أساليب البديع في القرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - ' ' به ' ') |
Hbaghizadeh (بحث | مشارکتها) جز (جایگزینی متن - '= ' به '= ') |
||
| (۴۱ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۳: | خط ۳: | ||
| عنوان =أساليب البديع في القرآن | | عنوان =أساليب البديع في القرآن | ||
| عنوان‌های دیگر =أساليب البديع في القرآن | | عنوان‌های دیگر =أساليب البديع في القرآن | ||
| پدیدآوران = | | پدیدآوران = | ||
[[حسینی، جعفر]] (نویسنده) | [[حسینی، سید جعفر بن سید باقر]] (نویسنده) | ||
| زبان = | | زبان =عربی | ||
| کد کنگره =BP 82 /ح5الف5 1387الف | | کد کنگره =BP 82 /ح5الف5 1387الف | ||
| موضوع =زبان عربي - بديع | | موضوع =زبان عربي - بديع | ||
قرآن - مسايل ادبي - بديع | قرآن - مسايل ادبي - بديع | ||
| ناشر =ب‍وس‍ت‍ان کتاب قم (مرکز النشر التابع لم‍ک‍ت‍ب الإع‍لام الإس‍لامی) | |||
| ناشر = | |||
| مکان نشر =ايران - قم | | مکان نشر =ايران - قم | ||
| سال نشر =مجلد1: 1387ش , 1429ق, | | سال نشر =مجلد1: 1387ش , 1429ق, | ||
| کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11570AUTOMATIONCODE | | کد اتوماسیون =AUTOMATIONCODE11570AUTOMATIONCODE | ||
| چاپ = | | چاپ = | ||
| شابک =978-964-548-906-7 | | شابک =978-964-548-906-7 | ||
| تعداد جلد =1 | | تعداد جلد =1 | ||
| کتابخانۀ دیجیتال نور = | | کتابخانۀ دیجیتال نور =11570 | ||
| کتابخوان همراه نور =11570 | |||
| کد پدیدآور =05560 | | کد پدیدآور =05560 | ||
| پس از = | | پس از = | ||
| پیش از = | | پیش از = | ||
}} | }} | ||
'''أساليب البديع في القرآن'''، اثر [[حسینی، سید جعفر بن سید باقر|سید جعفر حسینی]]، کتابی است در یک جلد، به زبان عربی با موضوع علوم قرآن و ادبیات عرب. نویسنده در این اثر به بیان مسائل ادبی قرآن کریم در قالب بدیع پرداخته است. | |||
'''أساليب البديع في القرآن'''، اثر [[حسینی، جعفر|سید جعفر | در واقع «اثر حاضر قسمت سوم از اسالیب البلاغه قرآن کریم» است که درباره «علم بدیع» بحث می‌کند و شامل این مباحث است: مراحل تاریخی پیدایش علم بدیع، تحولات بلاغی و محدوده کاربرد آن از گذشته تا حال. سپس فنون بدیع را با استناد به آیات قرآن کریم و سخنان رسول خدا(ص) و [[امام على(ع)|امیر مؤمنان(ع)]]، شرح و توضیح داده است»<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/33415/1/953 ر.ک: کتاب، ص953]</ref>. | ||
در واقع «اثر حاضر قسمت سوم از اسالیب البلاغه قرآن کریم» است که درباره «علم بدیع» بحث | |||
==ساختار== | ==ساختار== | ||
کتاب، دارای مقدمه و محتوای مطالب است. نویسنده در نگارش این اثر از 573 اثر شیعی و سنی به زبان عربی بهره برده. در واقع یکی از | کتاب، دارای مقدمه و محتوای مطالب است. نویسنده در نگارش این اثر از 573 اثر شیعی و سنی به زبان عربی بهره برده. در واقع یکی از ویژگی‌های این کتاب، کثرت منابع و مراجع آن است. برخی از منابع مورد استفاده نویسنده، عبارتند از: [[يتيمة الدهر في محاسن أهل العصر|یتيمة الدهر في محاسن أهل العصر]]، [[ثعالبی، عبدالملک بن محمد|ابومنصور ثعالبی]]؛ [[وضح البرهان في مشكلات القرآن]]، [[نیشابوری، محمود بن ابوالحسن|نیشابوری]]؛ [[النهاية في غريب الحديث و الأثر|النهایة في غريب الحديث و الأثر]]، [[ابن اثیر، علی بن محمد|ابن اثیر جزری]]؛ نقد الشعر، قدامة بن جعفر؛ النقد اللغوي عند العرب حتی نهایة القرن السابع الهجري، نعمت رحیم عزاوی؛ نقد النثر، قدامة بن جعفر؛ [[نزهة القلوب في تفسير غريب القرآن العزيز]]، [[سجستانی، محمد بن عزیز|سجستانی]]؛ [[النشر في القراءات العشر]]، [[جزری، محمد بن محمد|ابن جزری]]؛ [[موطأ الإمام مالك|موطأ]] [[مالک بن انس|الإمام مالك بن أنس]]، به روایت یحیی بن یحیی لیثی؛ [[مناهل العرفان في علوم القرآن|مناهل أهل العرفان في علوم القرآن]]، [[زرقانی، محمد عبدالعظیم|زرقانی]] و...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/33415/1/921 ر.ک: منابع کتاب، ص921-944]</ref>. | ||
==گزارش محتوا== | ==گزارش محتوا== | ||
نویسنده مقدمه بسیار مفصلی بر کتاب دارد که در آن به توضیح علم بدیع و بیان تطور آن پرداخته است. در این مقدمه درباره افراد بسیاری چون ابوعبید بن مثنی، فراء، اصمعی، [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]]، عبدالله بن معتز، قدامة بن جعفر، [[عسکری، حسن بن عبدالله|ابوهلال عسکری]]، [[باقلانی، محمد بن طیب|ابوبکر باقلانی]]، [[ابن رشیق، حسن بن رشیق|ابن رشیق قیروانی]]، [[خفاجی، عبدالله بن محمد|ابن سنان خفاجی]]، [[جرجانی، عبدالقاهر بن | نویسنده مقدمه بسیار مفصلی بر کتاب دارد که در آن به توضیح علم بدیع و بیان تطور آن پرداخته است. در این مقدمه درباره افراد بسیاری چون ابوعبید بن مثنی، فراء، اصمعی، [[جاحظ، عمرو بن بحر|جاحظ]]، عبدالله بن معتز، قدامة بن جعفر، [[عسکری، حسن بن عبدالله|ابوهلال عسکری]]، [[باقلانی، محمد بن طیب|ابوبکر باقلانی]]، [[ابن رشیق، حسن بن رشیق|ابن رشیق قیروانی]]، [[خفاجی، عبدالله بن محمد|ابن سنان خفاجی]]، [[جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمان|عبدالقاهر جرجانی]]، اسامة بن منقذ، [[فخر رازی، محمد بن عمر|فخرالدین رازی]]، ابن اثیر، [[سکاکی، یوسف بن ابی‌بکر|سکاکی]] و قزوینی صحبت شده و مفاهیم و سیر تاریخی مواردی چون فنون بدیع نزد قزوینی و تأثیر مکتب [[جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمان|عبدالقاهر جرجانی]] بر شیوه زمخشری در مفاهیمی چون طباق، مشاکله، لف و نشر، استطراد، مبالغه، مقابله، توریه و کلام موجه و استخدام و ایهام، جناس، سجع و فواصل و ازدواج، اجمال و تفصیل، ادماج، تأکید مدح با چیزی شبیه به ذم، التفات، تقسیم و... توضیح داده شده<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/33415/1/7 ر.ک: مقدمه کتاب، ص7-101]</ref> و در پایان جمع‌بندی و نتیجیری شده است<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/33415/1/101 ر.ک: همان، ص101-103]</ref>. | ||
در بخشی از کتاب درباره هجو در معرض مدح، چنین می‌خوانیم: هجو در معرض مدح، در موردی رخ می‌دهد که گوینده، سخنی بگوید که در ابتدا مدح به نظر آید، ولی بعدا روشن شود که هجو بوده، نه مدح؛ مانند شعر ابوعمیثل درباره ابوتمّام: | |||
در بخشی از کتاب درباره هجو در معرض مدح، چنین | |||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
| خط ۴۳: | خط ۳۶: | ||
{{ب|''أنت من أشعر خلق ال'''|2='' لّه ما لم تتكلّم''}} {{پایان شعر}} | {{ب|''أنت من أشعر خلق ال'''|2='' لّه ما لم تتكلّم''}} {{پایان شعر}} | ||
