تاریخ بوشهر: تفاوت میان نسخه‌ها

    از ویکی‌نور
    جز (جایگزینی متن - 'می‎د' به 'می‌د')
     
    (۴۸ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
    خط ۴: خط ۴:
    | عنوان‌های دیگر =
    | عنوان‌های دیگر =
    | پدیدآوران =  
    | پدیدآوران =  
    [[سعادت کازروني، محمد حسین]] (نویسنده)
    [[سعادت کازرونی، محمدحسین]] (نویسنده)


    [[خيرانديش، عبدالرسول]] (مصحح)
    [[خیراندیش، عبدالرسول]] (مصحح)


    [[شيخ‌الحکمايي، عماد الدين]] (مصحح)
    [[شيخ‌الحکمايي، عمادالدين]] (مصحح)
    | زبان =فارسی
    | زبان =فارسی
    | کد کنگره =‏‏DSR‎‏ ‎‏2075‎‏ ‎‏/‎‏و‎‏5‎‏س‎‏7  
    | کد کنگره =‏‏DSR‎‏ ‎‏2075‎‏ ‎‏/‎‏و‎‏5‎‏س‎‏7  
    خط ۱۹: خط ۱۹:
    بوشهر - تاريخ  
    بوشهر - تاريخ  


    | ناشر =مرکز پژوهشي ميراث مکتوب  
    | ناشر =مرکز پژوهشی ميراث مکتوب  


    | مکان نشر =ایران - تهران  
    | مکان نشر =ایران - تهران  
    خط ۲۸: خط ۲۸:
    | شابک =978-600-203-035-1  
    | شابک =978-600-203-035-1  
    | تعداد جلد =1
    | تعداد جلد =1
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =
    | کتابخانۀ دیجیتال نور =31897
    | کتابخوان همراه نور =31897
    | کد پدیدآور =20261
    | کد پدیدآور =20261
    | پس از =
    | پس از =
    خط ۳۴: خط ۳۵:
    }}
    }}
       
       
    '''تاریخ بوشهر'''، نوشته [[سعادت کازروني، محمد حسین|محمدحسین سعادت کازرونی]]، که تصحیح و تحقیق آن توسط [[خيرانديش، عبدالرسول|عبدالحسین خیراندیش]] و [[شيخ‌الحکمايي، عماد الدين|عمادالدین شیخ‎الحکمایی]] صورت گرفته است، کتابی است با موضوع تاریخ سیاسی و اجتماعی بوشهر که نگارنده مشاهدات و اندیشه‎های خود را درباره جغرافیای بوشهر، اوضاع شهر بوشهر و نیز حوادث و وقایع آن دوره، در آن منعکس ساخته است. این نوشتار در یک جلد و به زبان فارسی به نگارش درآمده است.
    '''تاریخ بوشهر'''، نوشته [[سعادت کازرونی، محمدحسین|محمدحسین سعادت کازرونی]]، که تصحیح و تحقیق آن توسط [[خیراندیش، عبدالرسول|عبدالرسول خیراندیش]] و [[شيخ‌الحکمايي، عمادالدين|عمادالدین شیخ‌الحکمایی]] صورت گرفته است، کتابی است با موضوع تاریخ سیاسی و اجتماعی بوشهر که نگارنده مشاهدات و اندیشه‌های خود را درباره جغرافیای بوشهر، اوضاع شهر بوشهر و نیز حوادث و وقایع آن دوره، در آن منعکس ساخته است. این نوشتار در یک جلد و به زبان فارسی به نگارش درآمده است.


    ==ساختار==
    ==ساختار==
    کتاب، مشتمل بر یک پیشگفتار از [[شيخ‌الحکمايي، عماد الدين|عمادالدین شیخ‎الحکمایی]]، یک مقدمه از [[خيرانديش، عبدالرسول|عبدالرسول خیراندیش]] و یک مقدمه از نویسنده کتاب است و محتوای آن در چهار فصل مطرح شده که فصل سه و چهار آن از بخش‎های متعدد تشکیل شده است.
    کتاب، مشتمل بر یک پیشگفتار از [[شيخ‌الحکمايي، عمادالدين|عمادالدین شیخ‌الحکمایی]]، یک مقدمه از [[خیراندیش، عبدالرسول|عبدالرسول خیراندیش]] و یک مقدمه از نویسنده کتاب است و محتوای آن در چهار فصل مطرح شده که فصل سه و چهار آن از بخش‌های متعدد تشکیل شده است.


