نمایش مبدأ برای نهاية الظهور (شرح فارسی رساله هياكل النور سهروردی)

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR10892J1.jpg
| عنوان =‏نهاية الظهور (شرح فارسی رساله هياكل النور سهروردی)
| عنوان‌های دیگر =هياکل النور. شرح

شرح رساله هياکل النور سهروردي

نهايه الظهور
| پدیدآوران = 
[[اخگر حیدرآبادی، قاسم علی]] (شارح)

[[کريمي زنجاني‌اصل، محمد]] (مصحح)

[[سهروردی، یحیی بن حبش]] (نویسنده)

[[محقق، مهدی]] (زير نظر)
| زبان =فارسی
| کد کنگره =‏‏BBR‎‏ ‎‏764‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏3‎‏ن‎‏9
| موضوع =اشراق (فلسفه)

سهروردی، یحیی بن حبش، 549؟ - 587ق. نهايه الظهور - نقد و تفسير

فلسفه اسلامى - متون قدیمی تا قرن 14

| ناشر =انجمن آثار و مفاخر فرهنگی

دانشگاه تهران


| مکان نشر =ايران - تهران 
| سال نشر =مجلد1: 1385ش,

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE10892AUTOMATIONCODE
| چاپ =
| شابک =
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =10892
| کتابخوان همراه نور =10892
| کد پدیدآور =04719
| پس از =
| پیش از =
}} 

'''نهاية الظهور (شرح فارسی رساله هياكل النور سهروردی)'''، اثر [[اخگر حیدرآبادی، قاسم علی|قاسم‌علی اخگر حیدرآبادی]] (م بعد از 1365ق)، کتابی است به زبان فارسی با موضوع فلسفه اسلامی. نویسنده در این اثر [[هياكل النور (متن عربی، ترجمه کهن فارسی، شرح فارسی از عهد آل مظفر)|رساله هياكل النور]] [[سهروردی، یحیی بن حبش|شیخ شهاب‌الدین سهروردی]] در فلسفه اشراقی را شرح کرده است. [[کريمي زنجاني‌اصل، محمد|محمد کریمی زنجانی اصل]]، زیر نظر دکتر [[محقق، مهدی|مهدی محقق]] به تحقیق و تصحیح این اثر پرداخته و بر آن مقدمه نوشته است. این کتاب، به‌مناسبت همایش بین‌المللی قرطبه و اصفهان (اردیبهشت 1381ش) چاپ شده است.

شرح‎های متعددی بر هياكل النور نوشته شده است؛ از آن جمله می‌توان شواكل الحور (تندیس‎هایى از سیه‌چشمان) به قلم جلال‌الدّین دوانى (م 908ق) به زبان عربى و در آغاز هشتمین دهه سده نهم هجرى نام برد<ref>ر.ک: مقدمه مصحح، ص13</ref>.

نهاية الظهور که نسخه‌اى از آن به خط مؤلّفش در کتابخانه ملّى موجود است، شاهدى است بر رواج و پایندگى آموزه‌هاى شیخ اشراق در شبه قاره هند. درعین‌حال، نگریستن در منابع مورد استفاده [[اخگر حیدرآبادی، قاسم علی|قاسم‌على اخگر]] در تألیف نهاية الظهور، از آن راه‌هاى سه‌گانه‌اى که رواج آموزه‌هاى اشراقى در هند را موجب شدند، تصویر روشنى پیش روى ما مى‌نهد؛ راه‌هایى که عبارت باشند از: توجه به آثار [[سهروردی، یحیی بن حبش|شیخ اشراق]] و شرح‎هاى نگاشته بر آن، آثار نگاشته آذر کیوان و پیروانش و توجّه به آثار حکماى مکتب اصفهان و به‌ویژه [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] و [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|ملاصدرا]]. به‌واسطه حضور شاگردان مدرسه‌هاى دوانى و دشتکى در هند، از اواخر سده دهم هجرى، حكمة الإشراق سهروردى مورد توجّه خاصى قرار گرفته بود... بدین ترتیب، هياكل النور شیخ اشراق به کار «صلح کلّ» اکبرى نیز بیامد و بخشى از تقدیر تاریخى تفکر در این سرزمین را رقم زد<ref>ر.ک: همان، ص20-21</ref>. پس این کتاب از جمله اسناد ارزشمند رواج آموزه‌هاى حکمى در حیدرآباد هند در نیمه دوم سده چهاردهم هجرى است که شاهدى صادق تواند بود بر روابط عرفانى و فلسفى ایران و شبه قاره هند<ref>ر.ک: همان، ص24</ref>.

در این رساله، مؤلّف در دو جا از آثار دیگر خود یاد مى‌کند: نخست در برگ 47 که از رساله «الكشف الأعظم في الاسم الأعظم» نام مى‌برد و دو دیگر در برگ 114 است که از تفسیر سوره توحید خود یاد مى‌کند<ref>ر.ک: همان، ص29</ref>.

تنها نسخه باقی‌مانده از نهاية الظهور به خط مؤلّف به شماره «3560 ف» در کتابخانه ملّى موجود است<ref>ر.ک: همان، ص41</ref>. این نسخه اساس کار تصحیح متن بوده است. شیوه تصحیح بر استنساخ، پاراگراف‎بندى و اعراب‌گذارى و نیز بر افزودن برخى کلمات و عبارات در داخل [] براى قابل فهم‎تر شدن آن قرار داشته است. 

درباره منابع مورد استفاده [[اخگر حیدرآبادی، قاسم علی|قاسم‌على اخگر]] در تألیف این کتاب مى‎توان گفت که دقّت او در نقل منابع و تصریح به نام مؤلّفان و آثارشان درخور تحسین است؛ امّا از میان این منابع، در نخستین گام، شرح‎هاى نگاشته قطب‌الدّین محمود شیرازى (م 710ق) و جلال‌الدّین دوانى (م 908ق) بر حكمة الإشراق و هياكل النّور سهروردى شایسته ذکرند. افزون بر اینها، منابع [[اخگر حیدرآبادی، قاسم علی|قاسم‌على اخگر]] در نگارش این اثر، در یک نگاه کلّى، عبارتند از: 
# آثار ترجمه‌شده فیلسوفان یونانى، مانند [[ارسطو]] و [[جالینوس]]؛
# نوشته‌هاى فیلسوفان مسلمان مشّائى، همچون [[فارابی، محمد بن محمد|ابونصر فارابى]] (م ‎339ق)، [[ابن سینا، حسین بن عبدالله|ابن سینا]] (م 428ق) و [[نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد|خواجه نصیرالدّین طوسى]] (م 676ق)؛
# آثار حکیمان مکتب اصفهان و به‌ویژه [[میرداماد، سید محمدباقر بن محمد|میرداماد]] (م 1040ق) و [[صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم|صدرالمتألّهین شیرازى]] (م 1050ق)؛
# آثار متکلّمانى مانند [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخر رازى]] (م 606ق) و [[حلی، حسن بن یوسف|علامه حلّى]] (م 726ق)؛
# تفسیرهاى قرآنى، مانند [[تفسیر نسفی|تفسیر ابوحفص نسفى]] (م 518ق)؛
# آثار صوفیانى مانند ابوسلمه مجریطى (م 398ق)، [[قشیری، عبدالکریم بن هوازن|ابوالقاسم عبدالکریم قشیرى]] (م 465ق)، [[غزالی، محمد بن محمد|امام محمّد غزالى]] (م 505ق) و [[شبستری، محمود بن عبدالکریم|شیخ محمود شبسترى]] (م 720ق؟)؛
# نوشته‌هاى زرتشتیان اشراقى هند، مانند دبستان مذاهب کیخسرو اسفندیار (نگاشته میان سال‎هاى 1055 تا 1065 هجرى)<ref>ر.ک: همان، ص42-43</ref>.

مصحح، کوشیده که در حدّ امکان، با بازیابى این منابع، سخن مؤلّف را با آنها نیز برابر نهد و از این راه، برخى افتادگی‌ها و نیز شمارى از تفاوت‎ها را نشان داده‎ است. وی همچنین، سوره‌ها و شماره آیات قرآنى را مشخّص نموده و محلّ روایت‎هاى نقل‌کرده مؤلّف را در منابع معتبر و کهن حدیث شیعه و اهل سنّت یافته‎ است؛ به‌علاوه او، با ذکر منابع حدیثى اهل سنّت در کنار منابع شیعى، در برنمودن ارزش معرفت‌شناختى روایات پیامبر اسلام(ص) و اهل‎‌بیت(ع) در مسائل حکمى کوشیده است. [[کريمي زنجاني‌اصل، محمد|محمد کریمی زنجانی]]، در پاراگراف‎بندى اثر، در حدّ امکان، از شیوه مؤلّف پیروى کرده، مگر در مواردى که آن را براى خواننده امروزى نابسنده دیده است. او می‌نویسد: «به هنگام تصحیح متن دریافتم که میان برخى عبارت‎هاى عربى متن هياكل‎ النّور در این شرح با ویرایش‌هاى مختلفى که از آن در دسترس است، تفاوت‎هایى وجود دارد. این امر بسا که به نسخه در دسترس مؤلّف از متن هياكل النّور و شرح جلال‌الدّین دوانى بر آن بازگردد. در متن تصحیح‌شده، این عبارت‎ها تا آنجا که در معنا خللى ایجاد نمى‌کرده است، برابر سخن [[اخگر حیدرآبادی، قاسم علی|قاسم‌على اخگر]] آورده شده‌اند و اختلافشان با متن‌هاى ویراسته ابوریان و محیی‌الدّین صبرى کردى از هياكل النّور را یادآور شده‌ام»<ref>ر.ک: همان، ص43-44</ref>.

