معالم الإیمان في معرفة أهل القیروان
| معالم الإيمان في معرفة أهل القيروان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن دباغ، عبدالرحمن بن محمد (نویسنده)
خيالي، عبدالمجيد (محقق) کناني، محمد بن صالح (نویسنده) تنوخي، ابوالقاسم بن عيسي (حاشيه نويس) |
| عنوان‌های دیگر | عنوان داخلي: الـمسمي تکميل الصلحاء و الاعيان لمعالم الايمان في اولياء القيروان |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1426ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | 1.اسلام - سرگذشت‌نامه
2.قيروان 3.مجتهدان و علما - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 5 |
| کد کنگره | BP 54 /الف2م6* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
معالم الإیمان فی معرفة أهل القیروان، تألیف ابوزید عبدالرحمن بن محمد بن علی بن عبدالله انصاری دباغ (متوفی 696) است که ابوالقاسم بن عیسی تنوخی (متوفی 829ق) آن را تکمیل کرده و بر آن حاشیه نوشته و با تحقیق عبدالمجید خیالی، عرضه شده است.
در انتهای کتاب، اثر دیگری به نام «ذیل معالم الإیمان المسمی تکمیل الصلحاء و الأعیان لمعالم الإیمان فی أولیاء القیروان» اثر محمد بن صالح بن علی عیسی کنانی (متوفی 1292ق) آمده که تکمیل مطالب کتاب می‌باشد.
ساختار
کتاب با دو مقدمه از محقق و مؤلف آغاز و مطالب در پنج جلد عرضه شده است.
ترتیب تراجم کتاب، بر اساس تاریخ وفیات مترجمین بوده؛ البته تراجم صحابه، بر اساس سابقیتشان در اسلام مرتب شده است. ناگفته نماند که در برخی از موارد هم تقدیم و تأخیرهایی رخ داده است[۱]
این اثر، تنها دربردارنده زندگی نامه اعلام نمی‌باشد، بلکه اطلاعات تاریخی، فکری و مذهبی مفیدی در آن ارائه شده است[۲]
منابع و مراجعی که کنانی در نگارش این کتاب، از آن‌ها بهره برده است، عبارتند از: روایات شفاهی؛ «معالم الإیمان»؛ «طبقات علماء إفریقیا و تونس»؛ «کفایة المحتاج»؛ «الحلل السندسیة»؛ «شفاء الأبدان فی ذکر المتأخرین من صلحاء القیروان»؛ «سنن» ترمذی؛ «الضوء اللامع» سخاوی و...
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، ضمن اشاره به موضوع و اهمیت کتاب، زندگی نامه مختصری از نویسنده (عبدالرحمن دباغ) و مکمل آن (ابن ناجی)، ارائه گردیده و همچنین به اشکالات و خطاهایی که در اثنای تحقیق در کتاب یافت شده، اشاره شده است؛ خطاهایی نظیر: تصحیف؛ خطای نحوی مانند خلط بین فاعل و مفعول؛ خطای صرفی مانند خلط بین مفرد و جمع؛ خطای رسم الخطی مانند خلط بین الف ممدوده و الف مقصوره؛ خطای لغوی مانند تکرار بعضی از کلمات و جمل و..[۳]
در مقدمه مؤلف، به موضوع کتاب اشاره شده است[۴]
کتاب حاضر سندی معتبر و قاموسی جامع برای تراجم اعلامی از صحابه، تابعین و تابعین تابعینی است که از صدر اسلام تا زمان مؤلف در قرن هفتم هجری، به آفریقا - به صورت عام - و به قیروان - به صورت خاص - وارد شده‌اند[۵]
نویسنده پس از مقدمه، ابتدا به بیان فضایل شهرهایی از آفریقا که پس از اسلام فتح شده‌اند، از جمله قیروان پرداخته و خصوصیات و ویژگی‌های مساجد آن که عبارتند از: مسجد الأنصار (ساخته شده توسط رویفع بن ثابت انصاری، در 47ق)؛ مسجد الزیتونة (ساخته شده در سنه 93ق، توسط اسماعیل بن عبید انصاری)؛ مسجد ابیمیسره (منسوب به ابیمیسره)؛ مسجد الحبلی (ساخته شده توسط عبدالرحمن در سنه 100ق)؛ مسجد حنش صنعانی؛ مسجد علی بن رباح لخمی و مسجد عبدالله (منسوب به عبدالله بن زبیر و یا عبدالله بن سعد بن ابیسرح) را بیان نموده است. دو مسجد دیگر نیز به این مساجد، اضافه شده که عبارتند از مسجد «السبت» معروف به «الدمنة» (منسوب به ابومحمد انصاری دمنی ضریر) و مسجد «الخمیس» (ساخته شده توسط ابواسحاق ابراهیم بن مضاء)[۶]
سپس به ذکر صحابه ای که به قیروان رفته‌اند پرداخته شده است که اولین آن‌ها، سپاهیان عبدالله بن ابیسرح عامری در زمان خلافت عثمان بن عفان در سال 27ق و پس از آن، سپاهیان معاویه بن خدیج سکونی سه مرتبه در سال 34، 47 و 50ق بوده است[۷]
در ادامه، به شرح حال اعلام صحابه، تابعین و تابعین تابعینی که به قیروان رفته یا در آن سکونت داشته‌اند، پرداخته شده است. اولین فرد معرفی شده، ابوسعید مقداد بن عمرو بهرانی قضاعی[۸]و آخرین نفر، ابوعبدالله محمد بن علی بن قاید اسماعیلی[۹]است.
از دیگر اعلام معرفی شده کتاب، می‌توان به ابوسعید مسیب[۱۰]؛ ابومحمد فضالة بن عمید انصاری اوسی[۱۱]؛ عقبة بن عامر جهنی[۱۲]؛ عبیدالله بن عمر بن خطاب[۱۳]؛ عبدالرحمن بن عباس بن عبدالمطلب بن هاشم[۱۴]؛ ابوعمرو بهلول بن راشد رعینی[۱۵]و... اشاره نمود.
در کتاب «ذیل معالم الإیمان»، به تکمیل مباحث کتاب «معالم» و افزودن اعلامی که پس از مؤلف آن بوده‌اند و یا اعلامی که وی از آن‌ها غافل بوده، پرداخته شده است.
وضعیت کتاب
فهرست مطالب هر جلد، در انتهای همان جلد و فهارس کل مجموعه، در انتهای جلد آخر آمده است. این فهارس عبارتند از فهرست آیات؛ احادیث نبوی؛ اعلام مترجمین؛ اماکن؛ قوافی؛ ارجاز؛ انصاف الابیات؛ موشحات و فهرست محتویات ذیل معالم الإیمان.
در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع[۱۶]و اشاره به اختلاف نسخ[۱۷]، به توضیح و تشریح برخی از کلمات و عبارات متن پرداخته شده است[۱۸]
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص26
- ↑ همان، ص25
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ج1، ص9-28
- ↑ مقدمه مؤلف، همان، ص37
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص23
- ↑ ر.ک: همان، ص23-24
- ↑ ر.ک: همان، ص24
- ↑ متن کتاب، ج1، ص93
- ↑ همان، ج4، ص209
- ↑ همان، ص116
- ↑ همان، ص118
- ↑ همان، ص129
- ↑ همان، ص160
- ↑ همان، ص161ق
- ↑ همان، ص223
- ↑ ر.ک: پاورقی، ج1، ص73
- ↑ ر.ک: همان، ص76
- ↑ ر.ک: همان، ص79
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.