    ==گزارش محتوا==
    ==گزارش محتوا==
    محقق، در پیشگفتار درباره این اثر، براین باور است که متن تاریخ بوشهر از همان اولین تورق، متنی استثنایی برای تاریخ و فرهنگ بوشهر و فارس به نظر می‎رسد؛ اثری که پس از گذشت حدود صد سال هنوز بوی تازگی می‌دهد و چهره نویسنده را به‎عنوان مؤلفی آگاه به تاریخ و روش‎های تاریخ‎نگاری می‎شناساند. وی علاوه بر آنکه به‎خوبی به ریشه‎یابی مسائل پرداخته و ارتباط وقایع ملی و بین‎المللی را با حوادث منطقه روشن می‎کند، برای پی‎جویی برخی مسائل، چون مورخی امروزی، حتی به سراغ اسناد و تلگراف‎های ردوبدل‎شده در حوادث می‎رود. وی از منابع غیر فارسی نیز به‎خوبی بهره گرفته است.  
    محقق، در پیشگفتار درباره این اثر، براین باور است که متن تاریخ بوشهر از همان اولین تورق، متنی استثنایی برای تاریخ و فرهنگ بوشهر و فارس به نظر می‌رسد؛ اثری که پس از گذشت حدود صد سال هنوز بوی تازگی می‌دهد و چهره نویسنده را به‌عنوان مؤلفی آگاه به تاریخ و روش‌های تاریخ‌نگاری می‌شناساند. وی علاوه بر آنکه به‌خوبی به ریشه‌یابی مسائل پرداخته و ارتباط وقایع ملی و بین‌المللی را با حوادث منطقه روشن می‌کند، برای پی‌جویی برخی مسائل، چون مورخی امروزی، حتی به سراغ اسناد و تلگراف‌های ردوبدل‎شده در حوادث می‌رود. وی از منابع غیر فارسی نیز به‌خوبی بهره گرفته است.  


    متن موجود متأسفانه ناتمام است و به نظر می‎رسد بخش‎های موجود تدوین نهایی کتاب نباشد. ابتدای متن دارای مقدمه و فصل‎بندی منظم است، اما پس از چهار فصل، متن به‎صورت ذکر وقایع و حوادث پیش می‎رود که دارای ترتیب نسبی تاریخی است.<ref>ر.ک: پیشگفتار، صفحه نوزده</ref>.
    متن موجود متأسفانه ناتمام است و به نظر می‌رسد بخش‌های موجود تدوین نهایی کتاب نباشد. ابتدای متن دارای مقدمه و فصل‎بندی منظم است، اما پس از چهار فصل، متن به‌صورت ذکر وقایع و حوادث پیش می‌رود که دارای ترتیب نسبی تاریخی است.<ref>ر.ک: پیشگفتار، صفحه نوزده</ref>.


    محقق درباره شیوه نگارش مؤلف بیان می‌دارد که وی در عین سادگی در نوشتن، بسیار ادیبانه می‎نویسد؛ قلم او حال و هوای ادبیات مشروطه را دارد و گاهی قلم وی متأثر از گونه زبانی رایج در جنوب ایران و به‎ویژه گویش بوشهری است. متن کتاب حاوی اطلاعات ارزشمندی در حوزه‎های مختلف نیز هست. این اطلاعات را می‎توان در مواردی مانند نهادها و مؤسسات تمدنی جدید، ابزار و وسایل جدید، ابزار و وسایل جنگی، اوزان و مقیاس‎های جدید و معادل‎های قدیم و... طبقه‎بندی کرد<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست‎ویک بیست‎وسه</ref>.
    محقق درباره شیوه نگارش مؤلف بیان می‌دارد که وی در عین سادگی در نوشتن، بسیار ادیبانه می‌نویسد؛ قلم او حال و هوای ادبیات مشروطه را دارد و گاهی قلم وی متأثر از گونه زبانی رایج در جنوب ایران و به‌ویژه گویش بوشهری است. متن کتاب حاوی اطلاعات ارزشمندی در حوزه‌های مختلف نیز هست. این اطلاعات را می‌توان در مواردی مانند نهادها و مؤسسات تمدنی جدید، ابزار و وسایل جدید، ابزار و وسایل جنگی، اوزان و مقیاس‎های جدید و معادل‎های قدیم و... طبقه‌بندی کرد<ref>ر.ک: همان، صفحه بیست‌ویک بیست‌وسه</ref>.


    [[خيرانديش، عبدالرسول|عبدالرسول خیراندیش]] در مقدمه کتاب به نقد و نظر درباره این تألیف پرداخته و بیان می‌دارد که این کتاب را می‎توان اثری استثنایی و جالب توجه دانست؛ زیرا بر اساس منابع و مدارک موجود علی‎رغم اهمیت فراوان بوشهر در تاریخ معاصر ایران اثری مستقل و جامع آن‎چنان‎که سبک و سیاق علمی داشته باشد، تألیف نشده است. هرچند این اثر پس از گذشت نزدیک به یک قرن، جای تجید نظرهای اساسی دارد، اما در جایگاه خویش دربردارنده نگاهی جامع به تاریخ بوشهر محسوب می‎شود.
    [[خیراندیش، عبدالرسول|عبدالرسول خیراندیش]] در مقدمه کتاب به نقد و نظر درباره این تألیف پرداخته و بیان می‌دارد که این کتاب را می‌توان اثری استثنایی و جالب توجه دانست؛ زیرا بر اساس منابع و مدارک موجود علی‌رغم اهمیت فراوان بوشهر در تاریخ معاصر ایران اثری مستقل و جامع آن‎چنان‌که سبک و سیاق علمی داشته باشد، تألیف نشده است. هرچند این اثر پس از گذشت نزدیک به یک قرن، جای تجید نظرهای اساسی دارد، اما در جایگاه خویش دربردارنده نگاهی جامع به تاریخ بوشهر محسوب می‌شود.


    مرحوم سعادت که خود سال‎ها ساکن بوشهر و فعال در امور فرهنگی آنجا بود، مشاهدات و اندیشه‎های خود را در مسائل گوناگون بوشهر منعکس کرده است؛ لذا هرچند قسمت‎هایی از این کتاب در بردارنده تاریخ شبه‎جزیره بوشهر از عهد باستان است و نیز مباحثی از دوره افشاریه، زندیه تا نیمه نخست قاجاریه را که مربوط به بوشهر است ارائه می‎نماید، اما این بخش از مطالب مأخوذ از منابع تاریخی و جغرافیایی تاریخی است، لذا هرچند سعی او در ارائه طرحی کلی از تاریخ بوشهر، به‎نحوی منسجم و مرتب جای تقدیر فراوان دارد، اما از نظر دانش و روش جدید تحقیقات تاریخی محل نقد و نظر نیز هست<ref>ر.ک: مقدمه عبدالرسول خیراندیش، صفحه بیست‎وهفت پنجاه‎ویک</ref>.
    مرحوم سعادت که خود سال‎ها ساکن بوشهر و فعال در امور فرهنگی آنجا بود، مشاهدات و اندیشه‌های خود را در مسائل گوناگون بوشهر منعکس کرده است؛ لذا هرچند قسمت‎هایی از این کتاب در بردارنده تاریخ شبه‌جزیره بوشهر از عهد باستان است و نیز مباحثی از دوره افشاریه، زندیه تا نیمه نخست قاجاریه را که مربوط به بوشهر است ارائه می‌نماید، اما این بخش از مطالب مأخوذ از منابع تاریخی و جغرافیایی تاریخی است، لذا هرچند سعی او در ارائه طرحی کلی از تاریخ بوشهر، به‌نحوی منسجم و مرتب جای تقدیر فراوان دارد، اما از نظر دانش و روش جدید تحقیقات تاریخی محل نقد و نظر نیز هست<ref>ر.ک: مقدمه عبدالرسول خیراندیش، صفحه بیست‌وهفت پنجاه‌ویک</ref>.


    مقدمه مؤلف درباره موقعیت جغرافیایی و احوال طبیعی و امور سیاسی و اقتصادی و تقسیمات ملکی سواحل خلیج ایران است، که نگارنده به‎ترتیب و به‎اختصار به هریک از این موضوعات اشاره می‎کند<ref>ر.ک: مقدمه مؤلف، ص5-11</ref>.
    مقدمه مؤلف درباره موقعیت جغرافیایی و احوال طبیعی و امور سیاسی و اقتصادی و تقسیمات ملکی سواحل خلیج ایران است، که نگارنده به‌ترتیب و به‌اختصار به هریک از این موضوعات اشاره می‌کند<ref>ر.ک: مقدمه مؤلف، ص5-11</ref>.


    نویسنده محتوای اصلی کتاب را در چهار فصل تحت عنوان تاریخ بنای بوشهر و موقعیت جغرافیایی و احوال سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ایران مطرح می‎کند.
    نویسنده محتوای اصلی کتاب را در چهار فصل تحت عنوان تاریخ بنای بوشهر و موقعیت جغرافیایی و احوال سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ایران مطرح می‌کند.


    فصل اول در مورد تاریخ غلبه لشگر اسلام بر این حدود است؛ آنچه از تواریخ مستفاد است این است که اول ناحیه‎ای که از خلیج ایران به دست اعراب افتاد، جزیره بحرین بود و سپس در طول سالیانی متمادی با پشروی‎های سپاه اسلام در سال بیست‎وسوم هجرت تمام مملکت فارس و سواحل خلیج ایران به تصرف مسلمانان درآمد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص13-15</ref>.
    فصل اول در مورد تاریخ غلبه لشگر اسلام بر این حدود است؛ آنچه از تواریخ مستفاد است این است که اول ناحیه‌ای که از خلیج ایران به دست اعراب افتاد، جزیره بحرین بود و سپس در طول سالیانی متمادی با پشروی‌های سپاه اسلام در سال بیست‌وسوم هجرت تمام مملکت فارس و سواحل خلیج ایران به تصرف مسلمانان درآمد<ref>ر.ک: متن کتاب، ص13-15</ref>.


    فصل دوم کتاب در باب تاریخ بنا و تأسیس بوشهر و موقعیت جغرافیایی آن است. بوشهر که آن را ابوشهر نیز گویند، از بنادر نوآباد و بلاد مستحدثه در قرن یازدهم هجری می‎باشد. در تاریخ و جغرافی و اطلس‎های قدیم، به‎هیچ‎وجه از بوشهر ذکری و اسمی نیست و نیز گفته‎اند که قدیم‎الایام در این شبه‎جزیره مثلث‎مانند سه آبادی بوده است و عده نفوس تمام سکنه این شبه‎جزیره، تقریبا به سی هزار نفر می‎رسیده است. مردمانش از بلاد مختلف ایران و عربستان و قلیلی از هندوستان بوده‎اند که در اینجا اختیار مسکن نموده‎اند و حرفه اغلب آنها، ملاحی و نجاری و تجارت و قلیلی زراعت بوده است.<ref>ر.ک: همان، ص17-18</ref>.
    فصل دوم کتاب در باب تاریخ بنا و تأسیس بوشهر و موقعیت جغرافیایی آن است. بوشهر که آن را ابوشهر نیز گویند، از بنادر نوآباد و بلاد مستحدثه در قرن یازدهم هجری می‌باشد. در تاریخ و جغرافی و اطلس‎های قدیم، به‌هیچ‎وجه از بوشهر ذکری و اسمی نیست و نیز گفته‌اند که قدیم‌الایام در این شبه‌جزیره مثلث‎مانند سه آبادی بوده است و عده نفوس تمام سکنه این شبه‌جزیره، تقریبا به سی هزار نفر می‌رسیده است. مردمانش از بلاد مختلف ایران و عربستان و قلیلی از هندوستان بوده‌اند که در اینجا اختیار مسکن نموده‌اند و حرفه اغلب آنها، ملاحی و نجاری و تجارت و قلیلی زراعت بوده است.<ref>ر.ک: همان، ص17-18</ref>.


    فصل سوم درباره جغرافیای طبیعی و مدنی بوشهر است، که به‎اختصار به برخی از مطالب مهم آن شاره می‎شود: از قدیم‎الایام این شهر به چهار محله اصلی تقسیم می‎شده است: محله بهبهانی‎ها که از جمیع محلات آبادتر و بزرگ‎تر بوده است؛ محله شنبدی، محله دهدشتی، محله کوتی. عدد مساجد این شهر بیست‎ویک مسجد بوده است. مساجد این شهر از حیث بنا و شکل، کمتر شباهتی به مساجد داخله ایران دارد و در هندسه آن رعایت گرما شده است. به تکایای شهر که در آن اقامه تعزیه‎داری و روضه‎خوانی برای حضرت سیدالشهدا می‎شود، برحه می‎گویند که تعداد آنها به هفت تکیه می‎رسد. از بدو دادن امتیاز تأسیس بانک شاهنشاهی در ایران یک شعبه از آن هم در بوشهر تأسیس شده و در آن عمل صرافی و برات‎فروشی منحصر انجام می‎گرفته است. از بدو ایجاد این بانک تاکنون صدها ملیون و بالاخص جواهر و طلا از ثروت ایران کاسته شد. از ابتدای تأسیس دولت مشروطه در این شهر، بعضی ادارات قانونی از قبیل عدلیه، مالیه، نظمیه، بلدیه و غیره تشکیل شده، ولی تماما اسم بلارسم است و فایده‎ای برآن مترتب نیست<ref>ر.ک: همان، ص19-40</ref>.
    فصل سوم درباره جغرافیای طبیعی و مدنی بوشهر است، که به‌اختصار به برخی از مطالب مهم آن شاره می‌شود: از قدیم‌الایام این شهر به چهار محله اصلی تقسیم می‌شده است: محله بهبهانی‌ها که از جمیع محلات آبادتر و بزرگ‎تر بوده است؛ محله شنبدی، محله دهدشتی، محله کوتی. عدد مساجد این شهر بیست‌ویک مسجد بوده است. مساجد این شهر از حیث بنا و شکل، کمتر شباهتی به مساجد داخله ایران دارد و در هندسه آن رعایت گرما شده است. به تکایای شهر که در آن اقامه تعزیه‌داری و روضه‌خوانی برای حضرت سیدالشهدا می‌شود، برحه می‌گویند که تعداد آنها به هفت تکیه می‌رسد. از بدو دادن امتیاز تأسیس بانک شاهنشاهی در ایران یک شعبه از آن هم در بوشهر تأسیس شده و در آن عمل صرافی و برات‎فروشی منحصر انجام می‌گرفته است. از بدو ایجاد این بانک تاکنون صدها ملیون و بالاخص جواهر و طلا از ثروت ایران کاسته شد. از ابتدای تأسیس دولت مشروطه در این شهر، بعضی ادارات قانونی از قبیل عدلیه، مالیه، نظمیه، بلدیه و غیره تشکیل شده، ولی تماما اسم بلارسم است و فایده‌ای برآن مترتب نیست<ref>ر.ک: همان، ص19-40</ref>.


    فصل چهارم و نهایی کتاب در بیان وقایع گذشته و حوادث جاریه است. نگارنده به‎تریب و اختصار به حکومت خاندان زندیه بر مناطق جنوبی ایران و دست‎به‎دست شدن این حکمرانی اشاره می‎کند؛ تا زمان سلطنت آقامحمد خان و اوایل جلوس فتحعلى ‎شاه که مصادف شد با اتفاقاتی که زمینه حضور انگلیسی‎ها را در ایران فراهم ساخت و برحسب اتفاقاتی که در منطقه افتاد، قرارداد‎ها و تعهداتی در طول زمان بین انگلیسی‎ها و دولت ایران نوشته شد که نگارنده به ماجرا و مفاد آنها می‎پردازد.
    فصل چهارم و نهایی کتاب در بیان وقایع گذشته و حوادث جاریه است. نگارنده به‌تریب و اختصار به حکومت خاندان زندیه بر مناطق جنوبی ایران و دست‌به‌دست شدن این حکمرانی اشاره می‌کند؛ تا زمان سلطنت آقامحمد خان و اوایل جلوس فتحعلى ‎شاه که مصادف شد با اتفاقاتی که زمینه حضور انگلیسی‌ها را در ایران فراهم ساخت و برحسب اتفاقاتی که در منطقه افتاد، قرارداد‎ها و تعهداتی در طول زمان بین انگلیسی‌ها و دولت ایران نوشته شد که نگارنده به ماجرا و مفاد آنها می‌پردازد.


