موسوعة تاريخ العراق بين احتلالين جلد 4
| موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عزاوی، محامی عباس (نويسنده) |
| عنوان‌های دیگر | تاریخ العراق بین احتمالین |
| ناشر | الدار العربية للموسوعات |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1425 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | عراق - تاریخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 8 |
| کد کنگره | DS 70/9 /ع43 ت2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
موسوعة تاريخ العراق بين احتلالين نوشتۀ عباس عزّاوى محامى(متوفاى 1350) است.
اين كتاب، پژوهشى درباره حوادث و وقايع سياسى عراق از زمان اشغال آن از سوى مغولان تا پايان حاكميّت عثمانى‌ها و اشغال آن توسط انگليس است. اين تاريخ بر اساس اسناد و مدارك معتبر، حوادث را به صورت سالشمار و نيز بر اساس حكومت‌ها و حاكمان از سال 656 تا 1335 هجرى بيان داشته است. استمرار سنّت تاريخ‌نگارى را با شرح و شيوۀ سالشمار رويدادهاى مهم و وفيّات بزرگان است. در اين اثر با بيانى نو مى‌توان ديد، با اين تفاوت كه اثر، از تحليل و تفصيل برخوردار است.نويسنده به مناسبت، وضعيّت عراق و شهرهاى آن را از حيث جغرافيايى، فرهنگى و اقتصادى بررسى كرده و با معرفى حاكمان و اميران آن، روابط سياسى عراق با ديگر كشورها و نيز خسارت‌هاى مالى و انسانى كه بر اساس اين اشغال‌گرى‌ها بر عراق تحميل شده، تبيين كرده است.
ساختار
اين پژوهش در هشت مجلّد، به ترتيب ذيل نگارش يافته است:
مجلد اوّل - حكومت مغول(656-738 قمرى)(1258-1338 ميلادى)
مجلد دوّم - حكومت حلايريان(738-814 قمرى)(1338-1411 ميلادى)
مجلد سوم - دوران حكومت تركمانان، قراقويونلو و آق‌قويونلو(814-941 قمرى)(1411-1534 ميلادى)
مجلد چهارم - دوره اوّل حكومت عثمانى(941-1049 قمرى)(1534-1639 ميلادى)
مجلد پنجم - دوره دوم حكومت عثمانى(1049-1163 قمرى)(1534-1639 ميلادى)
مجلد ششم - دوره حكومت مماليك(1163-1247 قمرى)(1750-1831 ميلادى).
مجلد هفتم - دوره سوم حكومت عثمانى(1247-1289 قمرى)(1831-1872 ميلادى)
مجلد هشتم - پايان حكومت عثمانى(1298-1335 قمرى)(1872-1917 ميلادى)
گزارش محتوا مجلد چهارم
در اين مجلد، حوادث سال‌هاى 941 - 1049 هجرى قمرى(1534-1639 ميلادى) سرزمين عراق را كه به رويدادهاى دورۀ اوّل حكومت عثمانى اختصاص دارد، بازگو شده است.
بغداد كه در 936 قمرى توسط شاه طهماسب صفوى تصرف شده بود، در 941ق سلطان سليمان قانونى پادشاه عثمانى آن را از دست صفويان بازپس گرفت و پس از آن تا 1031ق حكّام بغداد از سوى عثمانيان تعيين مى‌شدند.
تا اينكه دوباره در 1032 قمرى توسط شاه عباس اوّل تصرّف و باز صفويّان بر آنجا تسلّط يافتند و اين وضع به مدّت 16 سال ادامه داشت تا اينكه در 1048 قمری «مراد پاشا» سلطان عثمانى دوباره توانست عراق را فتح و بر آنجا حاكم شود.
تويسنده، در مقدّمه اوّل بحث از كتابشناسى اين مجلّد را مطرح مى‌كند.
كتاب‌هاى حوادث اين مجلد عبارتند از:
مراجع محلى؛ شامل: تاريخ آل افراسياب، زاد المسافر و گلش خلفاء و مراجع عمومى؛ از جمله تاريخ مطراقى، عبدالعزيز آل قره چلبى(تاريخ به زبان تركى)، مراة الممالك اثر سيد على رئيس، تاريخ يغما از يغما افندى، منشآت فريدون اثر فريدون پاشا، مراة كائنات از محمد قدسى و الاعلام باعلام بيت‌اللّه الحرام قطب‌الدين مكّى بعد از كتابشناسى، نويسنده، بررسى كلى به اوضاع احوال بغداد به دست عثمانيان و ايرانيان مى‌پردازد و بعد شرح دخول و اقامت سلطان عثمانى در بغداد را بازگو مى‌كند. بعد از اين مقدّمه نويسنده به رويدادهاى سال‌هاى مورد نظر پرداخته كه عناوين اصلى آن بدين قرار است:
واليان مختلف بغداد و بصره، تشكيلات ادارى در زمان حكومت عثمانى‌ها، معرفى قبيله قشم، حكومت اردلان و محاصره شهرزور، بررسى وقايع «سليمان پاشا» و «بيرى رئيس»، نيروى دريايى در حكومت عثمانى، تأليفات عرب در علوم دريايى، طاعون، شرح احوال «فضولى بغداى» مشهورترين شاعر ترك و شمسى بغدادى، بررسى اوضاع عراق در هنگام حركت سلطان مراد(1047) و حوادثى كه منجر به تصادف بغداد توسط او شد، بناى مساجد، بازارها و كاروانسرا، مولویه و عقايد آنها، تاسيس ضرابخانه در بغداد، تاسيس مدرسه تيراندازى با كمان و تفنگ بعد از اتمام حوادث عشاير عراق، حكومت‌هاى عراق(ادرلان، يزديه، صورانيّان، پايان، عماريّه، افراسياب)، دولت عثمانى در اين دوران و سلاطين عثمانى قبل و بعد از فتح بغداد، تشكيلات ادارى، تشكيلات قضايى، سپاه در حكومت عثمانى، ارتباط ايران با عراق در اين دوران، دولت صفويه، ولايات عراق، ارتباط عراق با دولت‌هاى هند و پرتغال، فرهنگ و علوم و در پايان خاتمه آمده است.
گزارش وضعيّت
در صفحات پايانى اين مجلد، فهرست‌هاى اعلام اقوام، قبايل و فرق، اماكن، آثار، كتب، الفاظ محلى و غريبه، تصاوير به ترتيب حروف الفباء آمده است. و در آخر هم فهرست مطالب گنجانده شده است.
در متن مطالبى از كتب نقل شده است كه آدرس آنها در پاورقى آمده است. در متن اعلام يا مطالبى آمده كه نياز به توضيح دانش تراجم و اين توضيحات در پاورقى‌ها ذكر شده است.
منابع مقاله
دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 10 و 12 دانشنامه جهان اسلام، ج 3.