در صفحات 45 و 46 کتاب، رونوشتی از تصاویر صفحات اول و آخر نسخه خطی مؤلف ارائه شده است. [[اخگر حیدرآبادی، قاسم علی|قاسم‌علی اخگر حیدرآبادی]] در ابتدای کتاب، درباره آن چنین شرح می‌دهد: «امّا بعد، مى‌گوید بنده قلیل البضاعت و عدیم الاستطاعت، کمترین علماى متبحّرین و حکماى متألّهین، مقتبس انوار ناموس اکبر، حکیم [[اخگر حیدرآبادی، قاسم علی|میرزا قاسم‌على اخگر]] که کتاب هياكل النّور از تصنیفات مطهّرات شیخ‌الاشراق حکیم کامل فضیلت‌شمایل، مظهر حقایق، مبدع دقایق، قدوة الكاشفين، عمدة الواصلین، شهاب الملة و الدّين، المقتول بقربه المقبول رضي اللّه عنه، اگرچه صغير الحجم و وجيز النظم است، امّا به لطایف معانى و ودایع پنهانى کثیر العلم و عظیم الحدّ و الرسم است. مضامین او همه واضحة البرهان و معانى او همه جازمة الإيقان. سواد او را در بیاض دیده حور جا توان داد و بیاض او را بر سواد مردمک چشم نور مى‎توان نهاد. الحق هر حرف او از عالم اشباح تا عالم ارواح، سراسر کاشف اسرار و از مناسک ناسوت تا منازل لاهوت، شعشعه‌خیز غرایب انوار است.
اسرار لاهوتیه او جز به انکشاف الهام پرده ظهور نگشاید و انوار قیومیت او جز به اشعات وحى پرتو شعشعانى ننماید... 

اگرچه بعضى از علما به شرح این کتاب پرداخته‌اند، [امّا] چون به تازى است، عامّة الناس را بهره‌ور فیض نساخته‌اند و این شرحى است در پارسى که متوسّطان علم را به وارسى حقیقت از پایه معرفت ادنى به اوج معرفت اعلى برد و از مجهله قیل و قال به مسلک حقیقت حال رساند و این علمى است که حاصل‎ نشود جز به تلطیف سرّ و تحدّس احوال و تنزّه خیال و مشتمل است به حکمت بحثیه که آن منهج مشّائین است و حکمت ذوقیه که آن طریق اشراقیین است و جمیع انبیا و اولیا و حکما مثل آغاثاذیمون و هرمس و انباذقلس و فیثاغورس و سقراط و افلاطون همه بر این [طریق‎] رفته‌اند و افاضل امم سابقه و ملل متخالفه به سبب حصول تشبّه بالمبادى و تخلّق به اخلاق البارى تعالى و تجرّد از مادّه، انتقاش معارف الهیه و کونیه بر قلب خود کرده‌اند و به‌قدر طاقت بشریه تحصیل سعادت ابدیه نموده‌اند»<ref>متن کتاب، ص49-50</ref>.

==پانویس==
<references/>

==منابع مقاله==
مقدمه و متن کتاب.
 
==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}

[[اشراق هياکل النور]] 

[[هياكل النور (متن عربی، ترجمه کهن فارسی، شرح فارسی از عهد آل مظفر)]]

[[رده:کتاب‌شناسی]]
 
[[رده:فلسفه، مذهب و روانشناسی]]
 
[[رده:فلسفه اسلامی]]
 
[[رده:عصر صاحب نظران فلسفه اسلامی]]