    از جمله اتفاقات مهم مذکور در این فصل حمله انگلیسی‎ها به ایران و شکست ایرانیان است؛ ماجرا از این قرار بود که به‎واسطه اتفاقات و بی‎نظمی‎هایی که در هرات صورت گرفته بود و دولت ایران تصمیم بر فتح افغانستان و الحاق آن به ایران گرفت و عساکر ایران در تحت ریاست نواب حسام‎السلطنه، شهر هرات را محاصره نموده و شهر را فتح کردند، ازآنجاکه کابینه دولت انگلیس، الحاق افغانستان را به ایران منافى با حفظ‍‎ هندوستان تصوّر مى‎کرد، به‎مجرد تسخیر هرات، سفیر و قونسلات دولت انگلیس، عَلَم دولت خود را خوابانیده از خاک ایران بیرون رفتند تا علایم دشمنى و خصومت را آشکار سازند.
    از جمله اتفاقات مهم مذکور در این فصل حمله انگلیسی‌ها به ایران و شکست ایرانیان است؛ ماجرا از این قرار بود که به‌واسطه اتفاقات و بی‌نظمی‌هایی که در هرات صورت گرفته بود و دولت ایران تصمیم بر فتح افغانستان و الحاق آن به ایران گرفت و عساکر ایران در تحت ریاست نواب حسام‌السلطنه، شهر هرات را محاصره نموده و شهر را فتح کردند، ازآنجاکه کابینه دولت انگلیس، الحاق افغانستان را به ایران منافى با حفظ‍‎ هندوستان تصوّر مى‌کرد، به‌مجرد تسخیر هرات، سفیر و قونسلات دولت انگلیس، عَلَم دولت خود را خوابانیده از خاک ایران بیرون رفتند تا علایم دشمنى و خصومت را آشکار سازند.


    روز بیست‎وسوم ربیع‎الاول، سه فروند کشتى جنگى انگلیسى به لنگرگاه بوشهر وارد شد و تا روز سوم ربیع‎الثانى سى‎ فروند کشتى جنگى در غاوى بوشهر مجتمع گردید و پس از آماده‎سازی دیگر لوازم جنگی، جنگ با ایران آغاز گردید، که در نهایت پس از مدت‎ها درگیری ایرانیان از انگلیسی‎ها شکست خوردند. نگارنده سبب عمده شکست لشکر ایران را اولاً، تباین افکار و عدم توافق آراى رؤساى عساکر نظام و رؤساى عساکر چریک می‌داند؛ ثانیاً، عدم کفایت و لیاقت سردار کل در مناقشه او با جهالت و بى‎علمى ضبّاط‍‎ و صاحب‎منصبان عسکرى نظامى که نه از قانون سوق عسکرى خبرت و بصیرت داشتند و نه در علم جنگ و ارکان مسائل حرب، از تجربه و اطّلاع کافى بهرمند بودند<ref>ر.ک: همان، ص94-102</ref>.
    روز بیست‌وسوم ربیع‌الاول، سه فروند کشتى جنگى انگلیسى به لنگرگاه بوشهر وارد شد و تا روز سوم ربیع‌الثانى سى‎ فروند کشتى جنگى در غاوى بوشهر مجتمع گردید و پس از آماده‌سازی دیگر لوازم جنگی، جنگ با ایران آغاز گردید، که در نهایت پس از مدت‎ها درگیری ایرانیان از انگلیسی‌ها شکست خوردند. نگارنده سبب عمده شکست لشکر ایران را اولاً، تباین افکار و عدم توافق آراى رؤساى عساکر نظام و رؤساى عساکر چریک می‌داند؛ ثانیاً، عدم کفایت و لیاقت سردار کل در مناقشه او با جهالت و بى‎علمى ضبّاط‍‎ و صاحب‌منصبان عسکرى نظامى که نه از قانون سوق عسکرى خبرت و بصیرت داشتند و نه در علم جنگ و ارکان مسائل حرب، از تجربه و اطّلاع کافى بهرمند بودند<ref>ر.ک: همان، ص94-102</ref>.


