إيضاح الاشتباه
| نام کتاب | إیضاح الإشتباه |
|---|---|
| نامهای دیگر کتاب | ایضاح الاشتباه فی ضبط تراجم الرجال |
| پدیدآورندگان | حسون، محمد (محقق)
علامه حلی، حسن بن یوسف (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 115 /ع8الف9 |
| موضوع | حدیث - علم الرجال
محدثان شیعه نامهای عربی - تلفظ |
| ناشر | جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1411 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10001AUTOMATIONCODE |
إيضاح الاشتباه في أسماء الرواة، اثر حسن بن يوسف بن مطهر حلى، به زبان عربى، پيرامون معرفت اسماء محدثين و رجال اسانيد و ضبط آنها و اسماء آباء و انساب و القاب آنهاست و توسط شيخ محمد الحسّون مورد تحقيق قرار گرفته است.
اسامى متعددى براى اين کتاب ذكر شده است، از قبيل: «إيضاح الاشتباه في ضبط ألفاظ أسامي الرجال و نسبهم»، «إيضاح الاشتباه في أحوال الرجال»، «إيضاح الاشتباه في أسامي الرواة» و «إيضاح الاشتباه في ضبط تراجم الرجال»، ولى صحيح همان است كه در عنوان مقاله ذكر شد.
ساختار
در ابتدا مقدمه‌اى از ناشر کتاب، سپس مقدمه‌اى از محقق در دو فصل پيرامون کتاب و معرفى مؤلف و در ادامه اصل کتاب با خطبه‌اى از مؤلف و دو بخش تحت عنوان باب اسماء و باب كنايات ذكر شده است.
گزارش محتوا
اين کتاب از جمله آثار گران‌قدر و سودمند رجالى علامه حلى است. کتاب بر اساس حروف اوّل نام‌ها ترتيب يافته است، بدون مراعات ترتيب در حرف‌هاى بعدى و نيز نام‌هاى پدران؛ ازاين‌روى عالمانى به ترتيب و تنظيم دقيق آن پرداخته‌اند، از جمله: مرحوم سيد ابوالقاسم جعفر بن الحسين خوانسارى جد صاحب «روضات» با عنوان «تتميم الإفصاح في ترتيب الإيضاح» و مرحوم علم‌الهدى فرزند دانشور، مرحوم فيض كاشانى كه افزون بر ترتيب و تنظيم به تكميل آن نيز همت گماشته‌اند با عنوان «نضد الإيضاح في ترتيب إيضاح الاشتباه».
محقق، کتاب را بر اساس سه نسخه، مقابله، تصحيح و تحقيق كرده و در جريان پژوهش خود، رجال را به‌اختصار شناسانده و منابع شرح حال آنها را ياد كرده است. اختلاف کتاب را در ضبط نام‌ها با ديگر منابع رجالى مشخص كرده و تكرارها و اختلاف ضبط اسماء را در اين کتاب با ديگر آثار علاّمه نشان داده است. محقق محترم، مقدمه‌اى درازدامن دارند كه در آن از کتاب و نام دقيق و چگونگى‌هاى محتواى آن و نيز شرح حال مؤلف و آثارش سخن گفته‌اند.
علامه گاهى برخى از نام‌ها را تكرار كرده و يا در ضبط اسماء برخلاف آنچه در «الخلاصة» نگاشته، ضبط كرده است و يا در همين کتاب يك نام را دو گونه ضبط كرده است. اين موارد، شناسايى شده و ضمن اشاره به چگونگى آنها در پايان کتاب در ضمن فهرست‌ها همه موارد آمده است.
تحقيق درباره نام‌ها، القاب و كنيه‌هاى راويان و ضبط دقيق آنها بخش بزرگى از راوى‌شناسى و دانش رجال است. چه بسيار ديده مى‌شود كه يك راوى ضعيف در اثر ابهام نام درست او، به‌جاى يك راوى موثق تلقى مى‌شد و به عكس و گاهى همنامى در ميان راويان باعث اين‌گونه مسائل مى‌گرديد؛ ازاين‌روى عالمان و محققان از ديرباز در اين راه به چاره‌جويى پرداخته و آثار مختلفى در اين زمينه پديد آورده‌اند كه در مجموعه آثارى از اين دست با عناوين «المؤتلف و المختلف» و «المتفق و المفترق» مشهورند. از اين‌گونه مسائل، عالمان دانش رجال، در سده‌هاى بعد به مشتبهات و مشتركات تعبير كردند و در اين زمينه آثارى نگاشتند؛ از جمله آثار سودمند و كارآمد اين فن، همين کتابى است كه به خامه فقيه فيلسوف متكلم و رجالى بزرگ شيعه علامه حسن بن يوسف بن مطهر حلى نگاشته شده است.
وضعيت کتاب
کتاب حاضر، شامل 8 فهرست «احاديث شيعه»، «نام‌هاى معصومين»، «مواضيع المقدمه»، «تراجم»، «اعلام»، «اسماء الكتب»، «اماكن و بقاع» و «مصادر» مى‌باشد.
منابع مقاله
1. مقدمه و متن کتاب.
2. مجله آينه پژوهش، شماره 8، مرداد و شهريور 1370ش، عنوان مقاله: معرفى‌هاى گزارشى، ص77.