مجموعه آثار ثقة المحدثین مرحوم حاج شیخ عباس قمی (قدس‌سره)

مجموعه آثار ثقة المحدثین مرحوم حاج شیخ عباس قمی قدس‌سره
پدیدآوران	قیومی اصفهانی، جواد (محقق) قمی، عباس (نویسنده) فاطمی، ولی (محقق و مصحح)
ناشر	دار الثقلين
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1386 ش
چاپ	2
موضوع	اسلام - مجموعه‌ها دعاها
زبان	فارسی
تعداد جلد	4
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏4‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏ق‎‏8‎‏م‎‏3
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

مجموعه آثار ثقة المحدثين مرحوم حاج شيخ عباس قمى، مجموعه‌اى است دربردارنده آثار حاج شيخ عباس قمى به زبان فارسى كه كار تحقيق و تكميل و پاورقى جلد اول تا سوم آن را ولى فاطمى و كار تحقيق جلد چهارم آن را جواد قيومى انجام داده است.

ساختار

اين مجموعه در چهار جلد، گردآورى و تنظيم شده است. در جلد اول به ترتيب كتب «منازل الآخرة»، «شرح صد كلمه قصار»، «نزهة النواظر»، «كلمات طريفه» و «چهل حديث»، در جلد دوم به ترتيب كتب «باقيات الصالحات»، «دستورالعمل»، «لئالى منثوره»، «دوازده دعاى مأثوره» و «سير و سلوك امام رضا(ع) در سفر مرو»، در جلد سوم كتاب «جمال الأسبوع بكمال العمل المشروع» نوشته سيد بن طاووس (ترجمه عناوين و احاديث اين كتاب توسط مرحوم شيخ عباس قمى صورت گرفته است) و در جلد چهارم كتاب «علم اليقين في معرفة أصول‌الدين» گنجانده شده است.

گزارش محتوا

در جلد اول، ناشر، در مقدمه كوتاهى به معرفى اثر پرداخته و در همين جلد شرح حالى از مؤلف، توسط محقق ارائه گرديده است.

جلد اول، پنج كتاب را در بر دارد كه به ترتيب عبارتند از:

1. منازل الآخره: اين اثر، كتاب ارزنده‌اى مى‌باشد كه يادآور سفر پرفرازونشيب آخرت بوده و بااينكه سال‌ها از تأليف آن گذشته است، هنوز هم كتاب روز بشمار مى‌آيد.

   نویسنده در اين كتاب، با استفاده از آيات قرآن، احاديث، روايات و داستان‌هاى پندآموز، از سفر آخرت و منازل آن سخن به ميان آورده است

   كتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در نه فصل و يك خاتمه تنظيم شده است. در مقدمه، به اين نكته اشاره شده است كه عقل و نقل حكم مى‌كند شخصى كه عزم سفرى نمود، بايست زاد و توشه‌اى براى سفر خود مهيا كند و لذا سفر آخرت، به زاد و توشه سزاوارتر است

   در هر فصل، منزلى از منازل آخرت توضيح داده شده است. اين منازل به ترتيب عبارتند از: مرگ، قبر، برزخ، قيامت، بيرون آمدن از قبر، ميزان، حساب‌رسى، پرونده و صراط. در خاتمه نيز از عذاب جهنم و نعمات بهشت رضوان سخن گفته شده است.

2. شرح صد كلمه قصار: اين كتاب حاوى سخنان گهربار و حكمت‌آميز اميرالمؤمنين على(ع) است. مؤلف در اين كتاب، بيشتر كلمات قصار حضرت على(ع) از باب آخر «نهج‌البلاغة» را به ترتيب تهجى گردآورى كرده و شرح مختصرى به فارسى بر آن نوشته است. غالباً در ذيل كلمات، چند كلام از كلمات حكمت‌آميز كه اكثر آن‌ها از خود آن حضرت مى‌باشد، ذكر شده و در برخى موارد به‌مناسبت موضوع، اشعارى به زبان عربى يا فارسى، بدان افزوده شده است

   ابزار رياست، ميانه‌روى در دوستى و دشمنى، نيكى به نسل ديگران، قصد بد نداشتن، محروميت از دانش، نشانه كمال و عقل، سپاس قدرت و توانايى، دور ننمودن نعمت‌ها، جرأت در كارها، انفاق مايه فراوانى روزى، گرامى‌ترين بى‌نيازى، بهره‌بردارى از فرصت‌ها و تدبر و فهم، از جمله كلماتى هستند كه به شرح آن‌ها پرداخته شده است.

