نور اليقين في أصول‌الدين في شرح عقائد الطحاوي

‏نور اليقين في أصول الدين في شرح عقائد الطحاوي
پدیدآوران	كافی، حسن بن طورخان (نويسنده) بوسنوي، زهدي عادلوفيتش (محقق) طحاوی، احمد بن محمد (نويسنده)
ناشر	مکتبة العبيکان
مکان نشر	عربستان - رياض
سال نشر	1997م , 1418ق
چاپ	1
شابک	‎9960-20-339-5
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ط3 ع7028 208 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نور اليقين في أصول الدين في شرح عقائد الطحاوي، شرحی است بر کتاب «عقاید» احمد بن محمد طحاوی (متوفی 321ق)، به قلم حسن کافی اقحصاری بوسنوی (متوفی 1024ق). زهدی عادلو فیتش بوسنوی، آن را تحقیق، بررسی و منتشر نموده است.

العقائد الطحاوية، رساله‌ای است پیرامون عقاید اهل سنت، مشتمل بر یک‌صدوپنج اصل. طحاوی یادآور شده که آنچه در این رساله آمده است، عقایدی از ابوحنیفه نعمان بن ثابت کوفی، ابویوسف یعقوب بن ابراهیم انصاری و ابوعبدالله محمد بن حسن شیبانی می‌باشد. این رساله از رسائل معروفی است که در تاریخ، شروح و حواشی زیادی بر آن نوشته شده و جزء کتب درسی دانشگاه «مدینه منوره» بشمار می‌رود.

محقق در ابتدای این اثر مقدمه مفصلی افزوده که در آن از انگیزه تحقیق این اثر سخن به میان آورده، سپس در طی چهار فصل که هرکدام دارای چند مبحث است، به معرفی شارح کتاب، حسن کافی اقحصاری و روزگار او از جهت سیاسی، اجتماعی، علمی و دینی پرداخته و در نهایت از ویژگی این اثر و نسخ مورداستفاده‌اش سخن گفته است.

به نظر شارح، برخی از شروحی که بر این اثر نوشته شده، دارای نواقصی است؛ زیرا یا بر مبنای علم کلام نگاشته شده که نویسندگان آن از شواهد و تعبیرات موهوم استفاده کرده‌اند یا اینکه آن شروح بسیار طولانی و مفصل بوده و ثبت و ضبط آنها دشوار است؛ بر همین اساس در برهه‌ای از زمان به فکر افتادم که برخی از این شروح مبسوط را گرفته و زوائد آن را حذف کرده و شرحی جامع و مختصر ارائه نمایم؛ به‌گونه‌ای که همان نتیجه و عملکرد را داشته باشد و چون نفوس را در مقصود، مایل به کشف و اقتصار یافتم، روش ایضاح و اقتصار را برگزیدم، درحالی‌که به کمی بضاعت خویش و قاصر بودنم در این فن، معترفم...

شارح عبارات کتاب طحاوی را به‌صورت شرحی مزجی آورده؛ یعنی متون آن کتاب را با شرح خوش درآمیخته است؛ درحالی‌که ردها و نقدهایی را که عبارات کتاب طحاوی نسبت به گروه‌ها و مذاهب مخالف در بر دارد، مورد اشاره قرار داده؛ بی‌آنکه در پرداختن به افکار باطل آنان، به حاشیه برود و جداگانه به زیاده‌گویی مشغول شود. سپس ایشان عبارات طحاوی را با کتاب و سنت و گاه اقوال عالمان و اشعاری از شاعران مستدل می‌کند. سپس مشهورترین اعتراضات فرق مخالف را به‌طور خلاصه ذکر می‌کند و آنها را یکی پس از دیگری، با دلایل نقلی رد می‌نماید. سپس در زمین حریف فرود می‌آید و روش عقلی‌ای را که آنان در ایراد شبهات پیموده‌اند، در پیش می‌گیرد و با براهین عقلی، آنها را ناکار می‌کند.

برای روشن شدن روش شارح، نمونه‌ای از کار او ارائه می‌شود: شارح در شرح این عبارت طحاوی: «و كما كان بصفاته أزليا كذلک لا يزال عليها أبديا»، می‌نویسد: زیرا جدا کردن (برهنه کردن) خداوند از صفات کمالش خود نقصی است بر او. در این عبارت، ردی است بر معتزله و جهمیه و تابعین آن‌ها؛ زیرا آنان گمان ‌کرده‌اند: خداوند، زنده بی‌حیات، عالم بی‌علم، قادر بی‌قدرت و... است و بر هیچ شخصی متناقض و باطل بودن این مطلب پوشیده نیست؛ زیرا مثل این است که بگوییم: «خدا عالم است و خدا عالم نیست» و «شیء سفید، سفیدی ندارد». علاوه بر این، آیاتی از قرآن نیز در رد این نظریه معتزله و جهمیه وجود دارد؛ همچون آیه شریفه أُنْزِلَ بِعِلْمِ اللَّهِ (هود: 14) و آیه شریفه أَنْزَلَهُ بِعِلْمِهِ (نساء: 166).

لازم به ذکر است که شارح در بسیاری از صفحات کتابش از شرح ابن ابی‌العز استفاده برده و گاه مطالب ایشان را خلاصه نموده و به سبکی آسان و همه‌فهم تقدیم نموده است و آنچه مؤکد استقلال شخصیت علمی نویسنده و توانایی وی است، وجود اضافات در مواضع مختلف این شرح است؛ اضافاتی که در شرح ابن ابی‌العز و غیر آن وجود ندارد.

محقق در مقدمه طولانی خویش، از نسخ مورد استفاده‌اش نیز نام برده و در پایان چند تصویر از آن نسخ را به معرض نمایش گذاشته است.

پاورقی‌ها کتاب، به ذکر اختلاف نسخ، ترجمه اعلام، فرق و راویان، بررسی سند برخی روایات، توضیح برخی از مطالب و... اختصاص یافته است.

فهرست محتویات و فهارس فنی در انتهای کتاب آمده است.

منابع مقاله

1. مقدمات و متن کتاب.
2. سبحانی تبریزی، جعفر، «درس‌هایی از مکتب اسلام»، مهر 1368، سال 29، شماره 6، درج در پایگاه مجلات تخصصی نور(نورمگز).