    در ادامه فصول، نگارنده بخشی را تحت عنوان تعلیقات مطرح می‎کند که در آن به شکل‎گیرى تاریخ جدید بوشهر با دستور نادرشاه مبنى بر تأسیس نیروى دریایى در خلیج فارس و اتفاقات و وقایعی که پس از آن صورت گرفت، اشاره می‎کند<ref>ر.ک: همان، ص219-258</ref>.
    در ادامه فصول، نگارنده بخشی را تحت عنوان تعلیقات مطرح می‌کند که در آن به شکل‌گیرى تاریخ جدید بوشهر با دستور نادرشاه مبنى بر تأسیس نیروى دریایى در خلیج فارس و اتفاقات و وقایعی که پس از آن صورت گرفت، اشاره می‌کند<ref>ر.ک: همان، ص219-258</ref>.


    ==وضعیت کتاب==
    ==وضعیت کتاب==
    فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهرست منابع و نمایه‎های کتاب اعم از جای‎ها و نسبت‎های مکانی، کسان، کتاب‎ها و مجلات، اوزان و مقیاس‎ها و باد‎ها و کشتی‎ها و... در انتهای آن ذکر گردیده است.
    فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهرست منابع و نمایه‌های کتاب اعم از جای‌ها و نسبت‎های مکانی، کسان، کتاب‌ها و مجلات، اوزان و مقیاس‎ها و باد‎ها و کشتی‌ها و... در انتهای آن ذکر گردیده است.
    در پاورقی‎ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.
    در پاورقی‌ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.


    ==پانویس==
    ==پانویس==
    خط ۷۹: خط ۸۰:
       
       
    ==وابسته‌ها==
    ==وابسته‌ها==
    {{وابسته‌ها}}
     
    [[بیرجندنامه، بیرجند درآغاز سده چهاردهم خورشیدی]]
     
    [[تاریخ علمای بلخ]]
     
    [[ارجان و کهگیلویه]]
     
    [[بررسی تاریخی، سیاسی و اجتماعی اسناد بندرعباس]]
     
    [[تاریخ ملازاده در ذکر مزارات بخارا]]
     
    [[جغرافیای تاریخی بلخ و جیحون و مضافات بلخ]]
     
    [[جنگنامه کشم]]
     
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:کتاب‌شناسی]]
    [[رده:تاریخ]]
    [[رده:تاریخ ایران]]
    [[رده:25 خرداد الی 24 تیر]]


    [[رده:سال97-1تیر الی31]]
    [[رده: تاریخ]]
     
    [[رده: تاریخ آسیا]]
     
    [[رده: تاریخ ایران]]

    نسخهٔ کنونی تا ‏۵ نوامبر ۲۰۲۳، ساعت ۰۸:۵۲

    ‏تاریخ بوشهر
    تاریخ بوشهر
    پدیدآورانسعادت کازرونی، محمدحسین (نویسنده)

    خیراندیش، عبدالرسول (مصحح)

    شيخ‌الحکمايي، عمادالدين (مصحح)
    ناشرمرکز پژوهشی ميراث مکتوب
    مکان نشرایران - تهران
    سال نشرمجلد1: 1390ش ,
    شابک978-600-203-035-1
    موضوعایران - تاريخ - افشاريان، 1148 - 1218ق.

    ایران - تاريخ - زنديان، 1163 - 1209ق.

    ایران - تاريخ - قاجاريان، 1193 - 1344ق.

    بوشهر - تاريخ
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏DSR‎‏ ‎‏2075‎‏ ‎‏/‎‏و‎‏5‎‏س‎‏7
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    تاریخ بوشهر، نوشته محمدحسین سعادت کازرونی، که تصحیح و تحقیق آن توسط عبدالرسول خیراندیش و عمادالدین شیخ‌الحکمایی صورت گرفته است، کتابی است با موضوع تاریخ سیاسی و اجتماعی بوشهر که نگارنده مشاهدات و اندیشه‌های خود را درباره جغرافیای بوشهر، اوضاع شهر بوشهر و نیز حوادث و وقایع آن دوره، در آن منعکس ساخته است. این نوشتار در یک جلد و به زبان فارسی به نگارش درآمده است.

    ساختار

    کتاب، مشتمل بر یک پیشگفتار از عمادالدین شیخ‌الحکمایی، یک مقدمه از عبدالرسول خیراندیش و یک مقدمه از نویسنده کتاب است و محتوای آن در چهار فصل مطرح شده که فصل سه و چهار آن از بخش‌های متعدد تشکیل شده است.

    گزارش محتوا

    محقق، در پیشگفتار درباره این اثر، براین باور است که متن تاریخ بوشهر از همان اولین تورق، متنی استثنایی برای تاریخ و فرهنگ بوشهر و فارس به نظر می‌رسد؛ اثری که پس از گذشت حدود صد سال هنوز بوی تازگی می‌دهد و چهره نویسنده را به‌عنوان مؤلفی آگاه به تاریخ و روش‌های تاریخ‌نگاری می‌شناساند. وی علاوه بر آنکه به‌خوبی به ریشه‌یابی مسائل پرداخته و ارتباط وقایع ملی و بین‌المللی را با حوادث منطقه روشن می‌کند، برای پی‌جویی برخی مسائل، چون مورخی امروزی، حتی به سراغ اسناد و تلگراف‌های ردوبدل‎شده در حوادث می‌رود. وی از منابع غیر فارسی نیز به‌خوبی بهره گرفته است.

