگر امام مالک
    نام پدر انس
    متولد 93 یا 95ق
    محل تولد مدینه
    رحلت 179 ق
    اساتید ابن هرمز

    ربیعة بن عبدالرحمن

    یحیى بن سعید انصارى

    برخی آثار المدونه الکبری

    موطأ الإمام مالک

    کد مؤلف AUTHORCODE11733AUTHORCODE

    ابوعبدالله مالک بن انس اصبحی (۹۳ – ۱۷۹ق)، دومین فقیه از فقهای چهارگانه اهل سنت، که فقه مالکی منتسب به او است.

    ولادت

    ابوعبدالله مالک بن انس بن مالک بن ابی عامر بن عمرو بن حارث حمیری اصبحی مدنی، در سال 93 یا 95ق، در مدینه به دنیا آمد و جز براى حج، سفر نکرد.

    تحصیلات

    بیشتر تحصیلات مالک، نزد ابن هرمز بود که در قرآن و سنن تبحر داشت و در سال 117ق، درگذشت. مالک به مدت سیزده سال از وى فقه آموخت. نام «ابن هرمز» عبدالرحمن است که از موالى هاشمیین بود و از ابوسعید خدرى و ابوهریره حدیث نقل کرده است و جمعى مثل ابوالزناد و زهرى از او روایت کرده‌اند.

    پس از مرگ ابن هرمز، مالک به ربیعة بن عبدالرحمن معروف به «ربیعة الرأى» روى آورد و فقه اهل رأى را نزد وى آموخت.

    مالک از محدثان زیادى، مانند نافع مولاى عمر و زهرى و یحیى بن سعید انصارى و ابوالزناد، عبدالله بن ذکوان، فقه و حدیث آموخت. از او نقل شده که مى‌گفت: «لقد أدرکت سبعین ممن یقولون: قال رسول‌الله».

    مالک بسیار به محضر حضرت صادق(ع) مشرف مى‌شد. از او نقل شده که مى‌گفت: آن جناب را جز در سه حالت ندیدم: یا به نماز اشتغال داشت و یا به قرائت قرآن و یا در حال روزه بود و مى‌گفت: وقتى که در محضرش سخن از رسول خدا(ص) مى‌رفت، رنگ مبارکش کبود و زرد مى‌شد.

    مالک پس از توشه گرفتن از علم دانشمندان زمانش شروع به تدریس کرد و در آغاز، در مسجد درس مى‌گفت و چون به بیمارى سلس البول مبتلا شد، به منزل منتقل گردید و تا آخر عمر از تدریس بازنایستاد.

    او بسیار باوقار و باهیبت بود؛ بلندبالا با صورتى سفید و مایل به سرخى و سرى بزرگ و اصلع. زمانى که نفس زکیه (محمد بن عبدالله بن حسن بن الحسن(ع) که در سال 144ق قیام کرد و در سال 145ق شهید شد) خروج کرد و مردم درباره همراهى با وى بااینکه با حکومت بنى عباس بیعت کرده بودند، فتوا خواستند، مالک فتواى مشهور خود را صادر کرد: «لیس لمستکره یمین»؛ «سوگند مکره، از نظر شرع معتبر نیست»؛ که در آن تلویحا بیعت خلفا را واجب العمل نمى‌دانست؛ ازاین‌رو والى مدینه جعفر بن سلیمان عموى منصور، مالک را تازیانه زد که در اثر کشانیدن وى بر زمین، دستش از کتف آسیب دید. مالک به درخواست منصور کتاب «موطأ» را در حدیث تدوین نمود که در آن آراى فقهاى صحابه نیز آمده است.

    شاگردان

    مالک از آن جهت که عمرى دراز کرد و چون در مدینه مى‌زیست که جایگاه نزول وحى و تشریع احکام و مقر اصحاب و مزار حاجیان بود، جمع کثیرى از وى علم آموختند. علاوه بر اینکه وى سرآمد فقهاى حجاز؛ یعنى مرکز فقه روایى بود.

    مشهورترین شاگرانش عبارتند از:

    1. لیث بن سعد، فقیه مصرى (94-175) که نخست از اصحاب مالک و بر مذهب او بود و بعدا خود مذهب خاصى اختیار نمود، ولى با مالک مکاتبه داشت؛
    2. شافعى؛
    3. عبدالله بن وهب که مردى ثقه بود و بیست سال ملازم مالک بود؛
    4. قعنبى، عبدالله بن مسلمة بن قعنب حارثى که اصول و فقه مالک و موطأ را از وى روایت کرد و مردى صالح و ثقه بود و در سال 221ق درگذشت؛
    5. معن بن عیسى القزاز که از اجله اصحاب مالک بود و از وى کتب و مصنفاتش را روایت نموده است؛
    6. داود بن ابى‌ذنبر و پسرش سعید که هر دو از مالک روایت کرده‌اند؛
    7. عبدالرحمن بن قاسم که مردى جواد و زاهد بود و جایزه سلطان را نمى‌پذیرفت. وى مسائل مالک را براى سایرین نقل کرده است و وفاتش در سال 191ق، رخ داد؛
    8. اشهب بن عبدالعزیز قیسى که مانند ابن قاسم، راوى مذهب مالک است و شاگرد وى و ابن قاسم بوده است. وى در سال 204ق وفات یافت. عبدالرحمن بن قاسم و اشهب، پس از عثمان بن حکم، مذهب مالک را در مصر انتشار داده که تا ورود شافعى به مصر، همان مذهب اکثر مردم آن دیار بود؛
    9. یحیى بن یحیى لیثى اندلسى که نزد مالک و ابن قاسم و ابن وهب فقه آموخت و فقه مالک در اندلس توسط وى انتشار یافت. وفاتش در سال 234ق است؛
    10. اسد بن فرات که در تونس به تعلیم پرداخت و سپس به حضور مالک به مدینه رفت و پس از سماع موطأ به عراق سفر کرد و نزد ابویوسف و شیبانى، فقه ابوحنیفه را فراگرفت و سبب انتشار مذهب مالک در آفریقا گردید؛
    11. ابن ماجشون، عبدالملک بن عبدالعزیز مصرى، وى در سال 212 یا 213 یا 214 وفات یافت[۱]

    وفات

    او در سال 179ق در مدینه درگذشت و در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.

    آثار

    1. الموطأ
    2. تفسیر غریب القرآن
    3. رسالة الی ابن وهب فی الرد علی القدریة
    4. رسالة فی الأقضیة

    پانویس

    1. ر.ک: مدير شانه‌چى، كاظم، ص189-194

    منابع مقاله

    مدیر شانه‌چى، کاظم، «تاریخ فقه مذاهب اسلامى»، مؤسسه بوستان کتاب، چاپ اول، 1389.


    وابسته‌ها