سلطان‌محمدمیرزا قاجار
| نام | سلطان محمد میرزا قاجار |
|---|---|
| نامهای دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | |
| اساتید | |
| برخی آثار | سفرنامه سیف‌الدوله معروف به سفرنامه مکه |
| کد مؤلف | AUTHORCODE3939AUTHORCODE |
حاج سلطان عبدالمحمد ميرزا يا سلطان محمد ميرزا، يكى از شاهزادگان قاجار بوده است. در برخى منابع، از وى با عنوان فرزند سى و هشتم فتحعلى شاه ياد شده اما مصحح نسخه حاضر در برنامه، معتقد است با توجه به مدارك موجود، نمى‌توان او را فرزند فتحعلى شاه دانست. به گفته وى در كتاب «شرح حال رجال ايران»، به دو سيف‌الدوله اشاره شده است: يكى حاج سلطان عبدالمحمد ميرزا يا سلطان محمد ميرزا و ديگرى سلطان محمد ميرزا سيف‌الدوله، كه اولى نوه فتحعلى شاه معرفى گرديده و دومى فرزند سى و هشتم او؛ البته با توجه به قراين موجود، گمان مى‌رود نويسنده سفرنامه حاضر، سيف‌الدوله، يعنى نوه فتحعلى شاه باشد كه به خاطر زيارت حج، ملقب به حاجى هم شده است.
وى معتقد است اين‌كه سلطان محمد سيف‌الدوله، نويسنده كتاب حاضر، فتحعلى شاه را پدر خود مى‌داند، يا از باب تشرف و كسب افتخار است و يا اين‌كه كاتب متن، او را با سيف‌الدوله، پسر سى و هشتم فتحعلى شاه كه در دوران همان سلطان مى‌زيسته، اشتباه كرده است؛ اما محقق ديگرى بر اين باور است كه نويسنده اين سفرنامه، همان فرزند سى و هشتم فتحعلى شاه است.
به هر حال، در «شرح حال رجال ايران»، نوشته مهدى بامداد، در مورد حاج سيف‌الدوله آمده: حاج سلطان عبدالمحمد ميرزا يا سلطان محمد ميرزا، ملقب به سيف‌الدوله، معروف به آقاى داماد، برادر مهتر سلطان عبدالمجيد ميرزا عين‌الدوله، صدر اعظم مظفرالدين شاه قاجار و پسر بزرگ سلطان احمد ميرزا عضدالدوله، فرزند چهل و هشتم فتحعلى شاه قاجار بوده و در شوال 1299ق، ملقب به سيف‌الدوله شد. سيف‌الدوله در ماه ربيع الثانى 1289ق، به جاى ميرزا ابوالقاسم معين الملك... به سمت نيابت توليت آستان قدس رضوى تعيين شد و تا شعبان1290ق در سمت مزبور باقى بود.
در ماه صفر1291ق، سيف‌الدوله از توليت آستان قدس بركنار شد و در سال 1298ق به سمت ژنرال آژودانى خاصه حضور ناصرالدين شاه انتخاب گرديد و به سال 1301ق بيگلربيگى تبريز و در سال1305ق حاكم ملاير، تويسركان و نهاوند شد.
سيف‌الدوله از مريدان مشايخ سلسله شيخ صفى عليشاهى بود و به همين جهت خانقاه صفى عليشاه را در تهران بنا نمود. وى به سال 1309ق به جاى پدر خود حاكم همدان شد و چندى بعد نيز معزول گرديد. بر طبق مندرجات تاريخ رجال ايران، سيف‌الدوله در سال1320ق حاكم گرگان، در 1324ق وزير تجارت، در 1327ق حاكم کرمان‌شاه و در سال1326ق حاكم خوزستان بوده است. متأسفانه در تاريخ رجال ايران به دوران حكمرانى او در اصفهان اشاره نشده است و همين مساله سبب اشكال در تشخيص دو سيف‌الدوله ياد شده مى‌باشد.
چنانچه اشاره شد، قسمتى از اين اشكالات به دليل تشابه اسمى با برادرزاده وى؛ نوه فتحعلى شاه است كه تحقيقاً در تاريخ قاجار و به ويژه بخش فتحعلى‌شاهى، اولين و آخرين بار نيست.
بخشى ديگر از اين اشكالات در مورد سيف‌الدوله، شايد ناشى از اين باشد كه به دليل آن كه پس از عزل، مغضوب برخى از رجال قاجار، مانند حاج ميرزا آقاسى بود، مورخانى چند، مانند مؤلف تاريخ عضدى، بهره دوم زندگى او را مسكوت گذارده و به اشاره، به بخش اول بسنده كرده‌اند.
چنانچه مؤلف را همان پسر سى و هشتم فتحعلى شاه بدانيم، آثار ذيل را به وى منسوب داشته‌اند:
«سفرنامه يا دليل المسافرين»، «ملوك الكلام»، «تحفه العراقين»، «تحفه الحرمين».