معاني القرآن (کسایی)

معاني القرآن، در واقع اعاده و احيا و تجديد بناى كتاب «معاني القرآن» على بن حمزه كسايى، توسط «عيسى شحاته عيسى على»، به زبان عربى است. اثر حاضر، رساله دكتراى نویسنده بوده و اهميت و جايگاه ويژه «معانى القرآن» كسايى، انگيزه پرداختن وى به آن مى‌باشد

معانی القرآن
پدیدآوران	علی، عیسی شحاته (محقق) کسایی، علی بن حمزه (نویسنده)
ناشر	دار قباء
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1998 م
چاپ	1
شابک	‎977-5810-72-8
موضوع	قرآن - مسایل لغوی
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏82‎‏/‎‏2‎‏ ‎‏/‎‏ک‎‏5‎‏م‎‏6‎‏
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ساختار

كتاب با مقدمه نویسنده آغاز و مطالب در دو قسم، تنظيم شده است.

در قسمت اول، به مباحثى تحقيقى پيرامون كتاب كسايى از جمله، صحت انتساب اين كتاب به او و ويژگى‌هاى آن پرداخته شده و در قسم دوم، خود كتاب كسايى جاى گرفته است.

گزارش محتوا

در مقدمه، به توضيح مختصر محتواى دو قسم كتاب پرداخته شده است

قسم اول، با عنوان «الدراسة»، به مطالعات و تحقيقات نویسنده پيرامون كتاب «معاني القرآن» اختصاص يافته است. در اين قسمت، چهار موضوع زير، مورد بحث و بررسى قرار گرفته است:

در موضوع اول، به توثيق نسبت كتاب و بررسى مصادر نصوص آن پرداخته شده است. نویسنده در اين موضوع، به اين نكته اشاره دارد كه در كتب تراجم و تراث فراوانى تأكيد شده كه على بن حمزه كسائى داراى تأليفات فراوانى است كه از مهم‌ترين آن‌ها، كتاب «معاني القرآن» مى‌باشد و در بسيارى از فهارس و تأليفات نيز به آن اشاره شده است. وى اين مصادر را به سه دسته تقسيم كرده است:

الف)- مصادرى كه آن را بدون اسانيد ذكر كرده‌اند؛

ب)- مصادرى كه آن را با سلسله رواتش ذكر كرده‌اند؛

ج)- مصادرى كه اخبارى از كتاب را ذكر نموده‌اند

در ادامه، به ذكر مصادرى كه مشتمل بر آراى كسايى در معانى قرآن كريم مى‌باشند، پرداخته شده است. نصوص فراوانى از آرا و نوشته‌هاى وى در اين باره در دست مى‌باشد. اين نصوص، از راه‌هاى زير به دست آمده است: كتب ديگر كسايى؛ آثار شاگردان وى (كه مهم‌ترين آن‌ها عبارتند از: «معاني القرآن» و «المذكر و المؤنث»، هر دو از ابى‌زكريا يحيى بن زياد فراء)؛ كتب معاصرين كسايى (كه مهم‌ترين آن‌ها، عبارتند از: «مجاز القرآن» ابوعبيده معمر بن مثنى تيمى و «معاني القرآن» اخفش)؛ كتبى كه در همين موضوع نوشته شده‌اند (مانند: «تأويل مشكل القرآن» ابن قتيبه، «إعراب القرآن» ابى‌جعفر احمد بن محمد بن اسماعيل نحاس و...)؛ كتب مرتبط با موضوع كتاب مورد نظر و..

در موضوع دوم، به بحث از مسائل لغوى مطرح‌شده در كتاب كسايى پرداخته شده است. نویسنده در اين موضوع، به اين نكته اشاره دارد كه نصوص و آراى منسوب به كسايى، پيرامون معانى قرآن، تشابه زيادى با مطالب مطرح‌شده در كتب «معاني القرآن» ديگران دارد

ويژگى‌هاى نوشته‌هاى كسايى (از جمله سماع مباشر، دقت و امانت در سماع و اتساع دايره سماع)؛ اصطلاحاتى كه كسايى در نوشته‌هاى خود استفاده مى‌كرد (مانند: «لام التبرئة» به‌جاى لاى نفى جنس، «الخفض» به‌جاى جر، «الترجمة و التفسير» به‌جاى بدل و...) و... از جمله مباحث مطرح‌شده در موضوع دوم مى‌باشد

نویسنده، معتقد است از خلال استقراى نصوص كسايى در معانى قرآن، مى‌توان به اين نكته دست يافت كه وى، مطالعه فراوانى در مورد قرآن داشته و آن را از لحاظ علم لغت، نحو و قرائت بررسى نموده است و در اين ميان، علم قرائت داراى اهميت فراوانى در نوشته‌هاى او مى‌باشد. در موضوع سوم، به بررسى و بحث پيرامون قرائات در كتاب كسايى پرداخته شده است

در موضوع چهارم، به بررسى لغات قبايل مختلف در كتاب كسايى پرداخته شده است. اين لغات عبارتند از: لغت بنى تميم؛ لغت حجاز؛ لغت بنى اسد؛ لغت كلاب و عقيل؛ لغت هوازن و هذيل و ساير قبايل

قسم دوم، به كتاب «معاني القرآن» كسايى اختصاص يافته است. در اين كتاب، كسايى آياتى از قرآن كريم را برگزيده و به تفسير و توضيح برخى از كلمات آن پرداخته است. اين آيات، به ترتيب قرآن كريم، از سوره حمد شروع شده و تا سوره اخلاص، ادامه يافته است

وضعيت كتاب

فهرست‌هاى فنى كتاب، در انتهاى آن جاى گرفته است. اين فهارس به ترتيب عبارتند از: فهرست آيات؛ روايات؛ شواهد شعرى؛ اعلام؛ اماكن، قبايل، شهرها و طوايف و كتاب‌هاى مذكور در متن، به‌همراه فهرست مصادر و منابع مورد استفاده نویسنده.

در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، توضيحات جامع و فراوانى پيرامون برخى از كلمات و عبارات متن، ذكر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.