مناقب الإمام الشافعي
| مناقب الإمام الشافعي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فخر رازی، محمد بن عمر (نویسنده) سقا، احمد حجازی (تحقيق) |
| ناشر | دار الجيل |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1413ق |
| چاپ | چاپ اول |
| موضوع | شافعي، محمد بن ادريس
سرگذشت‌نامه فقيهان شافعي سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ش2ف3 / 150/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مناقب الإمام الشافعي، اثر فخرالدین محمد بن عمر رازی، معروف به فخر رازی (متوفی 606ق)، کتابی است در بیان مناقب امام شافعی که با تحقیق احمد حجازی سقا به چاپ رسیده است.
نام کامل کتاب، «إرشاد الطالبين إلی المنهج القويم في بيان مناقب الإمام الشافعي رضي‌الله‌عنه» است[۱].
انگیزه نگارش
فخر رازی، کتاب را در پاسخ به درخواست عده‌ای (که از آنها، با عنوان «أفاضل الأصحاب» و «أكابر الأحباب» یاد کرده) که از وی خواسته‌اند کتابی مختصر و ملخص در بیان فضایل امام شافعی و ترجیح مذهب او بر سایر مذاهب بنویسد، نوشته است[۲].
ساختار
کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب در چهار قسم و هر قسم در چندین باب و فصل، ارائه شده است.
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، ابتدا به معرفی مختصر امام شافعی پرداخته شده، سپس ضمن نام بردن از مؤلف، به کتاب‌های او و نسخ خطی اثر حاضر، اشاره شده است[۳].
در مقدمه مؤلف، پس از حمد و ثنای الهی، به انگیزه نگارش کتاب و سپس، عناوین مطالب ارائه‌شده در چهار قسم آن، اشاره شده است[۴].
در قسم نخست، در سه باب، به شرح زیر، با استفاده از منابع تاریخی، به شرح احوال امام شافعی، پرداخته شده است:
در باب اول، در سه فصل، نسب امام شافعی و متعلقات آن تشریح گردیده است. در فصل اول، در سه مقام، اطلاعاتی پیرامون مطلّبی بودن وی از طرف پدر[۵]، هاشمی بودن از طرف اجداد مادری ارائه گردیده[۶] و اقوال مختلف پیرامون هاشمی بودن یا ازدی بودن نسب مادری بررسی شده است[۷]. در فصل دوم، به تشریح مناقبی که به‌واسطه نسب امام شافعی برای او حاصل گردیده، پرداخته شده[۸] و در سومین فصل، به‌صورت مختصر و موجز، برخی از احوال وی، از ابتدای عمر تا زمان وفات، حکایت شده است[۹].
در باب دوم، در پنج فصل به شرح زیر، به معرفی اساتید، اسانید و شاگردان امام شافعی پرداخته شده است: در فصل اول، اساتید و اسانید وی، معرفی شده است که از جمله آنها، عبارتند از:
- از اهالی مکه: سفیان بن عیینه، مسلم بن خالد زنجی، سعید بن سالم قداح، داود بن عبدالرحمن عطار و...
- از اهالی مدینه: مالک بن انس، ابراهیم بن سعد انصاری، عبدالعزیز بن محمد دراوردی، ابراهیم بن ابی‌یحیی اسلمی و...
- از اهالی یمن: مطرف بن مازن، هشام بن یوسف، عمرو بن ابی‌سلمه و...
- از اهالی عراق: وکیع بن جراح، ابواسامه، حماد بن اسامه و...[۱۰].
در فصل دوم، از شاگردان وی، نام برده شده است که از جمله آنها، عبارتند از:
- از اهل عراق: احمد بن حنبل، حسن بن محمد صباح زعفرانی، حسین کرابیسی، ابراهیم بن خالد کلبی.
- از اهل مصر: ابوابراهیم اسماعیل بن یحیی مزنی، ابومحمد ربیع بن سلیمان مرادی جیزی، ابویعقوب یوسف بن یحیی بویطی، ابوحفص حرملة بن یحیی بن عبدالله بن حرمله تجیمی و...[۱۱].
در سومین فصل، به کلماتی از امام شافعی که در توصیف و ثنای اساتید و مشایخ خویش، ابراز داشته، اشاره گردیده[۱۲] و در فصل چهارم، از خانواده، اولاد و فرزندان شافعی، نام برده شده است که از جمله آنها، می‌توان از همسر وی، حمده بنت نافع بن عنبسة بن عمرو بن عثمان بن عفان و فرزندان او، ابوعثمان محمد بن محمد بن ادریس (بزرگ‌ترین فرزند امام شافعی، قاضی حلب)، نام برد[۱۳].
در فصل پنجم، سخنان و حکایاتی که در توصیف و ثنای وی، از زبان بزرگان و ائمه سایر مذاهب آمده، ذکر گردیده است[۱۴] و در فصل ششم، به دیگر احوال وی و شاگردان او، اشاره شده است[۱۵].
