إكتفاء القنوع بما هو مطبوع من أشهر التآليف العربية في المطابع الشرقية و الغربية
| نام کتاب | إکتفاء القنوع بما هو مطبوع من أشهر التآلیف العربیة في المطابع الشرقیة و الغربیة |
|---|---|
| نام‌های دیگر کتاب | إکتفاء القنوع بما هو مطبوع من أجل التآلیف العربیة في المطابع الشرقیة و الغربیة
اکتفاء القنوع بما هو مطبوع من اجمل التأليف العربیه فی المطابع الشرقیه و الغربیه |
| پدیدآورندگان | ببلاوی، محمد (مصحح)
ون دایک، ادوارد (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | Z 3030 /و9الف7 |
| موضوع | کتابشناسی
کتابهای چاپی عربی |
| ناشر | دار صادر |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 13 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE3295AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
اكتفاء القنوع بما هو مطبوع، اثر عربى ادوارد ون دايك، شامل فهرستى موضوعى در نام و نشان و مشخصات نوشتارهاى عربى فرهنگ و تمدن اسلامى است كه تا اوايل سده 14ق، به چاپ رسيده‌اند.[۱]
نويسنده پيرامون انگيزه نگارش کتاب، به اين نكته اشاره دارد كه احمد نظيم‌بيك، سرپرست مدرسه خديويه قاهره از او خواسته تا مشخصات آثار چاپى عربى را گردآورى كند تا رغبت دانشجويان به شناخت ميراث علمى و فرهنگى‌شان بيش از پيش برانگيخته شود.[۲]
اين کتاب از مهم‌ترين آثار کتاب‌شناختى در نوع خود بشمار مى‌رود.[۳]
نام كامل اين کتاب عبارت است از: «اكتفاء القنوع بما هو مطبوع من أشهر التآليف العربية في المطابع الشرقية و الغربية».
ساختار
کتاب مشتمل بر يك مقدمه و چهار باب است.
گزارش محتوا
نويسنده در مقدمه، نخست به ذكر مهم‌ترين کتابخانه‌هايى كه آثار خطى و چاپى اسلامى در آنها نگهدارى مى‌شود، مانند کتابخانه‌هاى شهرهاى برلين، لايپزيگ، اسكوريال، موزه بريتانيا، ديوان هند، آكسفورد، پاريس، رم، وين، استانبول، بغداد، دمشق، تونس و قاهره پرداخته و شرحى اجمالى از آغاز چاپ اين آثار از سده شانزدهم ميلادى و ترجمه آنها به زبان‌هاى اروپايى عرضه كرده و در مواردى به مقايسه چاپ‌هاى اروپايى برخى کتاب‌ها با چاپ‌هاى شرقى همان آثار مهم دست زده است.[۴]
مؤلف پيرامون اهميت و ارزش کتاب، به اين نكته اشاره نموده است كه چون همه كسانى كه در زمينه‌هاى مختلف زبان و ادب عربى و فرهنگ و تمدن اسلامى به تحقيق و تحصيل مى‌پردازند، ناگزيرند اطلاعات قابل توجهى درباره آثار مربوط به اين زمينه‌ها اعم از موضوع و مضمون کتاب و نام و نشان نويسنده و اوضاع و احوال زمان مؤلف و مشخصات چاپ آنها گرد آورند و دستيابى به همه اين آثار و حتى قسمتى از آن دشوار و گاه ناممكن است، گردآورى فهرستى كه اين هدف را تحقق بخشد ارزش بسيارى خواهد داشت.[۵]
ون دايك سپس مهم‌ترين فهارس قديم و جديد آثار اسلامى - عربى مانند «کتاب‌شناسى شرقى» كه زينكر آن را گرد آورد، «كشف الظنون»، «مفتاح السعادة»، «فهرست کتابخانه خديويه قاهره» و «فهرست توصيفى كتب شرقى» را كه آگوست مولر در هفت مجلد در برلين منتشر ساخته، معرفى كرده و طالبان آثار خطى عربى - اسلامى را بدين آثار رهنمون شده است.[۶]