این صنعت از صنایع بدیع، از مستخرجات مصری است و به این صورت است که گوینده قصد هجو کسی را داشته باشد و الفاظی را | این صنعت از صنایع بدیع، از مستخرجات مصری است و به این صورت است که گوینده قصد هجو کسی را داشته باشد و الفاظی را به‌کار ببرد که ظاهرش مدح و باطنش قدح او باشد؛ در واقع شنونده در ابتدا فکر می‌کند که گوینده او را مدح کرده است؛ درحالی‌که واقع قضیه به‌گونه دیگری است؛ یعنی گوینده قصد هجو شنونده را داشته است؛ مانند این سخن درباره برخی اشراف: | ||
{{شعر}} | {{شعر}} | ||
{{ب|'' له حقّ و ليس عليه حقّ'''|2='' و مهما قال فالحَسَنُ الجمیلُ''}} | {{ب|'' له حقّ و ليس عليه حقّ'''|2='' و مهما قال فالحَسَنُ الجمیلُ''}} | ||
{{ب|'' و قد كان الرسولُ يری حقوقاً'''|2='' عليه لغيره و هو الرسولُ''}}{{پایان شعر}} | {{ب|'' و قد كان الرسولُ يری حقوقاً'''|2='' عليه لغيره و هو الرسولُ''}}{{پایان شعر}} | ||
اولین بیت از این شعر جز مدح | اولین بیت از این شعر جز مدح نمی‌تواند چیز دیگری را برساند، ولی از بیت دوم (به‌تنهایی) برخلاف بیت اول، بوی مدح و حتی هجو نمی‌آید، اما هنگامی که بیت دوم را به بیت اول ضمیمه کنیم، معنای هجو می‌دهد و حتی معنی الفاظ بیت اول را هم از ثناء برمی‌گرداند. در واقع از اجتماع این دو بیت معنایی برای شعر حاصل می‌گردد که از هرکدام به‌تنهایی (بدون اجتماع) برنمی‌آید. | ||
البته میان تهکّم و هجای در معرض مدح، تفاوتی هست و حموی فرق میان آن دو را این | البته میان تهکّم و هجای در معرض مدح، تفاوتی هست و حموی فرق میان آن دو را این می‌شمارد که الفاظ در تهکّم از کلماتی که دال بر نوعی از انواع ذم (به‌صراحت یا فحوا) باشند خالی نیست، ولی در مدح در معرض ذم، چنان کلماتی وجود ندارد؛ یعنی الفاظ در مدح در معرض ذم، پیوسته بر ظاهر مدح دلالت دارند، تا اینکه مقرون به قرینه‌ای شوند که آنها را از معنایشان در مدح به معنای ذم تغییر دهد. مدنی این صنعت را «هجو در معرض مدح» و حلبی و نویری آن را «ذم در معرض مدح» نامیده‌اند. شاهد بر این نوع، سخن متنبی در وصف شخصی به نام کافور است که می‌گوید: | ||
{{شعر}} | |||
{{ب|'' و لله سرّ في علاك و إنّما''|2='' كلام العدي ضرب من الهَذَيانِ''}} {{پایان شعر}} | {{ب|'' و لله سرّ في علاك و إنّما''|2='' كلام العدي ضرب من الهَذَيانِ''}} {{پایان شعر}} | ||
این کلام مدح موجّهی است که احتمال دارد واقعا هم مدح باشد به این دلیل که به مخاطب | این کلام مدح موجّهی است که احتمال دارد واقعا هم مدح باشد به این دلیل که به مخاطب می‌گوید: در برتری تو بر دیگران سرّی است الهی که آن را به غیر تو نبخشیده است و احتمال دارد هجو باشد؛ یعنی منظور گوینده این است که تو مستحق برتری نیستی و خدا را رازی است در تقدیم کسانی که شایستگی ندارند بر اهل کرامت. اما همان طور که معروف است، متنبی از ابتدا در شعرش کلماتی را به‌کار می‌برد که ظاهرش تقدیر و باطنش تحقیر است...<ref>[https://www.noorlib.ir/View/fa/Book/BookView/Image/33415/1/926 ر.ک: متن کتاب، ص726-727]</ref>. | ||
==وضعیت کتاب== | ==وضعیت کتاب== | ||
فهرست اجمالی مطالب در ابتدای اثر ذکر شده و سایر فهارس (شامل فهارس آیات قرآنی، احادیث نبوی(ص)، اقوال امیرالمؤمنین امام علی(ع)، اشعار، مصادر و مراجع و فهرست تفصیلی مطالب) در انتهای آن. | فهرست اجمالی مطالب در ابتدای اثر ذکر شده و سایر فهارس (شامل فهارس آیات قرآنی، احادیث نبوی(ص)، اقوال امیرالمؤمنین امام علی(ع)، اشعار، مصادر و مراجع و فهرست تفصیلی مطالب) در انتهای آن. | ||
آخرین صفحه کتاب، دربردارنده عنوان جلد کتاب به زبان انگلیسی است. | آخرین صفحه کتاب، دربردارنده عنوان جلد کتاب به زبان انگلیسی است. پاورقی‌های کتاب پرتعداد است و به ذکر ارجاعات پرداخته. همچنین در برخی موارد توضیحاتی را در آن شاهدیم که در فهم بهتر مطالب متن، یاری‌رسان است. | ||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
<references /> | <references/> | ||
==منابع مقاله== | ==منابع مقاله== | ||
مقدمه و متن کتاب. | مقدمه و متن کتاب. | ||
== وابسته‌ها == | ==وابسته‌ها== | ||
{{وابسته‌ها}} | |||
[[مناهل العرفان في علوم القرآن]] | [[مناهل العرفان في علوم القرآن]] | ||
[[رده:کتاب‌شناسی]] | [[رده:کتاب‌شناسی]] | ||
| خط ۷۵: | خط ۶۶: | ||
[[رده:مباحث ادبی و بلاغی قرآن]] | [[رده:مباحث ادبی و بلاغی قرآن]] | ||
[[رده:مسائل لغوی و صرفی و نحوی]] | [[رده:مسائل لغوی و صرفی و نحوی]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۴ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۵۰
| أساليب البديع في القرآن | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حسینی، سید جعفر بن سید باقر (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | أساليب البديع في القرآن |
| ناشر | ب‍وس‍ت‍ان کتاب قم (مرکز النشر التابع لم‍ک‍ت‍ب الإع‍لام الإس‍لامی) |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1387ش , 1429ق, |
| شابک | 978-964-548-906-7 |
| موضوع | زبان عربي - بديع قرآن - مسايل ادبي - بديع |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 82 /ح5الف5 1387الف |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
أساليب البديع في القرآن، اثر سید جعفر حسینی، کتابی است در یک جلد، به زبان عربی با موضوع علوم قرآن و ادبیات عرب. نویسنده در این اثر به بیان مسائل ادبی قرآن کریم در قالب بدیع پرداخته است. در واقع «اثر حاضر قسمت سوم از اسالیب البلاغه قرآن کریم» است که درباره «علم بدیع» بحث می‌کند و شامل این مباحث است: مراحل تاریخی پیدایش علم بدیع، تحولات بلاغی و محدوده کاربرد آن از گذشته تا حال. سپس فنون بدیع را با استناد به آیات قرآن کریم و سخنان رسول خدا(ص) و امیر مؤمنان(ع)، شرح و توضیح داده است»[۱].
ساختار
کتاب، دارای مقدمه و محتوای مطالب است. نویسنده در نگارش این اثر از 573 اثر شیعی و سنی به زبان عربی بهره برده. در واقع یکی از ویژگی‌های این کتاب، کثرت منابع و مراجع آن است. برخی از منابع مورد استفاده نویسنده، عبارتند از: یتيمة الدهر في محاسن أهل العصر، ابومنصور ثعالبی؛ وضح البرهان في مشكلات القرآن، نیشابوری؛ النهایة في غريب الحديث و الأثر، ابن اثیر جزری؛ نقد الشعر، قدامة بن جعفر؛ النقد اللغوي عند العرب حتی نهایة القرن السابع الهجري، نعمت رحیم عزاوی؛ نقد النثر، قدامة بن جعفر؛ نزهة القلوب في تفسير غريب القرآن العزيز، سجستانی؛ النشر في القراءات العشر، ابن جزری؛ موطأ الإمام مالك بن أنس، به روایت یحیی بن یحیی لیثی؛ مناهل أهل العرفان في علوم القرآن، زرقانی و...[۲].