در باب سوم، به بررسی اوضاع سیاسی زمان امام شافعی پرداخته شده و بدین منظور، موضوع «محنت شافعی» و حوادت مربوط به آن، از جمله سؤالاتی که از وی پرسیده شده[۱۶] و مناظراتی که بین او و بین ابوعبدالله محمد بن حسن شیبانی، از فقهای برجسته اهل سنت و قاضی دربار هارون‌الرشید عباسی، درگرفت، مورد بحث قرار گرفته است[۱۷].
در قسم دوم، در ده باب زیر، به شرح فضایل و مناقب امام شافعی و علومی که وی در آنها، تبحر و تخصص داشته، پرداخته شده است:
در باب نخست، در ده فصل، به بررسی جایگاه امام شافعی در علم اصول دین و دیدگاه وی پیرامون مسائل این علم، از جمله دلایل توحید و نبوت[۱۸]، عدم ضد در کل علی الدوام[۱۹]، آتش‌های چهارگانه (آتش شهوت، آتش خشم و...) در جسد واحد[۲۰]، طبایع چهارگانه[۲۱]، صفات خداوند[۲۲]، قرآن و رؤیت خداوند[۲۳]، خلق اعمال[۲۴]، نبوت[۲۵]، ایمان[۲۶]، احوال خلفا و صحابه[۲۷] و... پرداخته شده است.
در باب دوم، جایگاه وی در علم اصول فقه در ضمن یازده مسئله مورد بحث قرار گرفته[۲۸] و در باب سوم، از علم امام شافعی به کتاب خدا، در ضمن موضوعاتی همچون کیفیت تعلم قرآن[۲۹]، علم و آگاهی به تفسیر[۳۰] و قرائاتی که به وی نسبت داده شده[۳۱]، سخن رفته است.
در باب چهارم، احاطه امام شافعی به علم حدیث، مورد بحث و بررسی قرار گرفته[۳۲] و در باب پنجم، از میزان آگاهی وی به علم لغت، بحث شده است[۳۳]. در باب ششم، در قالب 22 مسئله، به مناظرات امام شافعی که به مسائل فقهی مربوط می‌باشد، اشاره شده[۳۴] و موضوع سایر ابواب، به‌ترتیب، عبارت است از: اشعار منقول از امام شافعی[۳۵]، علم و آگاهی وی به طب، نجوم و فراست[۳۶]، نکات لطیف و سخنان منسوب به وی[۳۷]، شرح خصایل، صفات و ویژگی‌های اخلاقی[۳۸].
در قسم سوم، در دو باب، ابتدا به ذکر مرجحات مذهب شافعی بر سایر مذاهب، به‌صورت عمومی پرداخته شده[۳۹] و سپس، ترجیح مذهب شافعی بر مذهب ابوحنیفه، به‌صورت خاص، تفصیل داده شده است[۴۰].
در آخرین قسم کتاب، برخی از شبهاتی که پیرامون مذهب شافعی مطرح شده، عنوان گردیده و به آنها، پاسخ داده شده است[۴۱].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده و در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۴۲] و اشاره به اختلاف نسخ[۴۳]، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است[۴۴].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص5
- ↑ ر.ک: مقدمه مؤلف، ص18
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص5-8
- ↑ ر.ک: همان، ص17-19
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص25
- ↑ ر.ک: همان، ص29
- ↑ ر.ک: همان، ص30
- ↑ ر.ک: همان، ص31
- ↑ ر.ک: همان، ص34
- ↑ ر.ک: همان، ص43-44
- ↑ ر.ک: همان، ص47
- ↑ ر.ک: همان، ص48-54
- ↑ ر.ک: همان، ص55
- ↑ ر.ک: همان، ص56
- ↑ ر.ک: همان، ص64
- ↑ ر.ک: همان، ص77
- ↑ ر.ک: همان، ص84
- ↑ ر.ک: همان، ص102
- ↑ ر.ک: همان، ص103
- ↑ ر.ک: همان، ص104
- ↑ ر.ک: همان، ص105
- ↑ ر.ک: همان، ص108
- ↑ ر.ک: همان، ص110
- ↑ ر.ک: همان، ص112
- ↑ ر.ک: همان، ص121
- ↑ ر.ک: همان، ص122
- ↑ ر.ک: همان، ص125
- ↑ ر.ک: همان، ص141-168
- ↑ ر.ک: همان، ص174
- ↑ ر.ک: همان، ص175
- ↑ ر.ک: همان، ص188
- ↑ ر.ک: همان، ص195-208
- ↑ ر.ک: همان، ص213-223
- ↑ ر.ک: همان، ص241-263
- ↑ ر.ک: همان، ص265
- ↑ ر.ک: همان، ص285
- ↑ ر.ک: همان، ص295
- ↑ ر.ک: همان، ص307
- ↑ ر.ک: همان، ص331
- ↑ ر.ک: همان، ص381
- ↑ ر.ک: همان، ص451
- ↑ ر.ک: پاورقی، ص17
- ↑ ر.ک: همان، ص35
- ↑ ر.ک: همان، ص48
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.