دیوان عالم و عارف ربانی، حکیم الهی مرحوم شیخ عباس طهرانی (طاب ثراه)، متخلص به منزوی

    از ویکی‌نور
    ‏دیوان عالم و عارف ربانی، حکیم الهی مرحوم شیخ عباس طهرانی (طاب ثراه)، متخلص به منزوی
    دیوان عالم و عارف ربانی، حکیم الهی مرحوم شیخ عباس طهرانی (طاب ثراه)، متخلص به منزوی
    پدیدآورانطهرانی، عباس (نویسنده)
    عنوان‌های دیگرديوان عالم و عارف رباني حکيم الهي مرحوم عباس طهراني طاب ثراه متخلص به منزوي
    ناشرانصاريان
    مکان نشرايران - قم
    سال نشرمجلد1: 1373ش ,
    موضوعشعر فارسی - قرن 14 شعر مذهبي - قرن 14
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏‎‏PIR‎‏ ‎‏8146‎‏ ‎‏/‎‏ه‎‏4‎‏د‎‏9‎‏

    دیوان عالم و عارف ربانی، حکیم الهی مرحوم شیخ عباس طهرانی (طاب ثراه)، متخلص به منزوی، مجموعه قصاید، مراثی، مدایح و توسل، غزلیات و رباعیات این مؤلف به زبان فارسی است. اکثر محتوای دیوان قصیده است. پدیدآور، مجموعه‎ای از مفاهیم عقیدتی، اخلاقی، فلسفی و مضامین برخی احادیث را در کتاب به‎صورت منظوم بیان کرده است. اشعار این دیوان، به‎لحاظ محتوایی مضمون دینی دارند.

    ساختار

    کتاب، دارای مختصری از شرح حال مؤلف، خطبه (به زبان عربی) و محتوای اشعار (قصاید، مراثی، مدایح و توسل، غزلیات و رباعیات) است.

    گزارش محتوا

    نویسنده در خطبه آغازین کتاب، پس از حمد الهی و درود بر پیامبر(ص) و خاندان پاکش (با مضامین فلسفی و عرفانی) و لعنت بر دشمنانشان، می‎نویسد: «و بعد هذه قصيدة رائية نظمتها بالفارسیة و هي ممّا سنح بخاطري الفاتر مع تشتّت الحال و تقلب الأحوال. أهديتها لمن بلغه هذا المقال و أرجو منهم أن يدعوا لي حسن المآل و الحشر مع محمد و الآل(ص)، فإنّه أعظم المنال»[۱]؛ (حاصل معنا: این قصیده‎ای است با قافیه «راء»، به زبان فارسی که در حال پریشانی خاطر و تقلب احوال به ذهنم آمده است. آن را به کسی که این گفتار به او برسد، پیشکش می‎کنم و امید به دعای خیرش برای عاقبت‎به‎خیری و محشور شدنم با پیامبر(ص) و خاندانش دارم؛ چراکه این امر بهترین دستاورد برای انسان است).

    شیخ عباس تهرانی (منزوی)، پس از خطبه کتاب اشعارش را با قصیده‎ای در مدح امیر مؤمنان علی(ع) آغاز می‎کند.

    هر لحظه کند جلوه دیگر رخ دلدارپیداست ولی کو به جهان دیده دیدار
    تا سرمه وحدت نکشی بر بصر خویش بی‎پرده تجلی نکند از در و دیوار

    ....

    بی‎پرده چو خواهی نگری روی خدا رابنگر به علی علوی حیدر کرار
    وجه ‎الله و عین ‎الله و جنب ‎الله و ممسوسدر ذات خدا گشته علی آن شه ابرار
    هم دست خدا، گوش خدای ازلی شدبشنو به حقیقت، نه مجاز این همه گفتار
    گر نیست خدا، نیز جدا هم ز خدا نیستور هست بشر، لیک بود مظهر دادار
    یعنی که خدا جلوه از اندام علی کردچون خواست کند از افق غیب خود اظهار
    هم غیب و شهود است هم اسماء و هم افعالهم ظاهر و هم باطن و هم نقطه پرگار
    هم اول و هم آخر و هم حاضر و غایب هم ساقی و هم شاهد و هم باده و می‎خوار
    با این همه اوصاف و کمالات که او راستشد فخر علی بندگی احمد مختار
    فرمود نبی هم که علی جان من آمداز «أنفسنا» برخوان این نکته و هشدار
    بس نکته باریک‎تر از مو که در اینجاستبس معنی نازک شده پنهان به خط یار
    دریای عمیقی است که بس کشتی افکارشد غرق در این بحر و کسی نیست خبردار
    ترسم که دل‎آزرده شوی ورنه سخن هستدر وصف علی در دل من بی‎حد و بسیار
    من کی بتوانم که کنم مدح شهی راکه کرده نبی عجز خود از مدح وی اظهار
    فرمود که گر تنگ نبد حوصله خلقاز آنکه نمایند خدایی تو اقرار
    در وصف تو گفتم کلماتی که نمایندخاک کف پای تو شفای تن بیمار
    نشناخت تو را کس به جهان غیر من و حقنشناخت مرا هیچ‎کسی جز تو و دادار
    نشناخت خدا را دگری غیر من و توما از شجر واحد و مردم همه ز اشجار

    [۲].

    غالب اشعار کتاب در قالب قصیده سروده شده‎اند و استفاده شاعر از مضامین و اصطلاحات فلسفی و عرفانی در همه اشعار آشکار است. در کل، محتوای اشعار حاج شیخ عباس تهرانی متخلص به منزوی، بن‎مایه دینی دارد و در میان مفاهیم دینی هم بیشتر به سراغ مفاهیم عقیدتی (کلامی)، اخلاقی و توضیح برخی روایات رفته است. برخی مضامین نظم‎یافته در این اثر عبارتند از: مدح امیر مؤمنان و خاندان عصمت(ع)، براهین اثبات صانع و خالق، اجماعی بودن اصل وجود صانع و اجماع بر صانع نادیده و اینکه صانع در همه جا هست، مالکیت خدا، بیان مظهر اسم مبارک الله، توضیح لك يا إلهي وحدانية العدد، بیان اسماء و صفات الهی، مسلّم بودن عالم غیب و ملکوت، پی بردن از اتقان خلقت به کمالات آن، بیان لا جبر و لا تفويض و روشن ساختن معنی تفویض، مباحث مربوط به نبوت مانند عصمت و...، بیان معنی حدیث قدسی كنت كنزا مخفيا، منظومه‎ای در حدیث کساء، برخی مفاهیم اخلاقی و عرفانی مانند مقام تسلیم، وسوسه نفس، نتایج متابعت عقل و نفس، حضور خدا در همه جا، بیان مضر بودن تمدن و تجدد بی تدین برای جامعه بشر، بیان و قليل من عبادي الشكور (سبأ: 13) و حب الدنيا رأس كل خطيئة، برتری مسلمانان بر سایر امت‎ها و سایر ملل در صورت ایمان داشتن آنان، مباحث مربوط به نفس مانند معرفت نفس، حکمت احتیاج نفس به بدن، توضیح حدیث معروف «من عرف نفسه فقد عرف ربه»، رجوع به مقصود در معرفت نفس و...، مظهریت پدر و مادر و انبیا و اولیا برای اسم «رب» الهی، تولد هر فرزندی بر فطرت (كل مولود يولد علی الفطرة)، مشروطیت و...

    از رباعیات نویسنده است:

    یا رب رخ زرد و دل آگاهم دهاز لطف، نشان راه خود از چاهم ده
    بر من منگر بر کرم خویش نگردر بزم مقربان خود راهم ده

    [۳].

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب در ابتدای اثر ذکر شده است. «هر کلمه یا کلماتی که نسخه‎بدل داشته، درشت نوشته شده و نسخه‎بدل آن در پاورقی آورده شده»[۴]. تصویر نویسنده، پس از صفحه عنوان و در صفحه اطلاعات کتاب آمده است.[۵].

    پانویس

    1. ر.ک: متن کتاب، ص10
    2. ر.ک: همان، ص11-13
    3. ر.ک: همان، ص197
    4. ر.ک: کتاب، ص7
    5. ر.ک: همان، ص6

    منابع مقاله

    خطبه و متن کتاب.

    وابسته‌ها