3. نزهة النواظر: اين كتاب كه دل و جان خواننده را خرم و بانشاط مى‌گرداند، در واقع همان «معدن الجواهر» كراجكى مى‌باشد كه شامل احاديث و حكمت‌هاى عدديه بوده و توسط شيخ عباس قمى، به فارسى ترجمه شده است

   كتاب با دو مقدمه از گردآورنده (ولى فاطمى) و مترجم (شيخ عباس قمى) در شرح حال نویسنده و توضيح چگونگى ترجمه، آغاز و مطالب در ده باب عدديه تنظيم شده است؛ بدين ترتيب كه در باب اول، خصلت‌هاى يگانه، در باب دوم، خصلت‌هاى دوگانه، در باب سوم، خصلت‌هاى سه‌گانه جاى گرفته و همين ترتيب تا باب دهم، رعايت گرديده است.

   محقق كتاب، در اين چاپ، برخى از جملات عربى را كه مرحوم قمى ترجمه ننموده، ترجمه كرده و بعضى از لغات مشكل را توضيح داده و نسخه‌بدل‌ها را نيز يادآور گرديده است. البته سعى شده است تا همه اين موارد، در پاورقى يا در ميان [] باشد تا با متن اصلى كتاب، اشتباه نشود و پاورقى‌هاى شيخ عباس قمى نيز با نشان «منه ره» مشخص گرديده است

4. كلمات طريفه: اين كتاب شامل پنجاه سخن تازه و نيكو مى‌باشد. اميرالمؤمنين(ع) در روايتى مى‌فرمايند: «به يقين اين قلب‌ها نيز همانند بدن‌ها خسته و رنجور مى‌شوند، پس براى (شادابى و نشاط) آنها، حكمت‌هاى تازه و نشاط‌آور بجوييد» و مؤلف با الهام از اين سخن ارزشمند، اثر حاضر را تأليف نموده است

   اين سخنان، در موضوعات مختلفى همچون: خوف و خشيت؛ رجاء و اميدوارى؛ غيرت و حميت؛ نكوهش شتاب‌زدگى و عجله؛ نكوهش غضب؛ ستايش بردبارى؛ مدح عفو؛ مدح رفق؛ نكوهش بدخلقى؛ نكوهش عداوت و ناسزاگويى؛ نكوهش خودبينى، نكوهش قساوت قلب و... مى‌باشد.

   محقق براى تصحيح اين كتاب، آن را با دو نسخه قديمى كه در تاريخ 1359 و 1366ق چاپ شده است، مقابله نموده و با توجه به اينكه بسيارى از نثر و نظم آن از كتاب‌هاى «معراج السعادة» و «گلستان سعدى» اقتباس شده، با مراجعه به آن‌ها، برخى از اغلاط متن، تصحيح شده است

5. چهل حديث: مؤلف در اين اثر، مجموعا چهل حديث را متذكر شده كه در ذيل بيشتر آن‌ها، دو يا سه روايت يا مطلب سودمند، يا چند شعر حكمت‌آميز آورده و چون نظر ايشان به انتفاع بردن عامه مردم بوده، لذا به همان ترجمه اكتفا كرده و شرح و توضيح خاصى پيرامون روايات، نداده است

جلد دوم، شامل پنج اثر ارزشمند زير مى‌باشد:

1. باقيات الصالحات: مجموعه‌اى است مشتمل بر مختصرى از اعمال شبانه‌روز و ذكر بعضى از نمازهاى مأثوره و مختصرى از عوذات، احراز، اذكار، ادعيه موجزه، خواص بعضى از سور و آيات و مجملى از آداب اموات كه مؤلف، آن‌ها را به هدف انضمام به كتاب شريف «مفاتيح الجنان»، جمع‌آورى كرده است

   نام كامل كتاب، «باقيات الصالحات في الأدعية و الصلوات المندوبات» بوده و در شش باب و يك خاتمه، به ترتيب زير، تنظيم شده است:

   باب اول، در مختصرى از اعمال شب و روز؛

   باب دوم، در ذكر بعضى از نمازهاى مستحبه؛

   باب سوم، در ادعيه و عوذات الام، اسقام، علل اعضا، تب و...؛

   باب چهارم، در ادعيه‌اى كه منتخب شده از كتاب كافى شريف؛

   باب پنجم، در ذكر بعضى احراز و ادعيه موجزه كه منتخب شده از «مهج الدعوات»؛

   باب ششم، در ذكر خواص بعض سور و آيات و ذكر بعض ادعيه و مطالب متفرقه؛

   خاتمه، در مجملى از احكام اموات

2. دستورالعمل: مجموعه‌اى است كه در آن، به‌صورت فهرست و اجمال، اعمال روزهاى سال، تاريخ ولادت و وفات چهارده معصوم(ع) و شرح مختصرى از زندگى آن بزرگواران، به نقل از مآخذ معتبرى همچون «مصباح» و «اقبال» گردآورى شده است

   نویسنده در مقدمه كتاب، به اين نكته اشاره دارد كه هرگاه در نقل اعمال، مأخذى ذكر نشده باشد، آن مطلب از كتاب «زاد المعاد» نقل گرديده است و ساير مآخذ، به‌صورت رمزى مشخص شده‌اند؛ بدين صورت كه: «سيد»، به سيد رضى‌الدين على بن طاووس، در كتاب «اقبال» و «شيخ»، به شيخ طوسى، در كتاب «مصباح» اشاره دارد. اين كتاب، مشتمل است بر يك مقدمه و دوازده باب و يك خاتمه

3. لئالى منثوره: خلاصه‌اى است از اذكار و آداب و ادعيه مأثوره كه در واقع تكمله‌اى مى‌باشد بر كتاب «هدية الزائرين و بهجة الناظرين» اثر خود مؤلف. اين كتاب در سه باب و يك خاتمه با عناوين «احراز و عوذات مأثوره»، «اذكار مأثوره» و «ادعيه و اذكار متعلقه به عادات و احوال و مطالب و مقاصد و غيره و برخى از آداب و سنن به‌مناسبت هر دعا» تنظيم شده است
4. دوازده دعاى مأثور: كتابى است دربردارنده دوازده دعاى مختصر و دو نماز براى گشايش كارها و اداى ديون و توسعه در معاش. برخى از اين دعاها، براى رفع پريشانى و بيمارى، قضاى حوائج، باز شدن ابواب فرج، دفع بلا، طلب روزى، گشايش و برطرف شدن سختى، زياد شدن حافظه و كامل شدن ايمان مى‌باشد
5. سير و سلوك امام رضا(ع) در سفر «مرو»: اين اثر، ترجمه حديث «رجاء بن ابى‌ضحاك» مى‌باشد كه به دستور مأمون، مأمور بردن امام رضا(ع) از مدينه به خراسان بود و مشتمل است بر فوايد زيادى، از جمله مختصرى از اعمال شبانه‌روز

در پايان اين جلد، به‌عنوان حسن ختام، مختصرى از مناقب و مكارم اخلاق امام رضا(ع) و دو تعويذ از آن حضرت و حديث «سلسلة الذهب»، توسط محقق، زينت‌بخش كتاب گرديده است

جلد سوم، دربردارنده كتاب «جمال الأسبوع بكمال العمل المشروع»، تأليف رضى‌الدين على بن طاووس مى‌باشد كه عناوين و احاديث آن را شيخ عباس قمى، ترجمه كرده است.

اين كتاب، در ده باب گردآورى شده و درباره نمازها، اذكار و ادعيه‌اى است كه شیعیان بايد در روزها و شب‌هاى هفته، ماه و سال بخوانند. باب نخست كتاب درباره دعاهاى روزهاى هفته‌است. بيشتر مطالبى كه در پى نه باب نخست مى‌آيد درباره روز جمعه و دعاهايى است كه در اين روز بايد خواند.

اين كتاب، پس از استنساخ از نسخه چاپ سنگى سال 1330 «ط عبدالرحيم» و تطبيق با نسخه مصحح عربى «ط آفاق» و تحقيق و تصحيح، چاپ شده است. از آنجا كه كتاب «جمال الأسبوع» مأخذ كتاب‌هاى معتبر بسيارى مى‌باشد، در استخراج مدارك، تنها به كتب پيش از آن اكتفا شده است. اين كتاب، مشتمل بر چهل و نه فصل مى‌باشد

جلد چهارم، دربردارنده كتاب «علم اليقين في معرفة أصول‌الدين»، تأليف حاج شيخ عباس قمى، با تحقيق جواد قيومى است. اين كتاب، برگرفته از كتاب «حق اليقين» مرحوم علامه مجلسى است. مرحوم محدث اين كتاب را در سال 1321ق و به زبان فارسى، تأليف نموده است.

