پژوهشی در یکی از امپراتوریهای اسلامی: تاریخ فاطمیان و منابع آن

‏پژوهشی در یکی از امپراتوریهای اسلامی: تاریخ فاطمیان و منابع آن
‏پژوهشی در یکی از امپراتوریهای اسلامی: تاریخ فاطمیان و منابع آن
پدیدآوران	واکر، پل ارنست (نویسنده) بدره‌ای، فریدون (مترجم)
عنوان‌های دیگر	تاریخ فاطمیان و منابع آن
ناشر	نشر و پژوهش فرزان روز
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1383 ش
چاپ	1
شابک	‎964-321-220-3
موضوع	فاطمیان - تاریخ - 297 - 567ق. مصر - تاریخ - 19- 647ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏DT‎‏ ‎‏95‎‏/‎‏7‎‏ ‎‏/‎‏و‎‏2‎‏پ‎‏4
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf
	v; t; e;

برای دیگر کاربردها، فاطمیان (ابهام زدایی) را ببینید.

پژوهشى در يكى از امپراتورى‌هاى اسلامى: تاريخ فاطميان و منابع آن، برگردان فارسى فريدون بدره‌اى از كتابى در موضوع تاريخ فاطميان تأليف دكتر پل اى. واكر است.

نویسنده انگيزه خود را اين دانسته كه با نگارش كتابى مقدماتى درباره اين موضوع و آوردن كلياتى درباره گستره كامل منابع و مآخذ موجود و چگونگى استفاده از آنها، ورود به اين صحنه را آسان‌تر سازد^[۱]

ساختار

كتاب، مشتمل بر مقدمه و متن است. متن كتاب، در ضمن 9 فصل تدوين شده كه در دو بخش ارائه شده است: سه فصل اول در بخش اول و باقى فصول در بخش دوم متن آمده است.

گزارش محتوا

فاطميان، پس از يك دوره طولانى مبارزه پنهانى در نقاط مختلف جهان اسلام، در سال 296ق / 909م، در شمال افريقا سلطه سياسى يافتند و در سال 297ق / 910م، رسماً خلافت خود را اعلام داشتند. مهدى، خليفه جديد، البته از پيش امام شیعیان اسماعيلى بود، ولى تا اين زمان، بر سرزمين مشخص و معينى از جنبه سياسى حكومت نداشت^[۲]

كتاب حاضر از دو بخش تشكيل شده است:

بخش اول، كلياتى را درباره شكل و محتواى تاريخ فاطمى عرضه مى‌دارد. اين بخش در سه فصل تدوين شده و هر فصل درباره يكى از مراحل عمده تاريخ اين سلسله است: نخست، شمال آفريقا و مغرب، 296ق / 909م - 362ق / 973م؛ دوم، يك قرن امپراتورى، 362ق / 973م - 466ق / 1074م و بالاخره يك قرن وزيران نظامى 466ق / 1074م - 567ق / 1171م^[۳]
حكومت فاطميان در مغرب در بيستم ربيع‌الثانى سال 297ق، با روى كار آمدن خليفه المهدى آغاز گرديد. خلافت مهدى با ورود پيروزمندانه او به شهر رقاده، از توابع ادارى قيروان، كه در آن زمان پايتخت مغرب محسوب مى‌شد، آغاز گشت، اما حكومت اسمى او ده ماه پيش‌تر با فتح همان شهرها به‌وسيله قواى نظامى به دست نماينده او، ابوعبداللّه كه در محل به نام ابوعبداللّه شيعى معروف بود، شروع شده بود. ابوعبداللّه شيعى به پشتيبانى سپاهى از جنگجويان بربر كتامه‌اى - كه آنها را به كيش اسماعيلى درآورده، تعليم و سازمان داده بود - موفق شد كه سرانجام اغلبيان را شكستى كامل و حيرت‌انگيز بدهد و در اوايل بهار 296ق / 909م، به‌كلى منقرض كند^[۴]

در ابتداى اين بخش، اتفاقات حكومت فاطميان تا زمان معز ذكر شده است. براى اسماعيليان مقر امام به‌مثابه مركز عالم مادى است. معز با عزيمت به مصر و به پايتخت جديدالاحداث خود، كانون آن سرسپردگى و هواخواهى را از مغرب به قاهره منتقل ساخت. قاهره مقرّ امپراتورى قدرتمندى شد كه اكنون بيشتر شمال افريقا، سيسيل، بخش‌هاى بزرگى از شام، درياى سرخ و حجاز را در بر مى‌گرفت. براى نخستين بار در دوره اسلامى، مصر ديگر تنها يك ايالت نبود، بلكه يك دولت و مملكت مستقل بود؛ دولتى كه در واقع در خود قاهره تمركز داشت^[۵]

در فصل سوم، به يك قرن حكومت وزيران نظامى پرداخته شده است. بدر الجمالى شيوه‌اى را كه فاطميان حكومت می‌كردند تغيير داد، ولى تركيب هيئت جديد تا پايان سلسله فاطمى برقرار ماند. در اين دوره، يك امام اسماعيلى همچنان به‌عنوان خليفه شناخته مى‌شد و بنابراین نقش او به‌عنوان امام پابرجا بود. سجيه دينى آن جنبه از حكومت تغيير نيافت، اما اكنون قدرت واقعى در دست وزيرانى بود كه ادعایشان بر قدرت از قوه نظامى شخصى آنها ناشى مى‌شد نه از تصويب خلفا^[۶] با مرگ عاضد در دهم محرم 567، حكومت فاطمى در مصر منقرض و حكومت ايوبيان تأسيس شد^[۷]
بخش دوم شامل فصل‌هاى جداگانه‌اى درباره انواع مختلف منابع تاريخى است و اطلاعاتى را كه در آن منابع وجود دارد، براى بازسازى و تجزيه و تحليل تاريخى به دست مى‌دهد. اين منابع عبارتند از: نخست، سكه‌ها و ديگر مصنوعات (طراز، كتيبه‌هاى ساختمان‌ها، اشياى هنرى و يافته‌هاى باستان‌شناسى) كه شواهد و مدارک مستقيم را درباره رويدادها و فرايندهاى تاريخى در اختيار مى‌گذارند؛ دوم، اسناد و نامه‌ها، هم اسناد اصلى و هم رونوشت‌هاى آنها؛ سوم، شرح و توصيف‌هاى عينى و معاصر؛ چهارم، تاريخ‌ها، مكان‌شناسى‌هاى جغرافيايى و كتب رجال و شرح حال‌ها؛ پنجم، ادب و ديگر انواع نوشته‌هاى ادبى و بالاخره، نگاهى به آثار آن دسته از محققان و پژوهشگران جديد كه بيشترين كمك‌ها را به بررسى اين موضوع كرده‌اند^[۸]

وضعيت كتاب

در ابتداى كتاب، فهرست مطالب و اختصارات آمده است. در انتهاى اثر، كتاب‌شناسى جامعى، هم از منابع و مآخذ اصلى و هم از تحقيقات و بررسى‌هاى جديد آمده است كه نه تنها شامل آثارى است كه در اين بررسى از آنها ياد و نقل قول شده است، بلكه تمام آنچه در هر زمينه‌اى درباره فاطميان نوشته شده است، در آن آمده است. منابع در دو بخش فارسى و عربى قديم و انگليسى به ترتيب حروف الفبا ذكر شده است.

پاورقى‌ها تحت عنوان يادداشت‌ها، در انتهاى هر فصل ذكر شده است.