موسوعة تاريخ العراق بين احتلالين جلد 2
| موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عزاوی، محامی عباس (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | تاریخ العراق بین احتمالین |
| ناشر | الدار العربية للموسوعات |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1425 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | عراق - تاریخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 8 |
| کد کنگره | DS 70/9 /ع43 ت2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
موسوعة تاريخ العراق بين احتلالين نوشتۀ عباس عزّاوى محامى(متوفاى 1350) است.
اين كتاب، پژوهشى درباره حوادث و وقايع سياسى عراق از زمان اشغال آن از سوى مغولان تا پايان حاكميّت عثمانى‌ها و اشغال آن توسط انگليس است. اين تاريخ بر اساس اسناد و مدارك معتبر، حوادث را به صورت سالشمار و نيز بر اساس حكومت‌ها و حاكمان از سال 656 تا 1335 هجرى بيان داشته است. استمرار سنّت تاريخ‌نگارى را با شرح و شيوۀ سالشمار رويدادهاى مهم و وفيّات بزرگان است. در اين اثر با بيانى نو مى‌توان ديد، با اين تفاوت كه اثر، از تحليل و تفصيل برخوردار است.نويسنده به مناسبت، وضعيّت عراق و شهرهاى آن را از حيث جغرافيايى، فرهنگى و اقتصادى بررسى كرده و با معرفى حاكمان و اميران آن، روابط سياسى عراق با ديگر كشورها و نيز خسارت‌هاى مالى و انسانى كه بر اساس اين اشغال‌گرى‌ها بر عراق تحميل شده، تبيين كرده است.
ساختار
اين پژوهش در هشت مجلّد، به ترتيب ذيل نگارش يافته است:
مجلد اوّل - حكومت مغول(656-738 قمرى)(1258-1338 ميلادى)
مجلد دوّم - حكومت حلايريان(738-814 قمرى)(1338-1411 ميلادى)
مجلد سوم - دوران حكومت تركمانان، قراقويونلو و آق‌قويونلو(814-941 قمرى)(1411-1534 ميلادى)
مجلد چهارم - دوره اوّل حكومت عثمانى(941-1049 قمرى)(1534-1639 ميلادى)
مجلد پنجم - دوره دوم حكومت عثمانى(1049-1163 قمرى)(1534-1639 ميلادى)
مجلد ششم - دوره حكومت مماليك(1163-1247 قمرى)(1750-1831 ميلادى).
مجلد هفتم - دوره سوم حكومت عثمانى(1247-1289 قمرى)(1831-1872 ميلادى)
مجلد هشتم - پايان حكومت عثمانى(1298-1335 قمرى)(1872-1917 ميلادى)
گزارش محتواى مجلد دوّم
در جلد دوّم، حوادث تاريخى و تشكيلات ادارى و فرهنگ و تمدن سرزمين عراق در دوره حكومت جلايريان، در فاصله سال‌هاى 738 تا 814 قمرى(1337-1411 ميلادى) بررسى شده است.
اين جلد نيز با مقدّمه، كه اوّل به معرّفى منابعى كه مؤلف از آنها در تدوين 1 ص مجلد سود جسته آغاز مى‌شود. اين منابع؛ شامل «بزم و رزم» اثر فارسى اردشير استرآبادى، عجائب المقدور فى نوائب تيمور اثر احمد عربشاه، «تاريخ تيمور لنگ» مرتضى بغدادى،«تاريخ غياثى» اثر عبداللّه بن فتح‌الله بغدادى، ملقب به غياث، انباء المغر فى ابناء و العمر اثر ابن حجر عسقلانى، الضوء اللامع فى اعيان القرن التاسع اثر شمس‌الدين سخاوى و روضة الصافى سيرة الانبياء و الملوك و الخلفاء، به زبان فارسى اثر حميدالدين محمد مير خواند مى‌باشد. و بعد به معرفى حكومت جلايريان(ايلكانيان) مى‌پردازد. تام اين سلسله از جلاير، يكى از قبايل مهم و بزرگ مغول، گرفته شده است. نياى جلايريان، «ايلكانوبان» از اميران بزرگ قبيله جلاير در زمان هولاگو خان و نيز از فرماندهان سپاه او در فتح بغداد بود. مشهورترين فرزند او، «آقبوقا» نام داشت، «حسين» ملقب به گوركان مشهورترين پسر به جاى مانده از «آقبوقا» بود. زيرا دختر «ارغون» را به همسرى برگزيده و از سرداران با نفوذ «اولجايتو» بود. از او دو پسر به نام‌هاى شيخ حسن و شيخ على به جا مانده از «آقبوقا» بود. زيرا دختر «ارغون» را به همسرى برگزيده و از سرداران با نفوذ «اولجايتو» بود. از او دو پسر به نام‌هاى شيخ حسن و شيخ على به جا ماند. شيخ حسن جلايرى در 738 بر بغداد تسلّط يافت و با پايان دادن به حكومت ايلخانيان، سلسله جلايريان را در اين شهر بنياد نهاد.
بعد از مقدّمه، حوادث اين سلسله كه مهم‌ترين مباحث آن از اين قرارند.
شيوه كارگزارى و زمامدارى جلايريان در عراق، بخش‌هاى ادارى آنان كه اساس كار و تشكيلات ادارى آنها بر ديوان دلبخش ديگرى از دستگاه ادارى دوران حكومت جلايريان، ديوان استيفاء بود، نظام مالياتى جلايريان و در ادامه داخل شدن تيمور لنگ به بغداد(803) كه در ضمن آن شرح زندگانى او، بررسى روش سياسى و جنگى او، ليست اولاد و نوادگان او بيان مى‌شود. تاسيس فرقۀ حروفيه، عقايد آنان و مشاهير اين فرقه از ديگر اين جلد مى‌باشد.
آخرين سلطان قدرتمند جلايريان سلطان احمد بود كه به سال 813 درگذشت. از اين سال به بعد، بغداد نيز از دست جلايريان خارج شد و به دست قراقزنيلوها افتاد.(814) از مشهورترين افرادى كه در دوره حكومت جلايريان فوت يافته‌اند و شرح حال آنان همراه تأليفات آنها آمده، مى‌توان از ابن خلدون، صف‌الدين شمايل بغدادى، ابن وردى(749)، سعيد ذهلى حريرى، مورخ عراقى، مورخ معروف حمدالله مستوفى(750)، شاعر فارسى خواجوى کرمانى(كمال‌الدين ابوالعطاء).
در صفحات پايانى اين اثر، ليست سلاطين جلايوى، حكومت‌هاى محاور عراق در زمان جلايريان است، عشاير عراق در اين دوران، بررسى اوضاع سياسى حكومت جلايريان، علوم و معارف در حكومت جلايريان و ليست مدارس كه توسط آنها ساخته يا تعمير شد، بررسى هند و معمارى در اين دوران و در پايان خاتمه قرار گرفته است.
وضعيت كتاب
در صفحات پايانى ابن مجلد فهرست‌ها اعلام اقوام، قبائل و فرق، آثار و اماكن، كتب الفاظ غريبه، و فهرست تصاويرى كه در اين مجلد آورده شده است، گنجانده شده است. در پايان فهرست مطالب قرار گرفته است.
در متن، آنچه از كتب ذكر شده، آدرس آنها در پاورقى مشخص شده است. در متن اعلام يا مطالبى آمده كه احتياج به روشنگرى دانسته، در پاوقى اين توضيحات آمده كه در فهم مطالب براى خواننده مفيد است.
منابع مقاله
دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 10 و 12 دانشنامه جهان اسلام، ج 3.