گزارش محتوا
نویسنده مقدمه بسیار مفصلی بر کتاب دارد که در آن به توضیح علم بدیع و بیان تطور آن پرداخته است. در این مقدمه درباره افراد بسیاری چون ابوعبید بن مثنی، فراء، اصمعی، جاحظ، عبدالله بن معتز، قدامة بن جعفر، ابوهلال عسکری، ابوبکر باقلانی، ابن رشیق قیروانی، ابن سنان خفاجی، عبدالقاهر جرجانی، اسامة بن منقذ، فخرالدین رازی، ابن اثیر، سکاکی و قزوینی صحبت شده و مفاهیم و سیر تاریخی مواردی چون فنون بدیع نزد قزوینی و تأثیر مکتب عبدالقاهر جرجانی بر شیوه زمخشری در مفاهیمی چون طباق، مشاکله، لف و نشر، استطراد، مبالغه، مقابله، توریه و کلام موجه و استخدام و ایهام، جناس، سجع و فواصل و ازدواج، اجمال و تفصیل، ادماج، تأکید مدح با چیزی شبیه به ذم، التفات، تقسیم و... توضیح داده شده[۳] و در پایان جمع‌بندی و نتیجیری شده است[۴]. در بخشی از کتاب درباره هجو در معرض مدح، چنین می‌خوانیم: هجو در معرض مدح، در موردی رخ می‌دهد که گوینده، سخنی بگوید که در ابتدا مدح به نظر آید، ولی بعدا روشن شود که هجو بوده، نه مدح؛ مانند شعر ابوعمیثل درباره ابوتمّام:
| يا نبيّ الله في الشّع' | ر و يا عيسی بن مريم | |
| أنت من أشعر خلق ال' | لّه ما لم تتكلّم |
این صنعت از صنایع بدیع، از مستخرجات مصری است و به این صورت است که گوینده قصد هجو کسی را داشته باشد و الفاظی را به‌کار ببرد که ظاهرش مدح و باطنش قدح او باشد؛ در واقع شنونده در ابتدا فکر می‌کند که گوینده او را مدح کرده است؛ درحالی‌که واقع قضیه به‌گونه دیگری است؛ یعنی گوینده قصد هجو شنونده را داشته است؛ مانند این سخن درباره برخی اشراف:
| له حقّ و ليس عليه حقّ' | و مهما قال فالحَسَنُ الجمیلُ | |
| و قد كان الرسولُ يری حقوقاً' | عليه لغيره و هو الرسولُ |
اولین بیت از این شعر جز مدح نمی‌تواند چیز دیگری را برساند، ولی از بیت دوم (به‌تنهایی) برخلاف بیت اول، بوی مدح و حتی هجو نمی‌آید، اما هنگامی که بیت دوم را به بیت اول ضمیمه کنیم، معنای هجو می‌دهد و حتی معنی الفاظ بیت اول را هم از ثناء برمی‌گرداند. در واقع از اجتماع این دو بیت معنایی برای شعر حاصل می‌گردد که از هرکدام به‌تنهایی (بدون اجتماع) برنمی‌آید. البته میان تهکّم و هجای در معرض مدح، تفاوتی هست و حموی فرق میان آن دو را این می‌شمارد که الفاظ در تهکّم از کلماتی که دال بر نوعی از انواع ذم (به‌صراحت یا فحوا) باشند خالی نیست، ولی در مدح در معرض ذم، چنان کلماتی وجود ندارد؛ یعنی الفاظ در مدح در معرض ذم، پیوسته بر ظاهر مدح دلالت دارند، تا اینکه مقرون به قرینه‌ای شوند که آنها را از معنایشان در مدح به معنای ذم تغییر دهد. مدنی این صنعت را «هجو در معرض مدح» و حلبی و نویری آن را «ذم در معرض مدح» نامیده‌اند. شاهد بر این نوع، سخن متنبی در وصف شخصی به نام کافور است که می‌گوید:
| و لله سرّ في علاك و إنّما | كلام العدي ضرب من الهَذَيانِ |
این کلام مدح موجّهی است که احتمال دارد واقعا هم مدح باشد به این دلیل که به مخاطب می‌گوید: در برتری تو بر دیگران سرّی است الهی که آن را به غیر تو نبخشیده است و احتمال دارد هجو باشد؛ یعنی منظور گوینده این است که تو مستحق برتری نیستی و خدا را رازی است در تقدیم کسانی که شایستگی ندارند بر اهل کرامت. اما همان طور که معروف است، متنبی از ابتدا در شعرش کلماتی را به‌کار می‌برد که ظاهرش تقدیر و باطنش تحقیر است...[۵].
وضعیت کتاب
فهرست اجمالی مطالب در ابتدای اثر ذکر شده و سایر فهارس (شامل فهارس آیات قرآنی، احادیث نبوی(ص)، اقوال امیرالمؤمنین امام علی(ع)، اشعار، مصادر و مراجع و فهرست تفصیلی مطالب) در انتهای آن. آخرین صفحه کتاب، دربردارنده عنوان جلد کتاب به زبان انگلیسی است. پاورقی‌های کتاب پرتعداد است و به ذکر ارجاعات پرداخته. همچنین در برخی موارد توضیحاتی را در آن شاهدیم که در فهم بهتر مطالب متن، یاری‌رسان است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.