پانی‌پتی، ثناء‌الله

    از ویکی‌نور
    پانی‌پتی، ثناء‌الله
    نام پانی‌پتی، ثناء‌الله
    نام‌های دیگر پاني پتي مجدد نقشبندي، ثناء الله

    مظهري عثماني، محمد ثناء الله

    نام پدر
    متولد 1143r
    محل تولد پانی‎پت در نزدیکی دهلی هندوستان
    رحلت 1225ق / 1810م
    اساتید شیخ محمد عابد لاهوری سنامی

    میرزا مظهر جان‎ جانان

    برخی آثار التفسير المظهري
    کد مؤلف AUTHORCODE02755AUTHORCODE

    قاضی محمد ثناءالله پانی‎پتی عثمانی مظهری نقشبندی (1143-1225ق)، از علمای نقشبندی و حنفی شبه قاره هند در قرن دوازدهم هجری است که مرید شیخ محمد عابد لاهوری سنامی و میرزا مظهر جان ‎جانان بوده و کتاب «سيف‎ المسلول» را در رد عقاید شیعه تألیف کرد.

    زادروز، زادگاه

    «قاضی محمد ثناءالله پانی‎پتی عثمانی»، صوفی برجسته طریقه مجددی نقشبندی و عالم و فقیه حنفی شبه قاره هند است که در سال 1143ق/ 1730م، دیده به جهان گشود. زادگاه و موطن او پانی‎پت، در نزدیکی دهلی بود و نسب وی با 12 واسطه به شیخ جلال‎الدین چشتی صابری پانی‎پتی (د 765ق/1364م)، ملقب به کبیرالاولیاء و از جانب او به عثمان‎ بن ‎عفان می‎رسید و نسب عثمانی او نیز از همین روست[۱].

    تحصیل، جایگاه علمی، مناصب

    ثناءالله از خردسالی استعدادی درخشان داشت و در 7 سالگی حافظ قرآن بود. وی در نوجوانی زبان عربی را فراگرفت، سپس به دهلی رفت و نزد ولی‎الله بن ‎عبدالرحیم عمری - ‎شاه ‎ولی‎الله محدث دهلوی (د 1176ق/1762م) ـ فقه و حدیث آموخت و در 18سالگی در فقه و اصول کارآمد گردید و چنان در این علوم چیره شد که شاه ‎‎عبدالعزیز بن‎ ولی‎الله دهلوی او را «بیهقی وقت» نامید. وی همچنین در جوانی به سلوک و تصوف روی آورد و نخست به شیخ محمد عابد لاهوری سنامی (د 1160ق/1747م) دست ارادت داد و به سفارش همو پس از وفات وی به مریدی نزد میرزا مظهر جان‎ جانان (د 1195ق/1781م) رفت[۲].

    ثناءالله که به ارشاد شیخ خود بیشتر اوقاتش را به ذکر و مراقبه و قرائت قرآن می‎گذرانید، در مدتی کوتاه به مراتب بلندی رسید. میرزا مظهر به ثناءالله علاقه بسیار داشت و او را به دلیل جدیت در سلوک، دیانت و تقوا، «علم‎الهدیٰ» لقب داد و خلیفه خود گردانید. ثناءالله آنگاه به پانی‎پت بازگشت و در آنجا چندی منصب قضا و حل اختلافات میان مردم را برعهده گرفت و به همین سبب، به قاضی نیز نام‎بردار شد. وی از گرایش مردم زادگاهش به تشیع ناخرسند بود و آن را انحراف از صراط مستقیم می‎انگاشت و به این منظور کتاب «سيف ‎المسلول» را در رد عقاید شیعه تألیف کرد.

    وفات

    ثناءالله در 1225ق/ 1810م، در پانی‎پت درگذشت و در همان‎ جا به خاک سپرده شد[۳].

    آثار

    وی دارای تألیفات متعددی است که برخی از آنها به‎صورت نسخه خطی است و برخی دیگر به چاپ رسیده‎اند. آثار او به‎ترتیب موضوع اینهاست:

    الف)- اخلاق و تصوف:

    1. إرشاد الطالبين (به فارسی)؛
    2. معرفت شیخ کامل (به فارسی)؛
    3. محبوب العارفين (به فارسی)؛
    4. رساله در مسئله سماع و وحدت وجود؛
    5. حواشی بر المقالة المرضية (الوضية) في النصيحة و الوصية (که وصیت‎نامه اخلاقی شاه ولی‎الله دهلوی است و ثناءالله بر وصایای سوم، چهارم، پنجم و هفتم آن شروحی به فارسی نوشته است).

    ب)- فقه و حقوق:

    1. حقيقة (حقوق) الإسلام (به فارسی)؛
    2. الأخذ بالأقوی (که در آن مسائل را همراه با مآخذ، دلائل و آراء ائمه چهارگانه اهل سنت بیان کرده است)؛
    3. مالابُدّمنه (در فقه حنفی، به نظم فارسی و در 9 کتاب و یک خاتمه که از کتاب‎های درسی متداول در شبه قاره است)؛
    4. رساله در حرمت غنا (به فارسی)؛
    5. رساله در حرمت متعه؛
    6. رساله در عُشر و خراج.

    ج)- قرآن و حدیث:

    1. تفسیر مظهری؛
    2. جواهر القرآن؛
    3. حلية‎ النبي؛
    4. شرح دعای حزب البحر؛
    5. فضایل نماز؛
    6. ترجمه تذكرة الموتیٰ و القبور (که ترجمه فارسی کتاب جلال‎الدین سیوطی است)؛
    7. تذكرة المعاد (قیامت‎نامه) (به فارسی که به‎جز باب اول - ‎که خود آن را تألیف کرده - ‎برگزیده‎ای از کتاب سیوطی با عنوان «البدور السافرة في أمور الآخرة» است).

    د)- عقاید و کلام:

    1. نجم‎ الهداية (به فارسی)؛
    2. فایده جلیله، در رد تصوف و فلسفه؛
    3. سيف المسلول (شمشیر آخته)؛
    4. رساله احقاق[۴].

    دو کتاب دیگر نیز به فارسی از وی یاد کرده‎اند: شهاب ثاقب و وصیت‎نامه، که آن را در 80 سالگی خطاب به خانواده و دوستان خود نوشته است[۵].

    پانویس

    1. ر.ک: خالقی، محسن، ج13، ص‎565
    2. ر.ک: همان
    3. ر.ک: همان
    4. ر.ک: همان، ص565-‎566
    5. ر.ک: همان، ص566

    منابع مقاله

    خالقی، محسن «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1383.

    وابسته‌ها

    التفسير المظهري