الاقتصاد الهادي إلی طريق الرشاد

    از ویکی‌نور
    الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد
    الاقتصاد الهادي إلی طريق الرشاد
    پدیدآورانطوسی، محمد بن حسن (نویسنده)
    ناشرمکتبة چهل ستون العامة و مدرستها
    مکان نشرتهران - ایران
    سال نشر1400 ‌‎ق
    چاپ1
    زبانعربی
    تعداد جلد1
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf


    الاقتصاد الهادی إلی طریق الرشاد تألیف ابوجعفر محمد بن حسن بن على طوسى، معروف به شیخ الطائفة، شیخ طوسى (م 460 ق).

    کتاب «الاقتصاد فیما یجب على العباد» از تألیفات مهم شیخ طوسى «قده» است این کتاب با وجود حجم کم، شامل مباحث مهمى از علم کلام و فقه مى‌باشد و به دلیل اهمیت آن از مصادر کتاب‌هاى بحار الأنوار و السرائر مى‌باشد. (بحار الأنوار ج /6 48، ج /37 183، ج /82 26، ج /88 336، ج /85 140 و السرائر به نقلى از الینابیع الفقهیة ج /2 528، /4 689، 731).

    مطالب

    مباحث کتاب به طور کلى در دو بخش کلام و فقه تقسیم شده است.

    در قسمت اوّل، دو اصل توحید و عدالت بررسى شده است که در ضمن مسألۀ عدل، اصول نبوت، امامت و معاد نیز مطرح شده است.

    در قسمت دوم، کتاب‌هاى پنج‌گانۀ صلاة، صوم، زکاة، حج، جهاد مطرح شده است.

    قسمت فقه کتاب بصورت فقه موجز و رساله‌هاى متداول نوشته شده و آنچنان که مؤلف در مقدمه و انتهاى کتاب مى‌نویسد سعى نموده که در نهایت اختصار، مسائل اساسى و مورد نیاز شامل واجبات، محرمات، مستحبات، مکروهات، مقدمات، اجزاء و شرایط و مبطلات هر یک از این عبادات را در قالبى بسیار منظم بیان نماید.

    انگیزۀ تألیف

    وى در مورد غرض از تألیف کتاب در مقدمۀ آن مى‌نویسد: الغرض هنا ذکر ما لا بدّ منه على کلّ حال.

    هم‌چنان که از نام کتاب و معناى کلمۀ «اقتصاد» مشخص شده است این نوع از فقه مختصر، نوعى از فقه داراى اعتدال است که بدور از افراط و تفریط، خواننده به آسانى و بدون دشوارى و در سریع‌ترین زمان احکام شرعى مورد نیاز خود را فرا گرفته و به آن عمل مى‌نماید.

    شیخ طوسى این کتاب را به احتمال بسیار زیاد به درخواست شیخ عبدالعزیز بن براج (م 481 ق) تألیف نموده است و در مقدمۀ آن مى‌نویسد:

    من این کتاب را به درخواست شیخ بزرگوار که خداوند عمر ایشان را طولانى گرداند نوشتم که شامل مباحثى است که اعتقاد و عمل و حرکت در مسیر آنها بر همگان واجب است.

    در مورد قسمت فقه آن مى‌نویسد: در بخش دوم کتاب، عباداتى که انجام آنها نیز بر همه واجب است را به طور خلاصه آورده‌ام زیرا کتاب‌هایى که در اصول عقائد و احکام شرعى نگاشته شده‌اند فراوانند. ولى یا بسیار طولانى و مفصل مى‌باشند و یا بسیار خلاصه، که از رساندن مقصود ناتوانند.

    تاریخ تألیف

    با توجه به این که این کتاب پس از کتاب‌هاى النهایة، المبسوط، المفصح فی الإمامة، تلخیص الشافی و بسیارى از کتب دیگر شیخ طوسى نوشته شده است و از طرفى در مباحث آخر فصل امامت در مسألۀ غیبت امام زمان عجل الله تعالى فی فرجه تفصیل این مطالب را به کتاب «تلخیص الشافی» ارجاع داده است و به کتاب «الغیبة» که در سال 447ق تألیف شده، ارجاع نداده است بنابراین احتمالا این کتاب بین سال‌هاى 440 تا 447ق تألیف شده است.

    تاریخ انتشار

    این کتاب اولین بار توسط آقاى حسین سعید تهرانى پس از ارتحال آیت‌الله حسین حلى (م 1375 ق) استاد وى، توسط انتشارات کتابخانۀ جامع چهل‌ستون در تهران انتشار یافته است. تجدید چاپ این کتاب توسط چاپخانۀ خیام در قم در سال 1400ق انجام شده است.

    نسخه‌ها

    در الذریعة به سه نسخه از کتاب اشاره نموده است که عبارتند از:

    1. نسخۀ متعلّق به شیخ محمدحسین بن محمد قاسم قمشه‌اى نجفى (م 1336 ق) صاحب کتاب «أدلة الرشاد فی شرح نجاة العباد» که در سال 1281 این کتاب توسط ملا مهدى قمشه‌اى (م 1281 ق) وقف شده است.
    2. نسخۀ شیخ هادى آل کاشف‌الغطاء (م 1361 ق).
    3. نسخۀ سید‌ ‎محمدباقربن سید‌ ‎محمد بن سید‌ ‎محمد کاظم یزدى (الذریعة ج /2 269، 270).

    در کتاب «مقدمه‌اى بر فقه شیعه» (صفحات 77 و 78) به 8 نسخۀ خطى اشاره شده است که متعلّق به کتابخانه‌هاى: دانشگاه تهران، دانشگاه شهید بهشتى، امیرالمؤمنین حکیم، دار الکتب، آیت‌الله مرعشى نجفى «قده»، لوس آنجلس، و آستان قدس رضوى مى‌باشد.

    نسخه‌هاى معتبر

    در چاپ کتاب از دو نسخۀ خطى استفاده شده است که یکى متعلّق به کتابخانۀ جامع چهل‌ستون در تهران است. این نسخه به خط عبدالمجید بن مظفر بن مخزوم توبلى کورى مربوط به سال 1046ق است که با رمز (ج) مشخص شده است.

    نسخۀ دیگر متعلّق به کتابخانۀ علامۀ محقق سید‌ ‎محمد على روضاتى در اصفهان است. این نسخه در ضمن مجموعۀ کتاب‌هایى است که به خط سید‌ ‎محمد زین‌العابدین موسوى و مربوط به سال 1267ق است و با رمز (ر) مشخص شده است.

    اگر چه نسخ خطى مورد استفاده در چاپ کتاب داراى خطا، تصحیف و تحریف زیادى بوده‌اند اما مصحح کتاب به دلیل جلوگیرى از زیاد شدن حجم کتاب از ذکر آنان خوددارى نموده و فقط آدرس آیات قرآن کریم را ذکر نموده و مصادر احادیث و روایات آن را ذکر ننموده است.

    ویژگى‌ها

    همان طور که مؤلف در پایان قسمت کلامى کتاب نوشته، وى سعى نموده در پیروى از خواستۀ ابن البراج (م 481 ق) کتابى را تألیف نماید که با رعایت اعتدال از تفصیل یا ایجاز مطالب خوددارى نموده و مطالب کتاب را در حدى که خواننده بناچار نیازمند آن است، بیان نماید.

    بنابراین در قسمت کلامى کتاب، تفصیل مطالب آن را به کتاب‌هاى شرح الجمل (یا تمهید الأصول) تلخیص الشافی، المفصح فی الإمامة و در مباحث فقهى تفصیل آن را به کتاب‌هاى النهایة، مصباح المتهجد، المبسوط ارجاع داده است. (صفحات 37، 57، 215، 222، 226، 275، 302، 316).

    با این حال گاهى مؤلف برای اثبات نظریات خود به روایات و یا قول اصحاب استناد نموده است و گاهى نیز مثل بحث استحقاق عقاب برای کافى در مباحث کلامى به اجماع استناد نموده است و یا این که به بعضى از مباحث اصولى مثل حجیت خبر واحد استناد نموده است که تفصیل آن را به کتاب اصول فقه، احتمالا کتاب العدة ارجاع داده است. (صفحات 253، 267، 133، 188).

    از خصوصیت چاپ کتاب موجود این که از نسخه‌هاى پر غلطى استفاده شده و فقط در موارد ضرورى به غلطهاى آن اشاره شده است و تصحیح سایر موارد نیز به چاپ‌هاى بعدى محول شده است.

    اگر چه کتاب المبسوط پس از الجمل و العقود نوشته شده است و از طرفى سبک تألیف قسمت عبادات کتاب الاقتصاد و کتاب الجمل و العقود کاملا شبیه به هم مى‌باشد با این حال در قسمت عبادات کتاب به نام الجمل و العقود اصلا ذکر نشده است و هیچ مطلبى نیز از آن ذکر نشده است.

    منابع مقاله

    - الذریعة/2 269، 270

    - أعیان الشیعة /9 165

    - معالم العلماء 114

    - روضات الجنات/6 216

    - فوائد رضویه 470

    - لولؤ البحرین 252 - 254