نهروالی، محمد بن احمد

نسخهٔ قابل چاپ دیگر پشتیبانی نمی‌شود و ممکن است در زمان رندر کردن با خطا مواجه شوید. لطفاً بوکمارک‌های مرورگر خود را به‌روزرسانی کنید و در عوض از عمبکرد چاپ پیش‌فرض مرورگر خود استفاده کنید.

نام	نهروالی، محمد بن احمد
نام‌های دیگر
نام پدر	احمد
متولد	917ق
محل تولد	لاهور
رحلت	26 ربیع‌الثانی 990ق برابر با مه 1582ق
اساتید	پدرش علاءالدین احمد ابن دیبع، ابومحمد عبدالرحمان بن علی شیبانی عبدری زبیدی یمنی علاءالدین کرمانی محمد بن نجم‌الدین صالحی
برخی آثار	الإعلام بأعلام بيت‌الله الحرام تاريخ المدينة
کد مؤلف	AUTHORCODE16113AUTHORCODE

قطب‌الدین محمد بن علاءالدین احمد مکی نُّهْرُوالی (917- 990ق)، مورخ، محقق، از علماى حنفى مذهب هند در قرن دهم هجرى

ولادت

نسبت او آن گونه که برخى توهم کرده‌اند، به نهروان نمى‌رسد، بلکه به گفته «أعلام الإعلام» به قریه‌اى از هند باز مى‌گردد که امروز به شهر تبدیل شده و به نُْهُروّالة مشهور است و در غرب هند و از اقلیم دوم به گجرات.

از طرف دیگر به او قطب‌الدین محمد مکی گویند، به دلیل مهاجرت او به حجاز و سکونت در آنجا.

قطب‌الدین در سال 917ق برابر با 1511 یا 1512م در لاهور متولد گردید. هنگامی که پدرش علاءالدین احمد به مکه سفر کرد، تا مقام معلمی مدرسه‌ای را که احمد شاه گجرات تأسیس شده بود را بر عهده بگیرد، پسرش قطب‌الدین را نیز با خود به مکه برد. تاریخ سفر به مکه باید قبل از 930ق بوده باشد، زیرا قطب‌الدین خود گزارش داده که در ذی‌الحجه سال 930ق برای اولین بار در سرزمین عرفات را تجربه کرده بودند، که پس از یک دوره طولانی خشکسالی سیلی عظیم درگرفته بود.

اساتید

اولین استاد او پدرش علاءالدین احمد بود، کتاب أخبار مكة و ما جاء فيها من الآثار ازرقی از جمله کتابهایی بود که نزد پدرش آموخت. همچنین از اساتید دیگر که در مکه ساکن بودند و یا به طور موقت به شهر مکه می‌آمدند، علوم مختلف را آموخت. محب‌الدین ابوالقاسم نویری و ابن دیبع، ابومحمد عبدالرحمان بن علی شیبانی عبدری زبیدی یمنی، ملقب به وجیه‌الدین (۸۶۶- ۹۴۴ق)، شیخ نقشبندی علاءالدین کرمانی، تصوف را به قطب‌الدین آموخت.

از دیگر اساتید او محمد بن نجم‌الدین صالحی را می‌توان نام برد.

سفر به مصر و استانبول

در سال 943ق برای آموزش بیشتر به مصر سفر کرد، و نزد برخی از شاگردان سیوطی علم آموخت و با محمد بن یعقوب علاءالله متوکل سوم آخرین خلیفه عباسی که در قاهره بود، ملاقات نمود.

در همان سال او سفری به استانبول کرد و با آسف چان وزیر سلطان گجرات بهادر شاه، همراه شد، که هدف از این سفر جلب حمایت عثمانی از گجرات بود که سپس توسط طرف پرتغالی مورد حمله واقع شد.

در استانبول به دیدار ایاز پاشا که با پدرش آشنا و مکاتبه داشت، رفت، و او را نزد سلطان سلیمان اول برد، اجازه یافت تا دست او را ببوسد، و لباسی هدیه از طرف او گرفت و از آن زمان به بعد از حمایت بالایی برخوردار شد.

او احتمالا در این سفر با بدرالدین بن محمد بن محمد القسونی پزشک شخصی سلطان نیز آشنا گردید، و سپس مکاتبات علمی با او داشت.

اشتغال در مکه

قطب‌الدین در بازگشت به مکه به عنوان معلم در مدرسه اشرفیه که توسط سلطان ابونصر قایتبای تأسیس شده بود، استخدام شد.

او در زمینه فقه، اصول، تفسیر و سایر علوم تدریس مى‌نمود و کاتب اشراف مکه بود. او همچنین به عنوان کتابدار در مدرسه خدمت می‌کرد، و به باز گرداندن 300 کتاب مفقود شده و نیز صحافی برخی کتابها، آنها را به کتابخانه برگرداند.

از آنجایی که قطب‌الدین در تدوین (انشاء) متون منثور عربی مهارت بالایی داشت، شرفای مکه علاقمند بودند از او در روابط تجاری خود با دولت عثمانی استفاده کنند.تسلط او به زبان ترکی به او کمک کرد تا با مقامات عثمانی منطقه آشنا شود، و نیز او به عنوان راهنمای حجاج عثمانی در مکه تبدیل شود و کسى از بزرگان آن‌ها حج به جاى نمى‌آورد مگر اینکه با او طواف به جاى آورد. پاداشهای سخاوتمندانه آنها به او سبب شد او بتواند کتابهای خوبی را به زبان عربی خریداری کند، به گونه‌ای که این مجموعه کتابهای او در زمان او بی نظیر بود.

لطف و علاقه‌ای که قطب‌الدین نزد نخبگان سیاسی عثمانی داشت، سبب شد تا او به عنوان مفتی مکه منصوب گردد.

فصاحت و بلاغت در برخى از آثارش مانند: «البرق الیمانی فی الفتح العثمانی» به خوبى نمایان است. از روحیات او چنین نقل کرده‌اند که به گردش در باغ و بوستان علاقه داشت.