    متن موجود متأسفانه ناتمام است و به نظر می‌رسد بخش‌های موجود تدوین نهایی کتاب نباشد. ابتدای متن دارای مقدمه و فصل‎بندی منظم است، اما پس از چهار فصل، متن به‌صورت ذکر وقایع و حوادث پیش می‌رود که دارای ترتیب نسبی تاریخی است.[۱].

    محقق درباره شیوه نگارش مؤلف بیان می‌دارد که وی در عین سادگی در نوشتن، بسیار ادیبانه می‌نویسد؛ قلم او حال و هوای ادبیات مشروطه را دارد و گاهی قلم وی متأثر از گونه زبانی رایج در جنوب ایران و به‌ویژه گویش بوشهری است. متن کتاب حاوی اطلاعات ارزشمندی در حوزه‌های مختلف نیز هست. این اطلاعات را می‌توان در مواردی مانند نهادها و مؤسسات تمدنی جدید، ابزار و وسایل جدید، ابزار و وسایل جنگی، اوزان و مقیاس‎های جدید و معادل‎های قدیم و... طبقه‌بندی کرد[۲].

    عبدالرسول خیراندیش در مقدمه کتاب به نقد و نظر درباره این تألیف پرداخته و بیان می‌دارد که این کتاب را می‌توان اثری استثنایی و جالب توجه دانست؛ زیرا بر اساس منابع و مدارک موجود علی‌رغم اهمیت فراوان بوشهر در تاریخ معاصر ایران اثری مستقل و جامع آن‎چنان‌که سبک و سیاق علمی داشته باشد، تألیف نشده است. هرچند این اثر پس از گذشت نزدیک به یک قرن، جای تجید نظرهای اساسی دارد، اما در جایگاه خویش دربردارنده نگاهی جامع به تاریخ بوشهر محسوب می‌شود.

    مرحوم سعادت که خود سال‎ها ساکن بوشهر و فعال در امور فرهنگی آنجا بود، مشاهدات و اندیشه‌های خود را در مسائل گوناگون بوشهر منعکس کرده است؛ لذا هرچند قسمت‎هایی از این کتاب در بردارنده تاریخ شبه‌جزیره بوشهر از عهد باستان است و نیز مباحثی از دوره افشاریه، زندیه تا نیمه نخست قاجاریه را که مربوط به بوشهر است ارائه می‌نماید، اما این بخش از مطالب مأخوذ از منابع تاریخی و جغرافیایی تاریخی است، لذا هرچند سعی او در ارائه طرحی کلی از تاریخ بوشهر، به‌نحوی منسجم و مرتب جای تقدیر فراوان دارد، اما از نظر دانش و روش جدید تحقیقات تاریخی محل نقد و نظر نیز هست[۳].

    مقدمه مؤلف درباره موقعیت جغرافیایی و احوال طبیعی و امور سیاسی و اقتصادی و تقسیمات ملکی سواحل خلیج ایران است، که نگارنده به‌ترتیب و به‌اختصار به هریک از این موضوعات اشاره می‌کند[۴].

    نویسنده محتوای اصلی کتاب را در چهار فصل تحت عنوان تاریخ بنای بوشهر و موقعیت جغرافیایی و احوال سیاسی و اجتماعی و اقتصادی ایران مطرح می‌کند.

    فصل اول در مورد تاریخ غلبه لشگر اسلام بر این حدود است؛ آنچه از تواریخ مستفاد است این است که اول ناحیه‌ای که از خلیج ایران به دست اعراب افتاد، جزیره بحرین بود و سپس در طول سالیانی متمادی با پشروی‌های سپاه اسلام در سال بیست‌وسوم هجرت تمام مملکت فارس و سواحل خلیج ایران به تصرف مسلمانان درآمد[۵].

    فصل دوم کتاب در باب تاریخ بنا و تأسیس بوشهر و موقعیت جغرافیایی آن است. بوشهر که آن را ابوشهر نیز گویند، از بنادر نوآباد و بلاد مستحدثه در قرن یازدهم هجری می‌باشد. در تاریخ و جغرافی و اطلس‎های قدیم، به‌هیچ‎وجه از بوشهر ذکری و اسمی نیست و نیز گفته‌اند که قدیم‌الایام در این شبه‌جزیره مثلث‎مانند سه آبادی بوده است و عده نفوس تمام سکنه این شبه‌جزیره، تقریبا به سی هزار نفر می‌رسیده است. مردمانش از بلاد مختلف ایران و عربستان و قلیلی از هندوستان بوده‌اند که در اینجا اختیار مسکن نموده‌اند و حرفه اغلب آنها، ملاحی و نجاری و تجارت و قلیلی زراعت بوده است.[۶].

    فصل سوم درباره جغرافیای طبیعی و مدنی بوشهر است، که به‌اختصار به برخی از مطالب مهم آن شاره می‌شود: از قدیم‌الایام این شهر به چهار محله اصلی تقسیم می‌شده است: محله بهبهانی‌ها که از جمیع محلات آبادتر و بزرگ‎تر بوده است؛ محله شنبدی، محله دهدشتی، محله کوتی. عدد مساجد این شهر بیست‌ویک مسجد بوده است. مساجد این شهر از حیث بنا و شکل، کمتر شباهتی به مساجد داخله ایران دارد و در هندسه آن رعایت گرما شده است. به تکایای شهر که در آن اقامه تعزیه‌داری و روضه‌خوانی برای حضرت سیدالشهدا می‌شود، برحه می‌گویند که تعداد آنها به هفت تکیه می‌رسد. از بدو دادن امتیاز تأسیس بانک شاهنشاهی در ایران یک شعبه از آن هم در بوشهر تأسیس شده و در آن عمل صرافی و برات‎فروشی منحصر انجام می‌گرفته است. از بدو ایجاد این بانک تاکنون صدها ملیون و بالاخص جواهر و طلا از ثروت ایران کاسته شد. از ابتدای تأسیس دولت مشروطه در این شهر، بعضی ادارات قانونی از قبیل عدلیه، مالیه، نظمیه، بلدیه و غیره تشکیل شده، ولی تماما اسم بلارسم است و فایده‌ای برآن مترتب نیست[۷].

    فصل چهارم و نهایی کتاب در بیان وقایع گذشته و حوادث جاریه است. نگارنده به‌تریب و اختصار به حکومت خاندان زندیه بر مناطق جنوبی ایران و دست‌به‌دست شدن این حکمرانی اشاره می‌کند؛ تا زمان سلطنت آقامحمد خان و اوایل جلوس فتحعلى ‎شاه که مصادف شد با اتفاقاتی که زمینه حضور انگلیسی‌ها را در ایران فراهم ساخت و برحسب اتفاقاتی که در منطقه افتاد، قرارداد‎ها و تعهداتی در طول زمان بین انگلیسی‌ها و دولت ایران نوشته شد که نگارنده به ماجرا و مفاد آنها می‌پردازد.

    از جمله اتفاقات مهم مذکور در این فصل حمله انگلیسی‌ها به ایران و شکست ایرانیان است؛ ماجرا از این قرار بود که به‌واسطه اتفاقات و بی‌نظمی‌هایی که در هرات صورت گرفته بود و دولت ایران تصمیم بر فتح افغانستان و الحاق آن به ایران گرفت و عساکر ایران در تحت ریاست نواب حسام‌السلطنه، شهر هرات را محاصره نموده و شهر را فتح کردند، ازآنجاکه کابینه دولت انگلیس، الحاق افغانستان را به ایران منافى با حفظ‍‎ هندوستان تصوّر مى‌کرد، به‌مجرد تسخیر هرات، سفیر و قونسلات دولت انگلیس، عَلَم دولت خود را خوابانیده از خاک ایران بیرون رفتند تا علایم دشمنى و خصومت را آشکار سازند.

    روز بیست‌وسوم ربیع‌الاول، سه فروند کشتى جنگى انگلیسى به لنگرگاه بوشهر وارد شد و تا روز سوم ربیع‌الثانى سى‎ فروند کشتى جنگى در غاوى بوشهر مجتمع گردید و پس از آماده‌سازی دیگر لوازم جنگی، جنگ با ایران آغاز گردید، که در نهایت پس از مدت‎ها درگیری ایرانیان از انگلیسی‌ها شکست خوردند. نگارنده سبب عمده شکست لشکر ایران را اولاً، تباین افکار و عدم توافق آراى رؤساى عساکر نظام و رؤساى عساکر چریک می‌داند؛ ثانیاً، عدم کفایت و لیاقت سردار کل در مناقشه او با جهالت و بى‎علمى ضبّاط‍‎ و صاحب‌منصبان عسکرى نظامى که نه از قانون سوق عسکرى خبرت و بصیرت داشتند و نه در علم جنگ و ارکان مسائل حرب، از تجربه و اطّلاع کافى بهرمند بودند[۸].

    در ادامه فصول، نگارنده بخشی را تحت عنوان تعلیقات مطرح می‌کند که در آن به شکل‌گیرى تاریخ جدید بوشهر با دستور نادرشاه مبنى بر تأسیس نیروى دریایى در خلیج فارس و اتفاقات و وقایعی که پس از آن صورت گرفت، اشاره می‌کند[۹].

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهرست منابع و نمایه‌های کتاب اعم از جای‌ها و نسبت‎های مکانی، کسان، کتاب‌ها و مجلات، اوزان و مقیاس‎ها و باد‎ها و کشتی‌ها و... در انتهای آن ذکر گردیده است. در پاورقی‌ها توضیح برخی از جملات و آدرس مطالب ذکر شده است.

    پانویس

    1. ر.ک: پیشگفتار، صفحه نوزده
    2. ر.ک: همان، صفحه بیست‌ویک – بیست‌وسه
    3. ر.ک: مقدمه عبدالرسول خیراندیش، صفحه بیست‌وهفت – پنجاه‌ویک
    4. ر.ک: مقدمه مؤلف، ص5-11
    5. ر.ک: متن کتاب، ص13-15
    6. ر.ک: همان، ص17-18
    7. ر.ک: همان، ص19-40
    8. ر.ک: همان، ص94-102
    9. ر.ک: همان، ص219-258

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها