إعراب القراءات السبع و عللها

اعراب القراءات السبع و عللها

نام کتاب	اعراب القراءات السبع و عللها
نام‌های دیگر کتاب
پدیدآورندگان	ابن‌خالویه، حسین بن احمد (نويسنده)
زبان	عربی
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏75‎‏/‎‏3‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏الف‎‏6
موضوع	قرآن - اعراب قرآن - قرائت
ناشر	مکتبة الخانجي
مکان نشر	قاهره - مصر
سال نشر	1413 هـ.ق یا 1992 م
کد اتوماسیون	AUTOMATIONCODE11070AUTOMATIONCODE

إعراب القرائات السبع و عللها، اثر ابوعبدالله حسين بن احمد بن خالويه همدانى نحوى شافعى (متوفاى 370ق) است كه در آن، قرائت‌هاى هفت‌گانه آيات قرآن كريم را با رعايت ترتيب از آغاز تا انجام شرح داده و علت‌هاى ادبى آن را توضيح داده و البته گاه وارد بحث‌هاى تفسيرى نيز شده و به اظهار نظر در اين مسائل پرداخته است.

اين اثر به زبان عربى نوشته شده و آن را آقاى دكتر عبدالرحمن بن سليمان عثيمين تصحيح كرده و با افزودن مقدمه‌اى عالمانه منتشر كرده است. مصحح، نويسنده را سنى شافعى همراه با گرايش‌هاى شيعى به‌خاطر تأثيرپذيرى از استادان شيعى خودش دانسته است.

با صرف نظر از گرايش مذهبى نويسنده، کتاب حاضر از منظر علمى و ادبى با توجه به تخصص نويسنده در زمينه ادبيات و نحو، در باب علوم و معارف قرآن و قرائت‌هاى هفت‌گانه مقامى رفيع و ارزنده دارد.

ساختار

کتاب حاضر از مقدمه مصحح و مقدمه نويسنده و متن اصلى کتاب (شامل بيان علل اعراب قرائات سبع به ترتيب از آغاز قرآن تا پايان) تشكيل شده است. زبان و ادبيات متن اصلى، زبان عربى به‌صورت قديمى همراه با اصطلاحات رايج در علوم ادبى مانند لغت، صرف و نحو... است؛ پس کتاب حاضر براى آشنايان با علوم اسلامى و اديبان و پژوهشگران علوم و معارف قرآن كريم نوشته شده است. روش نويسنده بر محور بحث و بررسى‌ها و تحليل‌هاى ادبى و لغوى و صرفى و نحوى شكل گرفته است.

گزارش محتوا

مصحح در مقدمه‌اش - كه در تاريخ 1411/4/14ق، در مكه مكرمه نوشته - تأكيد كرده است: «باآنكه نويسنده کتاب، مشهور و از متقدمان است و در زمينه لغت و نحو از سرآمدان بشمار مى‌رود و کتابش در زمينه پژوهش‌هاى قرآنى ارزش علمى بالايى دارد و دانشمندان روزگار ما با کتاب‌هايى كه از او چاپ شده، مانند «إعراب ثلاثين سورة» و «مختصر الشواذّ» و «ليس» و... وى و ارزش علمى آثارش را شناخته‌اند، ولى تاكنون نديده‌ام كه كسى به تصحيح کتاب «إعراب القرائات السبع و عللها» بپردازد. شايد اين مطلب به اين جهت است كه نام اين کتاب به‌صورت «القرائات» در فهرست نسخه‌هاى خطى آمده و به همين نام شهره شده است و جز عده معدودى نمى‌دانند كه در اين کتاب چه مطالبى هست و تعليل قرائت‌هاى هفت‌گانه در آن نوشته شده است و نكته مهم‌تر اينكه در اين کتاب در تصوير نسخه خطى آن كه تنها نسخه خطى موجود است، نقصان‌ها و افتادگى‌هاى متعددى وجود دارد كه در مجموع، حدود يك‌چهارم کتاب را تشكيل مى‌دهد و همين مطلب انسان را در مورد تصحيح کتاب، به ترديد مى‌اندازد. من کتاب ابن خالويه را بيش از ده سال است كه مى‌شناسم و هر زمان كه آن را مى‌خواندم و به اين خلل و آسيب‌ها مى‌رسيدم، متوقف مى‌شدم و نمى‌توانستم به تصحيح بپردازم و مدتى کتاب در بوته فراموشى ماند؛ تاآنكه خداى تعالى اراده كرد كه من به زيارت کتابخانه «مراد ملا» در تركيه در تابستان سال 1406ق، موفق شوم و اصل کتاب را هم ديدم و معلوم شد كه نقصان، نه‌تنها در تصوير، بلكه در اصل کتاب هم هست و با شيخ استاد محمود محمد شاكر درباره اين موضوع صحبت كردم و ايشان مرا بسيار تشويق كرد و قانعم ساخت كه اين کتاب را باآنكه نقصان هم دارد تصحيح و منتشر كنم...».