دو مقدمه از محقق و نویسنده در معرفى كتاب و توضيح ابواب آن، آغازگر كتاب مى‌باشد و مطالب در پنج باب، با اثبات وجود صانع و بيان صفت عدالت او آغاز و پس از بحث از نبوت، به‌تفصيل به بحث امامت پرداخته شده است، آن‌گاه به‌طور گسترده، بحث مطاعن خلفاى سه‌گانه مطرح گرديده و پس از بيان مختصرى از احوال امام دوازدهم(ع) به بحث رجعت پرداخته شده و آنگاه با اثبات معاد و مجملى از مقدمات و توابع آن، كتاب به پايان رسيده است

باب اول، در سه فصل، درباره اقرار به وجود صانع عالم و صفات ثبوتيه و سلبيه او مى‌باشد

باب دوم، پيرامون عدل بوده و در پنج فصل، تنظيم شده است. در فصل اول، حسن و قبح اشياء توضيح داده شده و فصل دوم، در مورد آن است كه حق تعالى، هيچ‌گاه فعل قبيح انجام نمى‌دهد. فصل سوم، در بيان آن است كه بندگان در كارهاى خود مختارند. فصل چهارم، پيرامون آن است كه حق تعالى حكيم بوده و كار عبث نمى‌كند و فصل پنجم، در وجوب لطف بر حق تعالى مى‌باشد

باب سوم، در مورد نبوت بوده و داراى نه فصل است: فصل اول، در تعريف نبى و وجوب بعث آن بر حق تعالى است. فصل دوم، در اثبات عصمت انبياء(ع) مى‌باشد و در فصل سوم، به بيان اين نكته پرداخته شده كه نبى بايد افضل و اعلم از امت باشد و به صفت كمال، موصوف باشد. در اين فصل همچنين به اين مطلب پرداخته شده كه در ميان انبياء، بعضى از بعضى ديگر افضلند و فرق بين نبى و رسول چيست. فصل چهارم، در بيان طريق شناختن حقيقت نبى(ع) بوده و فصل پنجم، در بيان حقيقت پيامبرى حضرت محمد(ص) و ذكر بعضى از معجزات آن حضرت مى‌باشد. فصل ششم، در وجوب اعتقاد به معراج پيامبر(ص) و جسمانى بودن آن و فصل هفتم، در ذكر مجملى از چيزهايى است كه متعلق به پيامبر(ص) مى‌باشد، از جمله مسلم بودن پدران و اجداد گرامى ايشان. در فصل هشتم، مسائلى همچون مبعوث بودن يا نبودن آن حضرت بر ملائكه و متعبدبودن ايشان پيش از بعثت - البته نه بر شريعت انبياى سلف(ع) - مورد بحث قرار گرفته و در باب نهم، برخى از خصايص آن حضرت، بيان شده است

باب چهارم، داراى شش مقصد به ترتيب زير بوده و به مباحث مربوط به اثبات امامت، اختصاص يافته است:

مقصد اول، داراى سه مبحث در تعريف امام و وجوب نصب آن، شرايط امامت و مختصرى از خصايص امام(ع) و بيان طريق شناختن او مى‌باشد

مقصد دوم، در اثبات امامت اميرالمؤمنين(ع) و ادله مربوط به آن بودهو در مقصد سوم، مختصرى از مطاعن جماعتى كه حق آن حضرت را غصب كردند، ذكر شده است

مقصد چهارم، در بيان امامت ساير ائمه(ع) بودهو در مقصد پنجم، مختصرى از احوال امام دوازدهم(عج) و سفراى آن حضرت آمدهو مقصد ششم، به اثبات رجعت، اختصاص يافته است

باب پنجم، داراى هفده فصل بوده و در آن، به اثبات معاد و بيان مجملى از مقدمات و توابع آن، از وقت مرگ تا انقضاى امر عالم، پرداخته شده است

وضعيت كتاب

فهرست مطالب هر جلد، در ابتداى همان جلد آمده است.

در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع و توضيح برخى از كلمات و عبارات متن، ترجمه روايات و ادعيه مذكور در متن، آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.
2. «فهرست كتاب‌هاى منتشرشده مهرماه 1379»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: كتاب ماه دين، آبان 1379، شماره 37 (32 صفحه، از 67 تا 98).