متن کتاب شامل چهار باب است. باب اول، بحثى است درباره آغاز توجه اروپاييان به زبان عربى و فرهنگ و تمدن اسلامى؛ تاريخچه مختصر، اما ممتعى در زبان عربى قديم و جديد و آثارى كه اروپاييان درباره اين زبان نوشته‌اند.[۷]
باب دوم، درباره ادبيات عرب به مفهوم عام است؛ يعنى آثارى كه در زمينه‌هاى علوم انسانى چون شعر و تاريخ و سفرنامه‌ها و تراجم احوال و تاريخ علوم و آثار لغوى و دينى به چاپ رسيده است. نويسنده در همين بخش، به سيرى اجمالى در تاريخ شعر عربى از عصر جاهلى به بعد پرداخته و پس از توصيف معلّقات سبع و شعر شاعرانى چون حسان بن ثابت و تاجرول بن اَوْس، به شاعران برجسته دوره اسلامى پرداخته و مشخصات دقيق دواوين چاپ‌شده بعضى از ايشان را به دست داده است. وى سپس به ذكر و معرفى بعضى از برجسته‌ترين جغرافى‌دانان عصر اسلامى از ابن خردادبه و اصطخرى تا قزوينى و ياقوت پرداخته و در فصل مباحث تاريخى از سيره‌نويسى و تاريخ‌نگارى و سپس علوم قرآنى، حديث و تفسير ياد كرده و ذيل هر مبحث، فهرستى از آثار چاپ‌شده در آن مبحث را عرضه داشته است. فلسفه و منطق، علوم رياضى و علوم طبيعى از ديگر مباحث مطرح‌شده است كه درباره هريك شرحى همراه با فهرستى از آثار مربوط به آن علم آمده است.[۸]
در باب سوم، از مشاهير نويسندگان و دانشمندان علوم مختلف ادبى، دينى، تاريخى، طب و رياضيات از سده 5ق11/م و آثارى از آنها كه به چاپ رسيده ياد شده و در باب چهارم كه آن را دوره اختلاط ناميده، فهرست آثارى را كه در همه رشته‌هاى علوم طبيعى و رياضى و ادبى از سقوط خلافت به اين سو پديد آمده، به دست داده است.[۹]
با توجه به فصول و ابواب کتاب بايد گفت كه اين اثر نه‌تنها فهرستى ارزشمند از آثار چاپ‌شده اسلامى، بلكه مجموعه‌اى پرفايده در تاريخ ادب به مفهوم عام؛ يعنى نوشتارهايى است كه در زمينه‌هاى مختلف تمدن اسلامى پديد آمده است.[۱۰]
شرح احوال مختصر بعضى از دانشمندان يا بررسى موجزى كه درباره بعضى از علوم در اين کتاب ارائه شده بر فايده آن افزوده است. همچنين فهرستى كه از نويسندگان آثار مذكور در کتاب تنظيم شده مى‌تواند به‌مثابه فهرستى از دانشمندان تمدن اسلامى مورد توجه و مراجعه قرار گيرد.[۱۱]
سرانجام بايد گفت كه تأليف چنين کتابى بى‌گمان مستلزم اطلاعات گسترده و گاه احاطه بر برخى زمينه‌هاى فرهنگ و تمدن اسلامى است.[۱۲]
وضعيت کتاب
کتاب در سال 1313ق، در قاهره به چاپ رسيده و پس از آن بارها در ايران و مصر و سوريه منتشر گرديده است.[۱۳]
فهرست مطالب به‌همراه فهرست اسماء مصنفات و مصنفين، شعرا و شارحين، در انتهاى کتاب آمده است.
پانويس
منابع مقاله
1. مقدمه و متن کتاب.
2. سجادى، صادق، «مدخل اكتفاء القنوع بما هو مطبوع»، درگاه اينترنتى سازمان اسناد و کتابخانه ملى جمهورى اسلامى ايران، دايرةالمعارف کتابدارى و اطلاع‌رسانى (نسخه آزمايشى)، آخرين اصلاح در 2007/12/5م به آدرس اينترنتى: