ابن عرفه، محمد بن محمد
| نام | ابن‌عرفه، محمد بن محمد |
|---|---|
| نام های دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 806 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | تفسیر ابن عرفة |
| کد مؤلف | AUTHORCODE4153AUTHORCODE |
ولادت
«ابن عرفه، ابوعبدالله محمد بن محمد ورعمّى»، (716 - 803ق)، فقيه مالكى در تونس در عهد حَفْصيان بوده است.
برخى، تولد او را در 717ق، نوشته‌اند. وى در تونس زاده شد و همان جا به تحصيل پرداخت.
کسب علم و دانش
وی فقه را نزد ابوعبدالله محمد بن عبدالسلام، ابوعبدالله محمد بن هارون، محمد بن حسن زبيدى، ابوعبدالله ابلى، محمد بن محمد بن حسين بن سَلَمه انصارى فراگرفت. صحيح بخارى و صحيح مسلم را از ابوعبدالله محمد بن جابر وادى آشى شنيد و از او روايت كرد و اجازه گرفت و قرائت را نيز از محمد بن محمد بن سلمه مذكور آموخت.
ابن فرحون كه به نظر مى‌رسد راجع به ابن عرفه به سبب نفوذ بسيارش در دربار تونس راه مبالغه پيموده، وى را سرآمد اقرانش در دانش‌هاى گوناگون دانسته است و سيوطى او را مجدّد سده 8ق، دانسته است. شهرت علمى وى باعث شد كه دانش‌پژوهان از اطراف و اكناف براى استفاده نزد او بيايند؛ تا آنجا كه نوشته‌اند كمتر عالم و قاضى‌اى در تونس در آن زمان مى‌توان يافت كه از ابن عرفه دانش نياموخته باشد.
شاگردان
از شاگردان معروف وى ابوالعباس احمد بن حسن بن قنفذ است كه به تصريح خود در 777ق، در جامع زيتونه در درس او شركت كرده است. ابن حجر نيز نوشته است كه ابن عرفه هنگامى كه در مكه بوده به وى اجازه نقل حديث داده است. وى شاگردان و راويان ديگرى نيز داشت. در 750 يا 756ق، به امامت جامع زيتونه منصوب و در 772ق، به‌عنوان خطيب آنجا انتخاب شد و به افتا پرداخت.
ابن عرفه در 792ق، هنگام سفر حج، در مصر مورد احترام ملك الظاهر قرار گرفت. ابن جزرى نوشته است كه در آن سال در قاهره با وى ملاقات كرده است. ابن حجر در رفتن حج و بازگشت به قاهره با وى هم‌سفر بوده و ابن عرفه به او و فرزندانش اجازه روايت داده است. او احتمالاً به اسكندريه نيز رفته است. ابن عرفه سرانجام در 793ق، به تونس بازگشت و 10 سال بعد در همان جا وفات يافت.
از نكات قابل توجه درباره ابن عرفه، مخالفت شديد وى با ابن خلدون است كه به گفته همين مورّخ به سبب حسادت به برترى علمى ابن خلدون بوده است. سرانجام ابن عرفه در مخالفت خود پافشارى كرد و در سعايت از ابن خلدون نزد سلطان با مخالفان وى هم‌داستان شد و توفيق نيافت. برخى اقوال فقهى وى را وزير سراج در «الحلل السندسية» گرد آورده است. او گاهى شعر نيز مى‌سروده و ابياتى از او را سخاوى، داوودى، ابن قاضى مكناسى و باباتنبكتى نقل كرده‌اند.
آثار
- الحدود الفقهية؛
- المختصر الكبير (در فقه مالكى كه تأليف آن را در 786ق، به انجام رسانيده است)؛
- الشامل (كه ظاهراً با المختصر الشامل في أصول الدين و مختصر في علم الكلام يكى است)؛
- الطرق الواضحة في عمل المناصحة.
وفات
ابن عرفه سرانجام در 793ق، به تونس بازگشت و 10 سال بعد در همان جا وفات يافت.
منابع مقاله
دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى ، تهران، 1377، ج 4، ص 284، على رفيعى.