نمایش مبدأ برای رسالة حنين بن إسحق إلی علي بن يحيی في ذكر ما ترجم من كتب جالينوس

{{جعبه اطلاعات کتاب
| تصویر =NUR16083J1.jpg
| عنوان =رسالة حنین بن إسحق إلی علي بن یحیی في ذکر ما ترجم من کتب جالینوس
| عنوان‌های دیگر =کهن ترین فهرست در جهان اسلام، متن عربی با ترجمه فارسی
| پدیدآوران = 
[[محقق، مهدی]] (اهتمام)
| زبان =فارسی
| کد کنگره =‏Z‎‏ ‎‏6658‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏3‎‏ر‎‏5
| موضوع =
پزشکی اسلامی

ترجمه - ایران - تاریخ

جالینوس، 129 - 199م. - کتاب‌شناسی
| ناشر = 
مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران - دانشگاه مک گیل
| مکان نشر =تهران - ایران
| سال نشر = 1379 ش 

| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE16083AUTOMATIONCODE
| چاپ =1
| شابک =964-5552-15-x
| تعداد جلد =1
| کتابخانۀ دیجیتال نور =16083
| کتابخوان همراه نور =16083
| کد پدیدآور =
| پس از =
| پیش از =
}}

'''رسالة حنين بن إسحق إلى علي بن يحيى في ذكر ما ترجم من كتب جالینوس'''، از آثار ابوزيد حنين بن اسحاق بن سليمان بن ايوب عبادى - پزشک و متكلم مسيحى نسطورى و مهم‌ترين مترجم آثار يونانى به عربى و سريانى در قرن سوم - است كه در آن، فهرستى از كتاب‌هاى [[جالینوس]] را كه به زبان عربى و سريانى ترجمه شده و همچنين فهرستى از كتاب‌هايى را كه [[جالینوس]] در شرح و تفسير كتاب‌هاى [[بقراط]] درباره علم پزشکى نوشته، به زبان عربى آورده و هركدام را به‌اختصار معرفى كرده و در مجموع، تعداد 129 كتاب را فهرست كرده و شناسانده است.

اين اثر را [[محقق، مهدی|مهدى محقق]]، تصحيح و ترجمه به فارسى كرده و مقدمه‌اى عالمانه بر آن افزوده است و نيز عنوان فرعى و فارسى ذيل را براى معرفى به فارسى‌زبانان به آن افزوده است: «كهن‌ترين فهرست در جهان اسلام».

اين اثر دربردارنده متن عربى رساله حنين بن اسحاق و ترجمه فارسى آن است.

== ساختار ==
كتاب حاضر از مقدمه مصحح و متن اصلى (1. متن عربى رساله حنين بن إسحق إلى علي بن يحيى؛ 2. ترجمه رساله مذكور) تشكيل شده است.

== گزارش محتوا ==
براى آشنايى با روش و محتواى كتاب حاضر و نيز چگونگى ترجمه آن، توجه به برخى از مطالب جالب آن راهگشاست:

