دیوان ترکی شیرازی

    از ویکی‌نور
    ‏دیوان ترکی شیرازی
    دیوان ترکی شیرازی
    پدیدآورانترکی شیرازی، محمدحسین (سراينده) حافظي کاشاني، محسن (اهتمام)
    ناشرصائب
    مکان نشرايران - تهران
    سال نشرمجلد1: 1385ش ,
    موضوعشعر فارسی - قرن 14 شعر مذهبي - قرن 14
    زبانفارسی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏‏‎‏PIR‎‏ ‎‏7658‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9

    دیوان ترکی شیرازی، مجموعه سروده‌های عرفانی، ولایی و عاشورایی شاعر حوزه آئینی، محمدحسین آغولی، متخلص به «ترکی شیرازی» است که با تصحیح، مقدمه و اهتمام محسن حافظی کاشانی، به چاپ رسیده است.

    ساختار

    کتاب، با دو مقدمه از ناشر و مصحح آغاز و مطالب در پنج فصل، تنظیم شده است.

    گزارش محتوا

    در مقدمه اول، به این نکته اشاره شده است که در طول تاریخ سراسر ادب و فرهنگ مشرق‎زمین، شاعران شیرین‌سخن و ادیبانی پا به عرصه وجود نهادند که هریک حامل گنجینه‌ای سرشار از ذوق و استعداد نهفته ذاتی و خداوندی بودند و در این بین، شعرایی بودند و هستند که با ابراز ارادت به ساحت مقدس ائمه اطهار(ع) و در مدح و مراثی آن ذوات مقدسه خوش درخشیدند و در این سیر و سلوک عارفانه، چه بسیار که مورد عنایات ویژه قرار گرفتند که شاعر اثر حاضر نیز از جمله آنهاست.[۱].

    در مقدمه مصحح، به معرفی شاعر و برخی از ویژگی‎های شعر او پرداخته شده است.[۲].

    شعر این شاعر شورآفرین و شیرین‌کلام خطه ادب‎خیز شیراز خودجوش، عرفانی، اجتماعی، عاطفی، ولایی، عاشواریی و سلیس و روان است. بی‌شک زبان دل برای صاحبان دل است. طوطی شیرین‎گفتار طبع موزون سراینده خطه فارس در گلزار معانی آیینه‌دار شعر آیینی است. شور بیان و سوز درون و معرفت و اخلاص نسبت به ساحت قدس و مقام منیع ذوات مقدسه در ناب سروده‌هایش موج می‌زند. در اینجا بجاست ابیاتی از مقطع چند غزل مدیحه او، ارائه شود:

    کلک «ترکی» را به جان دشمنان مرتضی(ع)گوییا خون‎ریزتر از نوک خنجر آفرید
    سرورا! باشد زبان «ترکی» از مدح تو لالای وجود تو پس از سوء القضاء حسن ‎القضاء
    کسی که خالق عرض و سماست مداحشزبان «ترکی» در مدح او بود الکن
    «ترکی» ز راه صدق و صفا و ادب زده است دست ولا به دامن احسان فاطمه(س)
    هماره دفتر «ترکی» ز شعر خالی باد به‎غیر مدح رسول(ص) و ائمه اطهار(ع)
    «ترکیا» عشق از حسین(ع) آموز که چنین عشق، عشق با اثر است

    [۳].

    ارادت و اخلاص زلال‎گونه این شاعر حوزه ادبیات عاشورایی، نسبت به ساحت مقدس امام حسین(ع) را می‌توان در ترکیب‎بندهای بلند وی و دیگر سوگ‎سروده‌هایش به‎خوبی مشاهده کرد. در اینجا به مقطع چند غزل مرثیه او اشاره می‌شود:

    زین نظم جان‎گداز که «ترکی» سروده استلوح و مداد و خامه و دفتر گریسته
    ترکی به یاد غربت مظلوم کربلاخون جای اشک، از مژه، صبح و مسا گریست
    نظم چون آتش «ترکی» که دل عالم سوختعجب اینجاست که با خامه و دفتر چه کند
    اگر نه شور حسینی(ع) است بر سر «ترکی»ز نظم او شده گیتی پرانقلاب چرا
    «ترکی» چو این مصیبت جان‌سوز می‌سرود در سینه داشت آتش و چشمش پرآب بود
    «ترکی» به یاد قتل شهیدان نینوا هر بندبند اوست چو نی در نوا هنوز
    ز خون دیده «ترکی» در این مصیبت عظمی ز باغ دفتر نظمش هزار لاله دمیده
    از این شوری که «ترکی» راست ترسمکه پیش از وعده شور محشر آید

    [۴].

    اشعار این شاعر حوزه آیینی اثری است زلال که بدون هیچ‎گونه تکلف و تصنع، از مشرب طبع و ذوق سلیم او تراوش کرده و محصول سوز درون اوست و ازاین‎رو بر شنونده تأثیر خاص می‌گذارد. شاعر از نظر اعتقادی و التزام به شرع و آیین و ارادت به حضرات معصومین(ع) نیز دارای مقامی بس ارجمند و تحسین‌برانگیز است. در جای‌جای آثار وی، اظهار ارادت او را نسبت به بزرگان دین، می‌توان مشاهده کرد و از آن، حظ و بهره معنوی برد[۵].

    فصل نخست کتاب، به لطیفه‎نگاری‎های شاعر اختصاص یافته است که به‌عنوان نمونه، به قسمتی از اشعار آن، اشاره می‌شود:

    نمی‌دانم چه می‌‎بود اینکه ساقی داشت در میناکه از یک جرعه‌اش آتش به جانم ریخت سرتاپا
    همین می‌‎بود که مجنون خورد و شد دیوانه لیلی همین می‌‎بد که وامق خورد و شد شوریده عذرا
    بود رنگ همین می‎ از ازل در سرخ گل پنهان که از عشقش کشد بلبل به حسن بوستان آوا

    [۶].

    در فصل دوم، به مدیحه‌سرایی‎های شاعر اشاره شده است که از جمله آنها، مدیحه‌ای است با عنوان «اقتدار محمد(ص)» در ستایش آن حضرت که با این ابیات آغاز می‌شود:

    شمس و قمر عکسی از عذار محمد(ص)گردش گردون به اختیار محمد(ص)
    نافه مشک خطا و عنبر سارانکهتی از موی مشکبار محمد(ص)
    چشمه حیوان مجال دم زدنش نیست پیش لب لعل آبدار محمد(ص)

    [۷].

    در فصل سوم، سوگواری‎ها جای گرفته است. اولین شعر این فصل، مثنوی زیبایی است با عنوان «طبل الرحيل» در رثای سلمان فارسی و چگونگی وفات و غسل وی توسط حضرت علی(ع) که بخشی از آن چنین است:

    چون به حکم پادشاه انس و جاندر مداین گشت سلمان حکمران
    گشت چون در حکمرانی مستقل بنده‌اش گشتند خلق از جان و دل
    چون زمان زندگیش آمد به سرپیک مرگش آمد و کوبید در

    [۸].

    فصل چهارم،به ترکیب‎بندها اختصاص یافته است. اولین ترکیب‎بند این مجموعه، شانزده بند پیرامون واقعه کربلاست که ابیاتی از آن، بدین قرار می‌باشد:

    سرزد ز چرخ، باز هلال محرما پیر شد جهان، ز ولوله و شور ماتما
    هر گوشه گشت باز لوای عزا به‎پا شد سینه‌ها پر انده و دل‎ها پر از غما
    شد شورشی چو روز قیامت به‎پا به دهر شور و نشور گشت هویدا به عالما

    [۹].

    در آخرین فصل، قطعه‌ها و تک‎بیتی‎های شاعر آمده است که به‌عنوان نمونه، به چند بیت از آن، اشاره می‌شود:

    آه‎آه از جور چرخ چنبریداد‎داد از دست ظلم روزگار
    از جفای این سپهر نیلگونجای دارد گر بگریم زارزار
    روز و شب چون شخص مسلولم بوددل غمین و رنگ زرد و تن نزار

    [۱۰].

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب در ابتدای کتاب آمده و در پاورقی‎ها، به اختلاف نسخ اشاره شده است.[۱۱].

    پانویس

    1. ر.ک: مقدمه اول، صفحه الف - ‎ب
    2. ر.ک: مقدمه مصحح، صفحه یک - ‎دوازده
    3. ر.ک: همان، صفحه هشت - ‎نه
    4. ر.ک: همان، صفحه نه - ‎ده
    5. ر.ک: همان، صفحه یازده
    6. ر.ک: متن کتاب، ص3
    7. ر.ک: همان، ص127
    8. ر.ک: همان، ص205
    9. ر.ک: همان، ص385
    10. ر.ک: همان، ص439
    11. ر.ک: پاورقی، ص127

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها