برهان، محمدحسین بن خلف
| نام | برهان، محمدحسين بن خلف |
|---|---|
| نامهای دیگر | ابنخلف تبريزي
برهان تبريزي، محمدحسين برهان خلف تبريزي ابنخلف تبريزي، محمدحسين |
| نام پدر | خلف تبریزی |
| متولد | سده یازدهم |
| محل تولد | تبریز |
| رحلت | / 11ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | فرهنگ فارسی برهان قاطع |
| کد مؤلف | AUTHORCODE01092AUTHORCODE |
محمدحسین بن خلف تبریزی، متخلص به برهان، صاحب فرهنگ لغت «برهان قاطع» است که در سده یازدهم هجری می‌زیسته و جامع فنون بوده و شعر نیز می‌سروده است. وی تبریزی بوده و مدتی به هند رفته است. از وی دو ماده تاریخ نیز باقى مانده است: یکى درباره تجدید بنای قصر «ندی محل» در 1050ق/1643م و دیگری در فتح «اودگیر» در 1053ق/1643م.
زندگی‌نامه
محمدحسین بن خلف تبریزی، متخلص به «برهان»، صاحب فرهنگ لغت «برهان قاطع» است که در 1062ق/1652م نوشته شده است. او در عهد خود، جامع فنون بود و شعر نیز می‌سرود[۱].
دانسته‌های ما درباره او بسیار اندک است. همین‌قدر مى‌دانیم که او اصلاً تبریزی بوده و چون دیگر ارباب فضل و ادب در آن عصر، به هند رفته است. او در حیدرآباد دکن اقامت گزید و همنشین کسانى مانند شیخ شمس‌الدین محمد عاملى، مشهور به ابن خاتون (د 1059ق) بود و حواشى جامع عباسى را به خواهش همو استخراج و مدون ساخت. برهان تبریزی همچنین مدتى را در خدمت سلطان عبدالله قطب‌شاه بن قطب‌شاه (حکومت 1036-1083ق/1627-1672م)، از پادشاهان سلسله قطب‌‌شاهى هند گذراند و فرهنگ خود را به او هدیه کرد[۲].
از برهان تبریزی، علاوه بر این کتاب، دو ماده تاریخ هم باقى مانده است: یکى درباره تجدید بنای قصر «ندی محل» در 1050ق/1640م و دیگری در فتح «اودگیر» در 1053ق/1643م[۳].
سال‌ها پیش از تألیف برهان قاطع، گسترش زبان فارسی در منطقه و انتشار دیوان شاعران بزرگ در دربار سلاطین هند مانند اکبر، جهان‌گیر و شاه‌جهان، سبب شده بود که تمایلى عمومى نسبت به درک ظرایف و دقایق آثار این شاعران پدید آید؛ بدین‌سبب، ادیبان و لغت‌شناسان به نگارش و تدوین فرهنگ‌های فارسی روی آوردند و بدین‌ترتیب، دو دوره فرهنگ‌نویسى شکل گرفت: دوره نخست که تا سده 11ق، ادامه یافت، دوره جمع‌آوری لغات است و دوره دوم که از سده 11ق، آغاز مى‌شود، دوره‌ای است که در آن لغات مورد نقد و تحقیق نیز قرار گرفت. برهان قاطع، متعلق به دوره نخست است.[۴].
پانویس
منابع مقاله
- میرانصاری، علی، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی و همکاران (چاپ دوم)، تهران، 1377.
- دبیرسیاقی، سید محمد، «دانشنامه جهان اسلام»، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، بنیاد دایرةالمعارف اسلامی، چاپ اول، تهران، 1377.