#مصحح در مقدمه‌اش كه زمان و مكان نگارشش را مشخص نكرده، چنين آورده است: «... از حنين بن اسحق، رساله‌اى باقى مانده كه آن را به على بن يحيى نوشته و در آن آثار [[جالینوس]] را كه به زبان سريانى و عربى ترجمه شده، ياد كرده است. اين رساله قديم‌ترين فهرست اسلامى موجود و درعين‌حال نخستين كتابى است كه اسلوب و روش ترجمه در اسلام در آن به‌طور دقيق و علمى ثبت و ضبط شده است. نسخه منحصربه‌فردى از اين رساله در كتابخانه اياصوفيه به شماره 3631 تحت عنوان: «رسالة إلى علي بن يحيى في ذكر ما ترجم من كتب [[جالینوس]] بعلمه و بعض ما لم يترجم»، موجود بوده و خاورشناس آلمانى Bergshtrasser آن را به زبان آلمانى ترجمه و همراه با متن عربى در سال 1925 در ليپزيك به طبع رسانده است. حنين در اين رساله متجاوز از صد و بيست اثر از [[جالینوس]] را ياد مى‌كند و در هريك کیفیت فراهم آوردن نسخه و ترجمه و مقابله و تهذيب و اصلاح كتاب را بيان مى‌دارد و نيز نام مترجم را با ارزيابى علمى از كارش و همچنين نام كسانى را كه امر ترجمه به خواهش و تشويق و حمايت آنان صورت پذيرفته در رساله مى‌آورد. چنان‌كه ياد شد، چون رساله حنين كهن‌ترين سند موجود درباره دوره ترجمه علوم و فنون در اسلام است و مطالبى در آن است كه در هيچ جاى ديگر يافت نمى‌شود، نام كسانى كه در رساله آمده به ترتيب الفبايى با قيد اينكه مترجم يا مشوّق و يا اصلاح‌كننده (ويراستار) بوده‌اند، ياد مى‌شود...»<ref>ر.ک: مقدمه كتاب، ص23-24</ref>
#: گفتنى است كه نویسنده خودش در مقدمه‌اش يادآور شده است كه خود [[جالینوس]]، كتابى در فهرست كتاب‌هاى پزشکى خودش نوشته و نام آن را «فينكس»؛ يعنى فهرست نهاده است.<ref>ر.ک: همان، ص2</ref>امروزه به‌جاى فينكس، ايندكس و در فارسى نمايه مى‌گويند.
#كتابى كه [[جالینوس]] آن را «فينكس» نام نهاده و در آن به ذكر كتاب‌هاى خود پرداخته، شامل دو مقاله است كه در اولى كتاب‌هاى طبى و در دومى كتاب‌هاى منطقى و فلسفى و بلاغى و نحوى خود را ياد كرده است. ما اين دو مقاله را در برخى از نسخه‌ها كه به يونانى است، به‌هم‌پيوسته يافتيم؛ چنان‌كه گويى آن دو، يك مقاله است. [[جالینوس]] در اين كتاب كتاب‌هايى را كه تأليف كرده است، توصيف مى‌كند و نيز مقصود و داعى خود را از تأليف و همچنين نام كسانى را كه براى آنان تأليف كرده و سن خود را در هنگام نوشتن آنها ذكر كرده است. پيش‌تر از من ايوب رهاوى معروف به ابرش آن را به زبان سريانى ترجمه كرده بود و سپس من آن را به سريانى براى داود متطبب و به عربى براى ابوجعفر محمد بن موسى ترجمه كردم و چون [[جالینوس]] در اين كتاب همه كتاب‌هاى خود را ياد نكرده است من مقاله موجزى به سريانى نوشته، بدان افزودم و در آن بيان كردم كه [[جالینوس]] چه كتاب‌هايى را در اين كتاب ياد نكرده و من آنچه را كه ديده و خوانده بودم برشمردم و علت ياد نكردن او را نيز بيان داشتم<ref>متن كتاب، ص80 و مقايسه شود با همان، ص4</ref>
#كتاب او «در كيموس»: اين كتاب نيز در يك مقاله است كه در آن غذاها را توصيف مى‌كند و بيان مى‌دارد كه كدام‌يك كيموسى پسنديده و كدام كيموسى ناپسند به وجود مى‌آورند. سرجس آن را ترجمه كرده بود، سپس من آن را با كتاب «اطعمه» ترجمه و با همان تصحيح كردم و ثابت بن قره آن را به عربى و حبيش براى ابوالحسن احمد بن موسى ترجمه كرد و شملى نيز آن را ترجمه كرده است.<ref>همان، ص110 و مقايسه شود با همان، ص44</ref>
#كتاب او «در ورزش با گوى كوچك»: اين كتاب در يك مقاله كوتاه است كه در آن ورزش با چوگان و گوى كوچك را مى‌ستايد و آن را بر همه انواع ورزش مقدم مى‌دارد. من اين كتاب را با كتاب پيشين به سريانى ترجمه كردم و حبيش آن را به عربى براى ابوالحسن احمد بن موسى ترجمه كرد و او اين كتاب را با اسحق مقابله و اصلاح كرده است.<ref>همان، ص113 و مقايسه شود با همان، ص48</ref>
#كتاب او «در اينكه نيروهاى نفس، تابع مزاج بدن است»: اين كتاب در يك مقاله است و غرض او در آن از عنوانش آشكار مى‌گردد. ايوب آن را به سريانى ترجمه كرده بود، سپس من آن را به سريانى براى سلمويه ترجمه كردم و حبيش از روى ترجمه من آن را براى محمد بن موسى ترجمه كرد و شنيدم كه محمد آن را با اصطفن يونانى مقابله و جاهايى از آن را اصلاح كرده است.<ref>همان، ص124 و مقايسه شود با همان، ص61</ref>
#هرچند مقابله تفصيلى متن عربى و فارسى رساله حنين بن اسحاق و داورى نهايى درباره چگونگى اين ترجمه، امرى مشكل است و فرصتى فراخ مى‌طلبد، وليكن با نظر به توانايى علمى و احاطه ادبى دكتر محقق به زبان‌هاى فارسى و عربى، بى‌ترديد مى‌توان آن را خواندنى و قابل توجه دانست. براى نمونه و ارزيابى اجمالى به متن عربى ذيل و ترجمه آن توجه بفرماييد: نویسنده چنين نوشته است: «كتابه في البحران: هذا الكتاب جعله [[جالینوس]] في ثلث مقالات و غرضه فيه أن يصف كيف يصل الإنسان إلى أن يتقدّم فيعرف هل يكون البحران أم لا؟ و إن كان فمتى يحدث؟ و بماذا؟ و إلى أي شيء يؤول أمره؟ و قد كان ترجمه سرجس و أصلحته منذ سنيّات و بالغت في تصحيحه ليوحنّا بن ماسويه و ترجمته أيضا إلى العربيّة لمحمّد بن موسى»<ref>همان، ص18</ref>و دكتر محقق چنين ترجمه كرده است: «كتاب او «در بحران»: اين كتاب را [[جالینوس]] در سه مقاله قرار داده و غرض او در آن اين است كه توصيف نمايد چگونه انسان بدانجا مى‌رسد كه پيش‌پيش درمى‌يابد كه بحران وجود دارد يا نه و درصورتى‌كه وجود دارد، كى پديدار مى‌گردد و به چه چيز بازگشت مى‌كند. اين كتاب را سرجس ترجمه كرده بود و من آن را پس از چند سالى براى [[ابن ماسویه، یوحنا بن ماسویه|يوحنا بن ماسويه]] اصلاح كردم و در تصحيح آن مبالغه نمودم و نيز آن را براى محمد بن موسى به عربى ترجمه كردم»<ref>همان، ص90</ref>همان طور كه مشاهده مى‌شود اين ترجمه فارسى، مطابق با متن اصلى، روان و رسا است و اشكالى در آن مشاهده نمى‌شود.

== وضعيت كتاب ==


براى كتاب حاضر، فقط فهارس فنى (اعلام و اصطلاحات پزشکى) در پايان متن عربى رساله حنين، فراهم شده و متأسفانه فهرست منابع و حتى فهرست مطالب نيز آماده نشده است.

==پانويس ==
<references/>
== منابع مقاله ==
مقدمه و متن كتاب.


==وابسته‌ها==
{{وابسته‌ها}}


[[رده:کتاب‌شناسی]]