همچنين مصحح در بحثى تحت عنوان «ظاهرة التشيع عند ابن خالويه و هل كان شيعياً» به بررسى مذهب نويسنده و سنى يا شيعى بودن وى پرداخته و بعد از بررسى ادله و نقد آن به اين نتيجه رسيده است كه وى شيعه نبوده است.البته نظر مصحح، جاى تأمل و بررسى بيشتر دارد.

نويسنده کتاب در مقدمه‌اش كه زمان و مكان و مشخصات نگارش آن را معين نكرده - يادآور شده است: «اين کتابى است كه در آن، اعراب قرائات اهالى شهرهاى مكه، مدينه، بصره، كوفه و شام را شرح داده‌ام و از اين مطلب به مباحث مرتبط با اعراب مانند مشكلات اعرابى و تفسير و غريب و حروف با قرائات شاذّ و نادر نپرداخته‌ام؛ زيرا در اين موضوعات، کتابى جداگانه و جامع آماده كردم و فقط به اين جهت اين انتخاب را انجام دادم كه جوينده به‌زودى سود ببرد و براى دانشمند نيز يادآورى باشد و براى هركه بخواهد، حفظش آسان گردد؛ إن‌شاءالله...».سپس نويسنده به بيان توضيحاتى در مورد پيشوايان قرائت در هريك از شهرهاى مذكور پرداخته و نيز به اين پرسش پاسخ داده است كه آيا قرآن با يك قرائت نازل شده و يا با قرائت‌هاى گوناگون (هفت‌گانه) و.

نويسنده گاه وارد بحث‌هاى تفسيرى شده و به اظهار نظر در اين مسائل پرداخته است؛ از جمله در مورد آيه «ثُمَّ لَتُسْئَلُنَّ يَوْمَئِذٍ عَنِ النَّعيمِ» .چنين نوشته است: در مورد آن نعمت مورد سؤال، ده قول است كه بهترينش اين است كه از ولايت على بن ابى‌طالب (رضى‌الله‌عنه) پرسيده مى‌شود. مصحح در اينجا پاورقى نوشته و اين مطلب را نپذيرفته و افزوده است كه اين گرايش به تشيع كه به‌صورت آشكار در او ديده مى‌شود، به خاطر اين است كه مى خواهد با استادان شيعى خودش مجامله و خوش‌زبانى كرده باشد و در مورد نويسنده (ابن خالويه) من معتقد به تشيع او نيستم، بلكه او از سنيانى است كه با شيعه مجامله مى‌كرده است.؛ ولى به نظر مى‌رسد كه بيان مصحح، صحيح نيست و تكلف‌آميز است.

وضعيت کتاب

براى کتاب حاضر، فهرست‌هاى فنى (شامل آيات، احاديث و آثار، شعر، انصاف الابيات، رجز، امثال، كلام عرب و امثال نحويان، مواضع و بلدان، قبائل و جماعات، اعلام، شعرا، لغت، كتب مذكور در متن).و همچنين منابع کتاب.، تنظيم شده، ولى متأسفانه فهرست مطالب نيامده است.

مصحح، اين کتاب را به‌صورت مستند و با ذكر منابع منتشر كرده و ارجاعاتش را به‌صورت پاورقى در پايان هر صفحه آورده است. اين پاورقى‌ها به‌طور غالب، استنادى و ارجاعى است.و گاه در آن نام و نشان آيات و سوره‌ها مشخص شده.و گاهى پاورقى‌هاى توضيحى آورده است.و گاه شاعر ابيات مورد استفاده در متن را مشخص كرده و منابع اين بحث را آورده است.

آنچه در پايان جلد اول کتاب آمده به اين عبارت كه بنده خدا ابوالقاسم احمد بن فراج بن سرو بن ابهرى از تحرير اين کتاب در نيمه شوال سال 600ق، فراغت حاصل كرد.و نيز آنچه در پايان جلد دوم کتاب آمده به اين مضمون كه صديق بن عمر بن محمد بن حسين در روز شنبه در وقت نماز در آخر ماه ذى‌القعده از سال 600ق، نوشتن کتاب را به پايان برد.، مربوط به نويسنده نيست و كلام كاتبان نسخه خطى است. مصحح، نواقص و افتادگى‌هاى نسخه خطى کتاب حاضر را كه حدود صد صفحه است، تحت عنوان «خروم النسخة»، با ذكر آيات و سور مورد نظر مشخص كرده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.

پیوندها

مطالعه کتاب اعراب القراءات السبع و عللها در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور